بخشی از مقاله
آشنایی با مکان کار آموزی
(جهاد کشاورزی را بشناسیم )
تاريخچه سازمان :
وزارتخانه جهاد كشاورزي در سال 1380 از ادغام دو وزارت جهاد سازندگي و وزارت كشاورزي بوجود آمد. وزارت جهاد سازندگي از زمان جنگ و بعد از آن كارهاي عمراني و سازندگي مربوط به كشور از جمله آسفالت كردن مسيرهاي روستايي، لوله كشي آب و برق رساني به روستاها، برگزاري كلاسهاي آموزشي در زمينه دام و.... را انجام مي‌داد. و كارهاي مربوط به وزارت كشاورزي در واحدهاي زراعت و باغباني، ترويج و مكانيزاسيون و حفظ نباتات خلاصه مي‌شد و پس از ادغام كارهاي مشترك اين دو وزارتخانه يك شده و هر دو با هم اهدافشان مشترك گرديد.
در حال حاضر مديريت جهاد كشاورزي شهرستان اهواز از واحدهاي اداري از قبيل امور اداري و مالي، دبير خانه، روابط عمومي و پشتيباني تشكيل شده و واحدهاي فني آن شامل ترويج (اداره ترويج و نظام بهره برداري)، حفظ نباتات، مكانيزاسيون، باغباني، مهندسي زراعي امور اراضي مي‌باشند.
مراكز خدمات :
مراكز خدمات شهرستان اهواز در مسيرهاي مختلف و به تعداد 9 مركز وجود دارند كه اين مراكز عبارتند از :
حميديه، الهايي، گبير، سوسيه سادات، گمبوها، سفمه، غيزانيه و شركت تعاوني گندمزار كوثران كه هر يك از اين مراكز دهستاني را تحت پوشش خود قرار مي‌دهند.
از وظايف اين مراكز بر طرف كردن نيازهاي كشاورزان در زمينه‌هاي مختلف از قبيل تهيه ماشين آلات، بذور، برگزاري كلاسهاي آموزشي، تهيه كود و اجراي بازديدها مي‌باشد البته با هزينه و اعتبارات مديريت و حمايت آن صورت مي‌گيرد. در هر مركز خدمات 5-4 پرسنل وجود دارد و مسئول هر مركز كارشناس مي‌باشد.
واحد حفظ نباتات:
مجموعه كارهايي كه در جهت حفظ محصولات كشاورزي از گزند عوامل زيان آور
انجام مي‌شود. اين عوامل ممكن است اقدامات ترويجي باشد. ما وقتي به كشاورز ياد مي‌دهيم كه چگونه سم پاشي كند حشرات را بشناسد در واقع ما توليد كنندگان را آموزش مي‌دهيم كه در جهت حفظ محصولات كشاورزي فعاليت كند.
يكي از كارهاي اين واحد همكاري با واحد ترويج است به صورتع تشكيل كلاسهاي آموزشي كه مخاطبين آن، كشاورزان ناظر و مروجين مي‌باشند. مقوله ترويج از بخشهاي مهم كشاورزي است. ترويج به معني آموزش روشهاي نوين و انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي به كاركنان مي‌باشد.
يكي ديگر از فعاليتهاي اين پيش بيني سموم مورد نياز بخش كشاورزي و نظات بر توزيع آنها به نحوه مصرف آنها مي‌باشد. اينكه در چه زماني، در چه رشدي، به چه ميزان سم مورد نظر استفاده و چگونه استفاده شود.
جمع آوري فلور گياهان يكي ديگر از فعاليتهاي اجراي اين واحد است. تهيه فلور علفهاي هرز به خاطر تهيه استراتژي مختلف در جهت كنترل علفهاي هرز مختلف. مثلا ابتدا فلور علفهاي هرز را بايد داشته باشيم تا بتوانيم بر عليه آنها اقدام كنيم، قدم بعدي اين است كه خانواده آن علف هرز را شناسايي كنيم. همه اين كارها به اين خاطر است كه ما دشمنان گياه را بشناسيم زيرا مبارزه با دشمن مستلزم شناخت آن است. (فلور به مجموعه رستنيها گفته مي‌شود).
جمع آوري فن حشرات منطقه از ديگر كارهاي اين واحد است. به مجموعه حشرات فن گويند. حشرات آفت زا و حشرات مفيد.
تهيه گزارشهاي تحقيقاتي و كارشناسي در مورد عوامل زيان رسان مختلف بالاخص كشتهايي كه مهم است. از وظايف اين واحد است مانند كشت گندم، كلزا، چغندر. در حقيقت نوشتن گزارش اظهار نظر كارشناسان است. نسبت به عوامل زيان رسان محصولات و ارائه كارها.
آموزش و نظارت بر كاركرد ادوات سم پاشي: از ديگر وظايف اين واحد است. در اين قسمت كلاسهايي براي كارشناسان، كارآموزان و مروجين برقرار مي‌شود و چگونگي سم پاشي و نيز نحوه كاليبره كردن بيان مي‌گردد. كاليبره كردن يعني اينكه ما در حقيقت تصميم مي‌گيريم كه يك سم پاش. سموم معمولا به صورت ليتر در هكتار است. ميزان مصرف مواد حشره كش در هكتار ثابت است مقدار آب متغيير است كه بسته به نوع سم پاش متغيير است. نظارت بر عمليات سم پاشي هوايي از ديگر وظايف اين واحد مي‌باشد. در اين خصوص بايد گفت كه كارشناس حفظ نباتات بايد
در فرودگاه حاضر باشد و حتما مقدار سم موجود در هواپيما را نظارت دقيق كند. البته بايد توجه داشت كه وجود كارشناس حفظ نباتات ضروري است و نيز كاليبره كردن هواپيماي سم پاش را تغيير دادن نازلها مي‌توان انواع پاششها را بوجود آورد.
ايجاد شبكه‌هاي مراقبت محصولات مختلف از ديگر وظايف اين واحد است مثلا شبكه مراقبت صيفي جات شبكه مراقبت مجموعه‌اي از اقدامات و كاربرد وسيله هايي جهت زير نظر گرفتن تغييرات جمعيتي آفات و تعيين زمان مبارزه است. از اقداماتي كه مي‌توان انجام داد بازديد از مزارع است كه
هر روز بايد اين كار تكرار شود كه اگر آفتي را تشخيص داديم به كشاورز اعلام كنيم تا سم پاشي صورت گيرد البته اين كار توسط كشاورز هم انجام مي‌شود. (بايد از مزرعه) از ديگر اقدامات استفاده از تله‌هاي مختلف مي‌باشد. براي شكار حشرات و آفات به خاطر اينكه بدانيم جمعيت آنها در روز
چقدر است. هر روز تعدادي آفت شكار مي‌شود و ما اين ميزان را روي منحني مي‌بريم در يك روز كه بالاترين مقدار شكار مشخص مي‌شود تعيين مي‌شود كه اين زمان اوج حشرات است. البته بايد توجه داشت كه كنترل حشره و آفت هر چه در مراحل ابتدايي باشد موثرتر خواهد بود. و نيز سم پاشي موثر خواهد شد. پس تاريخ ازدياد آفت از اين نظر مهم مي‌باشد. تله‌ها انواع مختلف دارند: مثلا تله‌هاي نوري كه حشرات به سبب خاصيت تله‌هاي نوري كه حشرات به سبب خاصيت نور
گرايي جذب نور مي‌شوند. ساختمان اين گونه تله‌ها به مانند يك جسم قيفي شكلي است كه درون قيف يك لامپ روشن كرده و زير قيف ظرف سيانور مي‌گذارند البته دور قيف يك پرده هايي قرار مي‌دهند. يا اينكه يك تشت آب زير قيف مي‌گذارند و روزانه آنها را بررسي مي‌كنند و تعداد پروانه‌ها را مي‌شمارند در يك روز حداكثر پروانه‌هاي بدست مي‌آيد كه آن روز به روز اوج حضور پروانه‌ها
مي‌باشد. از ديگر تله‌ها مي‌توان به تله‌هاي فرموني اشاره كرد، حشرات ماده يك سري بو از خود ترشح مي‌كنند كه باعث جذب حشره مي‌شود. اين ماده به صورت هورموني ساخته شده و مي‌توان از اين ماده در جذب حشره استفاده كرد و آن را در تله انداخت. فرمونهاي هيليوتيس، فرمون كرم سيب، پروانه كارادنيا در بازار موجود مي‌باشند. (فرمونها بيشتر در مورد پروانه‌ها كرابرد دانند).
شبكه مراقبت در مورد علف هرز كشت گندم در نيمه‌هاي آبان شروع مي‌شود بنابراين بايد نوع علفهاي هرز را تشخيص دهيم. زير نظر گرفتن باغات و مزارع جهت بهترين زمان مبارزه را شبكه مراقبت گويند. يا به عبارتي بازديد از مزارع و تشخيص نوع علف هرز و رديابي و ظهور بيماريهاي مختلف را شبكه مراقبت گويند.
مبارزه با آفات عمومي يكي از وظايف واحد حفظ نباتات است. آفاتي همچون موش، سن و ملخ جزء آفات عمومي يا همه گير به حساب مي‌آيند. آفات عمومي چون همه‌گيري دارد و كشاورز به تنهايي نمي‌تواند از عهده كنترل آفت برآيد پس دولت كنترل آفت را بر عهده مي‌گيرد، ولي آفات خصوصي آفاتي هستند كه در مزارع كشاورز وجود دارد و كشاورز توان مقابله با آن را دارد.
از ديگر اقدامات اين واحد مي‌توان به قرنطينه كردن اشاره كرد. قرنطينه كردن يك سري عمليات هستند براي جلوگيري از آفاتي كه در كشور وجود ندارد ولي در كشورهاي همسايه وجود دارند. در مورد محصولات انباري مي‌توان لمبه گندم را نام برد و پروانه سفيد اشجار (آفات جنگل) كه در ايران نيست ولي چوبهايي كه وارد مي‌شوند نياز به يك چكاب كامل دارند. پس ما بايد همواره يك سري اطلاعات راجع به اين آفتها داشته باشيم. دو نوع قرنطينه داريم :
1ـ قرنطينه داخلي 2ـ قرنطينه خارجي
منظور از قرنطينه داخلي :عوامل زيان رساني است كه در يك استان وجود دارد و ديگر استان نيست به مانند كرم سرخ پنبه، كرم ساقه خوار برنج كه در شمال است ولي در خوزستان نيست. در مورد محصولاتي كه به خارج صادر مي‌شوند بايد گفت كه همواره با محصول صادراتي يك گواهي بهداشت نباتي مي‌باشد. وجود اين گواهي در مورد ورود و يا خروج لازم است ولي با وجود گواهي بهتر است كه خودمان نيز محصول را معاينه كنيم. اين گواهي شامل: نام محصول، كشور صادر كننده، كشور وارد كننده، تاريخ صدور گواهي، تاريخ عمليات ضد عفوني و چگونگي آن و با چه سمي و... مي‌باشد.
از ديگر اقدامات اين واحد كنترل بيولوژيك آفات گوجه فرنگي و ذرت در اهواز مي‌باشد.
واحد دامپروري :
حيوانات اهلي كه مي‌توانند براي ما مفيد باشند را دام گويند. دامپروري عبارت است از نگهداري و استفاده از دامهاي اهلي. گاوها را از نظر توليد به سه دسته تقسيم مي‌كنند:
1ـ شيري 2ـ گوشتي 3ـ دو منظوره
بهترين نژاد شيري گاو هولشتاين است. از نژاد نرمادي، نژاد هم فورد و نژاد آنگوس اشاره كرد از نژاد دو منظوره مي‌توان به نژاد قرمز دانماركي اشاره كرد. از نژادهاي ايراني مي‌توان به نژا
د دشتياري اشاره كرد كه در چابهار و ايرانشهر است شير خوب مي‌دهد توليد گاو مي‌توان به شير، گوشت، و پشم اشاره كرد. براي دستيابي به بهترين توليد و ارزان‌ترين توليد بايستي بهترين شرايط با كمترين هزينه را برايشان ايجاد كنيم. شرايط ژنتيكي را نمي‌توانيم دست كاري كنيم پس شرايط محيطي را بايد براي آنها فراهم كنيم. منظور از شرايط محيطي :محل، بهداشت، تغذيه دام مي‌باشد. پس از اهداف دام اين است كه شرايط محيطي را به گونه‌اي ايجاد كنيم كه توليدات را از نظر كمي و كيفي بالا ببريم و طيور، پروژه پرورش گاوميش، پروژه نوسازي و به سازي اماكن دامي، پروژه استحصال مواد علوفه‌اي و غني سازي علوفه‌اي خشبي.پروژه پرورش گاوميش، پروژه نوسازي و به سازي اماكن دامي، پروژه دامداريهاي صنعتي، پرورش زنبور گاوداريها و ثبت و ركوردگيري اصيل و نيز پرورش اسب اصيل درب و يك سري كارهاي متفرقه ديگر مثل ترويج بيمه دام.
پروژه پروار بندي :
هدف از پروار دام توليد گوشت زياد در واحدهاي دامي مي‌باشد. البته بايد توجه داشت كه كميت و كيفيت گوشت در واحد دامي را بالا ببريم: يك سري شرايط را بايد رعايت كنيم تا توليد افزايش يابد. انتخاب دام مي‌تواند يك عامل موثر باشد اينكه ما چه دامي را انتخاب كنيم كه خوب رشد كند و خوب به ما گوشت بدهد. البته با غذاي مناسب بهترين گوشت را به ما بدهد. در هر كشوري يك نوع دام خاص بهترين محصول را مي‌دهد. در شهرستان ما گاوهاي دو رگ خوب هستند از نظر گوشت و از نظر مقاومت به بيماريها. بعد از عامل انتخاب عواملي همچون واكسيناسيون، سم پاشي، ضد انگل و خوردن داروهاي انگلي داخل و خارج نيز موثر مي‌باشد.
پرورش دام :
تغذيه مهمترين بحث در واحد دامي مي‌باشد. حدود 60-50 % هزينه‌هاي تغذيه مي‌باشد جيره غذايي دام بايد بالازس باشد يعني جيره از نظر كليه مواد غذايي متناسب باشد. نكته‌اي كه بايد رعايت كرد اين است كه بايد از دادن غذاي يكنواخت به دام جلوگيري كرد و بايد غذاي متنوع به دام بدهيم و نيز بايد توجه كنيم كه خوراك دام رقابت با خوراك انسان نداشته باشد. مي‌توان از كاه، تفاله ني شكر، پس مانده زراعت غلات و ضايعات توليد محصول روغني (كلزا) آفتابگردان استفاده كرد. بايد توجه داشت كه كلنجاله‌ها پر؟؟؟ هستند، خانواده غلات انرژي زيادي توليد مي‌كنند و خانواده لگومينوز نيز پروتئين زيادي توليد ي كنند. از خانواده لگو مينوز مي‌توان يونجه، شبدر، باق
لا، را نام برد، يونجه بهترين علوفه دا است. پرورش گاوميش به عنوان دام آينده داراي فوائد زيادي مي‌باشد و آمار آن رو به رشد است. انرژي اضافه علوفه‌ها خبشي نامناسب را بهتر از گاو استف
اده مي‌كند، ضريب هضم گاوميش بالاتر است، انرژي اضافه علوفه‌ها را به صورت چربي نگه نمي‌دارد بلكه از طريق شير دفع مي‌كند (شير پر چرب). گوشت گاوميش نوع كلسترل آن ضرري براي انسان ندارد. اماكن دامي بايد به گونه‌اي باشد كه در آن نور، رطوبت، تهويه، بهداشت و درجه حرارت تا حد امكان باشد.
نقطه راحتي دام به طوري باشد كه از نظر درجه حرارت و محيط براي دام مناسب باشد. در
خوزستان دامداريها را سه طره ايجاد مي‌كنند بهتر است كه اسطبل را به سمت جنوب شرقي تهيه كرد. آبشخور و آبخوري بهتر است كاشيكاري باشد. مرغداري كاملا صنعتي است زيرا كنترل حرارت سخت است و مرغ حساس. در فصل تابستان مرغداريها معمولا تعطيل است.
جيره مرغ :
مناسب‌ترين جيره براي مرغ ذرت است كه پر انرژي مي‌باشد. اگر ذرت نبود به سراغ چربي رفته و بعد به سراغ مواد قندي مي‌رويم. سخت‌ترين بخش دامپروري، بحث گاوشير مي‌باشد ع توليد و پرورش زنبور عسل مي‌توان به توليد عسل و گرده افشاني در كار كشاورزي اشاره كرد. در امر پرورش زنبور اين نكته حائز اهميت است كه هر چند سال يكبار ملكه بايد عوض شود زنبور نر هميشه در كندو نيست فقط در زمان جفت‌گيري هست. هر چه زنبور فعاليت بيشتري داشته باشد زودتر مي‌ميرد. از شهد گلها عسل توليد مي‌شود و از گرده گل موم. شهد درون كسيه‌اي در بدن ريخته مي‌شود ولي محل جمع آوري گرده توسط پاهاي اولي مي‌باشد.
پروژه ثبت و روكوردگيري :
در رابطه با گو شيري كه زير پوشش كشوري قرار دارد بايد گفت كه يك سري كارهاي اصلاحي را بايد انجام داد مثلا از نظر توليدشان محدود است. بهترين نژاد، نژاد عربي است. اسب اصيل به اسبي گفته مي‌شود كه اجداد آن 3 الي 6 پشت آن مشخص باشد.
بحث ترويج :
مهمترين اقدامات در امر دامپروري به ترويج آن باز مي‌گردد. در اين بخش مشكلات زيادي به چشم مي‌خورد من جمله عدم همكاري آموزشيارها و نيز عدم تمايل كشاورزان و...
واحد مكانيزاسيون :
اين واحد در ابتدا زير نظر مدير قرار دارد و تعدادي كارشناس كشاورزي در اين واحد وجود دارند كه كارت نظام مهندسي را دارا هستند.
معمولا براي رفع نياز كشاورزان به ادوات و ماشين آلات به اين واحد درخواست داده مي‌شود و اين واحد با توجه به شرايط كشاورز، ادوات مورد نظر را در اختيار آن قرار مي‌دهد. نوع ادوات را مراكز خدمات تضمين مي‌كند و ديگر وظايف اين واحد عبارتند از :
ـ كار تنظيم دستگاههاي مختلف مثل رديف كار، سم پاشي و....
ـ جمع آوري آمارهاي جديد و ارسال آنها به سازمان مربوطه.
ـ نظارت بر كار كمباين‌ها در فصل برداشت گندم.
بطور كلي مكانيزاسيون قسمتي از بازوي مديريت است.
واحد زراعت :
يكي ديگر از واحدهاي فني مديريت است كه وظايف مختلفي بر عهده دارد كه شامل :
1ـ تهيه و تنظيم دستور العملهاي كاشت، داشت، برداشت محصولات زراعي بر اساس تقويم زمناي.
2ـ توزيع جغرافيايي سطوح كشت محصولات زراعي با توجه به استعداد و نياز منطقه .
3ـ بررسي وشعيت نهادهاي كشاورزي در مناطق مختلف و همچنين توزيع اين نهادها بر اساس نياز منطقه و نتايج آزمون خاك.
4ـ بررسي وشعيت خاكهاي اراضي حوزه عمل شهرستان از نظر؟؟ و عناصر ماكرو و توصيه كودي اراضي.
5ـ توصيه كودي عناصر ماكرو با توجه به نوع كشت، وضعيت اراضي، نياز و استعداد منطقه .
6ـ تهيه و تنظيم و جمع بندي گزارشات هفتگي محصولات مختلف بر اساس تقويم زماني.
7ـ مكاتبه و ارسال گزارشات هفتگي محصولات مختلف با سازمان مربوط.
8ـ اجرا و احداث مزارع آزمايشي و تحقيقي در مراكز خدمات تابعه بر اساس سهميه بندي سازمان استان.
9ـ نظارت و سركشي بر مراحل مختلف كاشت ـ داشت ـ برداشت محصولات مختلف زراعي بر اساس تقويم زماني .
10ـ بررسي وضعيت نهاده‌هاي كشاورزي در مناطق مختلف و مكاتبه با سازمانهاي تعاون روستايي ـ شركت خدمات عمايتي ـ مديريت امور آب منطقه در خصوص كشتهاي مختلف.
11ـ بررسي وضعيت كشتهاي مختلف بر اساس استعداد و نياز منطقه .
12ـ بررسي وضعيت عملكردهاي مختلف در محصولات زراعي با توجه به سوابق اين محصولات در منطقه.
13ـ ارشاد و راهنمايي كشاورزان و مراجعين در اقدام به كشت محصولات مختلف با توجه به نياز منطقه و توانايي متقاضي.
14ـ بررسي وضعيت ارقام مختلف گندم در اراضي تحت پوشش منطقه با توجه به استعداد اراضي.
15ـ تشويق زارعين به استفاده از كودهاي ميكرو با توجه به نوع كشت ـ نياز منطقه ـ توصيه كودي آزمايشگاه خاكشناسي. مراكز تحقيقات.
16ـ اعمال و اجراي توصيه‌هاي فني مراكز تحقيقات در انجام كشتهاي جديد و مكانيزه نمودن كشتهاي قبلي.
واحد ترويج :
اين واحد آموزش بطور غير رسمي براي اقشار مختلف جوانان، زن و مرد و بزرگسالان را بر عهده دارد، همچنين روابطي است بين مراكز تحقيقاتي و كشاورزان كه اطلاعات و نوآوريهاي جديد را ثبت كرده و آنها را به روستاييان منتقل مي‌كند. ترويج كشاورزي با اقشار روستايي كه اكثر آنهابي سواد
يا كم سواد هستند روبرو بوده و با فرهنگها و سنت‌هاي خاصي كه دارند سرو كار داشته و موظف است با آموزش‌ها پديده‌هاي نوين را به آنها القا كند. و عادت‌هاي غلط را كه با دانش كشاورزي آنها
آميخته شده از آنها دور كند. كه البت تحقق اينهدف با مقاومت كشاورزان و وستاييان روبرو بوده و در بسياري از موارد نتايجي را كه بايد حاصل گردد. در كوتاه مدت عملي نبوده و مستلزم گذشت زمان است.
بعضي‌ها تصور مي‌كنند هر دستاورد جديد بطور مستقيم و يكباره قابل انتقال به روستايي است و به اهميت و ضرورت ترويج كشاورزي به عنوان يك فعاليت ويژه و تخصصي واقف نبوده و طبق مطالعا
ت انجام شده مدت زماني كه جهت انتشار نتايج تحقيقاتي به كشاورزان لازم است حدود 10-7 سال تا عملا اطلاعات نويت در بين كشاورزان متداول شود. هر كارشناس و مروج علاوه بر اينكه از نظر فني مي‌بايستي كاملا مسلط باشد بايد خود يك جامعه شناس بوده و شيوه‌هاي مناسب را منطبق با اصول روانشناسي سازد و گرنه ممكن است زحمات آنها بي ثمر بماند. براي آنكه ايده‌هاي جديد در بين كشاورزان اشاعه يابد لازم است مراحل نوآوري و نوپذيري زير طي شود.
1ـ آگاهي 2ـ توجه و علاقه‌مندي 3ـ ارزيابي 4ـ آزمايش 5ـ پذيرش .
براي انجام هر يك از موارد، روشهاي آموزشي ويژه‌اي لازم است كه در تخصص و وظايف ترويج كشاورزي است. آگاه دادن به افراد آموزش بيننده كه از نظر سواد، فرهنگ و عادت مختلف هستند. شيوه‌هاي مختلف آموزشي با استفاده از مروج و وسايل جمعي مثل راديو، تلويزيون و پوستر مناسب باشند تا كشاورزان را به خود جلب نمايند. براي اينكه كشاورز بهتر موضوع را ارزيابي كند و مناسبت آن رابا وضعيت كشاورزي بسنجد و عملا بتواند به آن بپردازد از روشهاي گروهي ترويج مثل كلاسهاي آموزشي (آموزش جوانان، كشاورزان، زنان روستايي)، بازديد كشاورزان و استفاده از مزارع آموزشي نمايشي و... استفاده كنند.
برنامه و سياستهاي تزويج شامل اولويت مسايل كشاورزي در كارهاي تحقيقاتي، اجراي طرحهاي مشترك تحقيقي و ترويجيع تشكيل سمينارهاي تخصصي بين تحقيقات و ترويج، تهيه نشريات مشترك،
بررسي عملكردهاي حاصل از نتايج تحقيقات در شرايط روستا و زارع، همگام كردن مروجين با اطلاعات روز، متناسب بودن جمعيت كشاورزان مرتبط با يك مروج در رشته كشاورزي، امكانات
مختلف جهت اجراي طرحهاي تحقيقاتي ترويجي، شناخت نيازها، ضرورت‌ها و استعدادهاي جامعه روستايي، مهارت و تسلط كاركنان ترويج در زمينه‌هاي مربوط به كار ترويج، توانمند نمودن مروجين در شناخت و مشكلات روستايي مي‌باشند. انواع فعاليتهايي كه ترويج در حال حاضر انجام مي‌دهد: شامل:
آموزش كشاورزي ـ آموزش كاركنان ـ گزارشها و بازديدهاي عملي (كشاورزان و كاركنان) ـ آموزش سمعي و بصري ـ انتخاب كشاورزان و دامداران نمونه ـ آموزش و بكارگيري مددكاران ترويجي ـ برگزاري نمايشگاههاي ترويجي ـ تهيه و تكثير نشريات پوستر و... تهيه اسلايد و فيلم آموزشي ـ ايجاد كتابخانه و شويق و ترغيب روستاييان با سواد به مطالعه ـ برگزاري آزمونهاي ترويجي، اجرا و تهيه برنامه‌هاي آموزشي راديويي و تلويزيوني و ويديويي. برقراري ارتباط مستمر با مراكز علمي و
تحقيقي ـ احداث مزارع نمايشي ترويج و تحقيقي ـ بررسي و مطالعه جهت شناخت بافت فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي روستاها. آموزش به صورت گروهي يا انفرادي است. انفرادي به اين صورت كه هر كشاورز اگر مشكل يا مسئله خاصي در زمينه كشاورزي داشته باشد با مراجعه به مركز خدمات از كارشناس مربوط سوال مي‌كند و مشكل برطرف مي‌شود و گاهي خود كارشناس با سركشي
به روستاها و سرزمين اگر مشكلي مشاهده كرد آن را رفع مي‌كند. آموزش به صورت گروهي با برگزاري كلاسهاي آموزشي كه كارشناس با هماهنگي مروج در روستاهاي مختلف با توجه به برنامه‌هاي مصوب از استان و با توجه به فصل كشتهاي مختلف انجام مي‌شود.
ويژگي‌هاي شركت كننده اين است كه بايد جوان باشند، سنين 45-15 سال و كلاسها حدود 25-18 نفر مي‌باشند. زمان آموزش از پوستر، اسلايد و فيلمهاي آموزشي جهت يادگيري بهتر فرگيران استفاده شود. زمان كلاس نبايستي طولاني باشد.
واحد باغباني :
تا سالهاي گذشته واحد زراعت و باغباني يكي بودند و سرانجام در سال 1378 اين واحدها از همديگر مجزا شدند. طرحهاي اجرايي اين واحد بيشتر بر روي باغهاي ميوه است. بر خلاف رشته باغباني و موارد آن در دانشگاه صيفي و سبزي در اين مركز به واحد زراعت مربوط مي‌شوند و
واحد باغباني بيشتر روي باغهاي ميوه كار مي‌كند. در اهواز باغات شامل باغهاي انگور، نخيلات، و باغات زيتون است. سطح زير كشت نخيلات 3000 هكتار، انگور 100 هكتار، زيتون 150 هكتار مي‌باشد.
عمده كارهاي اين واحد شامل :
ـ طرح اصلاح و احيا و توسعه نخيلات، كه عمدتا روي هرس نخيلات كار مي‌شود و همچنين مبارزه با بيماري خامج (پوسيدگي گل آذين نر در نخيلات).
ـ تغذيه و آزمون كه از خاك و برگ نمونه برداري مي‌شود و به آزمايشگاه فرستاده و نايج به كشاورز ابلاغ مي‌شود كه از چه كودي استفاده كند.
ـ بازديد از نخلستانها و كمك بلاعوض به باغدار.
در باغات انگور نيز طرح تغذيه و آزمون و بهداتي نمودن باغ و توسعه باغات انگور انجام مي‌شود و پس از اجراي طرح به باغدار يارانه داده مي‌شود .
در زمينه زيتون، اصلاح و احيا و توسع باغات زيتون كه در زمينه اصلاح و احيا برنامه‌هاي تغذيه و آزمون است و برنامه‌هاي هرس و توسعه كه شامل احداث باغهاي جديد است. نهالها زيتون از اداره جهاد كشاورزي تامين مي‌شود و ديگر كشاورز از نظر مالي تامين نمي‌شود.
آزمون خاك براي بررسي مناسب بودن كشت در محل مورد نظر انجام مي‌شود در مسجد سليمان و ايذه زيتون بصورت ديم كشت مي‌گردد. در شهرستان اهواز زيتونهاي كشت شده به دليل زير نتايج لازم را نداده‌اند:
1ـ عدم تطابق واريته با محيط.
2ـ گرماي بيش از حد تابستان.
رقمي كه توصيه مي‌شود رقم دزفولي است كه بايد تكثير و كشت گردد.
از جمله طرحهاي ديگر: طرح احداث گلخانه و طرح پرورش قارچ است.
انواع محصولات توليدي و شرح مختصري از آنها
محصولات قابل كشت توليدي در شهرستان اهواز را مي‌توان به دو قسمت محصولات
پائيزه و تابستانه تقسيم بندي كرد. از محصولات پائزه مي‌توان به گندم، جو، كلزا، باقلا، چغندر قند، گلرنگ، اشاره كرد. و از محصولات تابستانه مي‌توان ذرت، برنج، كنجد، سورگرم، لوبيا چشم بلبلي، آفتابگردان و ماش را نام برد.
فصل دوم :
بررسی بخش های مرتبط با رشته علمی کارآموز
آشنایی با گیاه سویا ))
1) مقدمه:
لوبيا روغني ، سويا يا سوژا از دانه هاي روغني است كه از قديم الايام و حداقل 2800 سال قبل از ميلاد در چين كشت مي شده و از گياهان مقدس بشمار مي رفته است. احتمال مي رود كه لوبيا روغي از Gliycine ussuriensis مشتق شده باشد . اينگونه در آسياي شرقي رشد مي كند . سويا در كشورهايي مثل آمريكا گياه دانه اي مهمي تلقي مي شود سويا قبل از سال 1940 به طور عمده براي علوفه كشت مي شد اما امروزه پس از ذرت وگندم مقام سوم از نظر توليد دانه و از لحاظ ارزش غذايي پس از ذرت دومين رتبه را در كشور مزبور دارا مي باشد . 51% از توليد جهاني سويا به آمريكا اختصاص داشته و 38% توليد جهاني آن در سه كشور ديگر يعني برزيل ، جمهوري خلق چين و آرژانتين توليد مي گردد . بقيه توليد سويا در ميان كشور هاي مختلفي درآسيا و آمريكاي جنوبي پخش شده است و به طور جزئي نيز در آفريقا و اروپا توليد مي شود ( 2 ) .
لوبياي سويا در 30 سال اخير به يك محصول عمده در آمريكا تبديل شده است . بين كشاورزان درجه اهميت آن بعد از ذرت و بيش از گندم ، سيب زميني ، جو دوسر ، پنبه وساير محصولات زراعتي شناخته شده مي باشد . افزايش بسيار زياد در توليد و ارزش سويا از سال1940 به بعد در امريكا صورت گرفت ؛ كه دوعامل در اين امر سهم به سزايي دارند :
دانه سويا به طور متوسطه 40% پروتئين و 20% روغن دارد كه از لحاظ ارزش غذايي در ميان
گياهان مهم زراعي دانه اي بي رقيب مي باشد .
تلاش تحقيقاتي گسترده اي در جهت به نژادي ارقام اصلاح شده ، مبارزه با آفات و بيماريها و فن آوري توليد صورت گرفته است (6 ) .
سويا ، سابقه به منظور تامين علوفه كشت مي شد ولي امروزه در كشورهايي مثل امريكا ، يكي از مهمترين گياهان روغني به شمار مي رود . در كشور ما هم كشت اين گياه اخيراً توسعه پيدا كرده است و از روغن آن استفاده مي شود. در گيلان ، ساليان پيش زراعت و اريته اي از سويا معروف به پشم باقلا، يا كرد باقلا ، معمول بوده است . در سال 1343 ،گروه صنعتي بهشهر با وارد كردن و اريته هاي سويا و انجام مقايسه عملكرد و تعيين واريته هاي مناسب ،اقدام به توسعه كشت اين گياه كرد .
سويا تقريباً در مدتي كوتاه يك محصول عمده ايالات متحده آمريكا شد . صنايع سويا نيز بر اساس موارد استفاده و فرآورده هاي سويا شكل يافت . موارد استفاده سويا در كشاورزي و صنعت متكي به روغن زياد و پروتئين فراوان دانه است . سويا يك محصول بازار پسند بوده و بخش قابل توجهي از درآمد هشت ايالت رودخانه ميسي سي پي توليد كنندگان 75 درصد سوياي آمريكا را شامل مي شود . درآمد هاي حاصل از نيمي از صادرات محصولات توليدي در فرم دانه ، كنجاله و روغن بصورت يك عامل بسيار موثر در بالانس تبادل تجارت محسوب مي شوند ( 6 ) .
واريته اي جديدي با تطابق به ساير نيازمنديها توليد شد كه سطح توليد اقتصادي سويا در ايالات متحده امريكا به سهولت گسترش يافت وممكن است آينده بيشتر گسترش يابد . سويا از خط استوا تا بيش از 50 درجه عرض جعرافيائي قابل كشت است . بدون ترديد سويا در سطحي بسيار وسيعتر نسبت به زمان حال بخصوص در مناطق نيمه گرمسير و يا با عرض جعرافيايي متوسط كشت خواهد شد . و اين احتمال بطور قوي بستگي به تشخيص آن عوامل محيطي ، مثبت يا منفي ، دارد كه بر رشد و نمو گياه اثر گذارند و همچنين بستگي دارد به تشخيص نياز هاي مديريت و استفاده از آنها كه بر پذيرش يك گياه جديد اثر مي گذارند (5 ) .
2) تاريخچه توليد سويا
الف. در ايالات متحده امريكا
سويا در شرق بعنوان غذاي انسان وحيوان داراي سابقه اي بسيار قديمي است ولي در ساير نقاط جهان توليد سويا تنها در اين قرن اهميت يافته است . زراعت سويا در ايالات متحده آمريكا در سال 1340 بصورت زراعت عمده در آمد و در بعضي از مناطق مانند برزيل اخيراً آغاز شده است ، احتمال مي رود كه به عنوان يك زراعت جديد به ساير مناطق نيز گسترش يابد ( 5 ) .
نظر كلي اين است كه مناطق شمال شرقي چين و منچوري موطن سويا هستند . متخصصان طبقه بندي معتقدند كه احتمالاً سوياي زراعي با نام علمي (L ) Gliycine max
يك گياه يكساله خزنده و متعلق به بذوري كه در دهه آخر قرن نوزدهم از چين و منچوري جمع آوري شده بود در باغهاي گياهشناسي كشاورزي اروپاي غربي و ايالات امريكا پخش و گشت گرديد. شرح و تفسير رشد و بازدهي انها در مجلات علمي آن زمان منعكس از نشريه هاي فني ايستگاههاي كشاورزي ايالتي بچاپ رسيده است . سويا بعنوان غذاي انسان تنها در شرق از اهميت خاصي برخوردار بود . اغلب ارقام موجود بدليل رشد علفي بعنوان علوفه مورد توجه بودند. پذيرش اين محصول در ايالات متحده امريكا كه به كندي انجام شد ، نتيجه زحمات و علاقه سي . وي . پاپيروC.V.Papir دبليو-جي مورس W. J. Morse D كارشناسان وزارت كشاورزي ايالات متحده است .
ارقام سويايي كه در ابتداء در ايالات متحده كشت مي شدند انتخابهائي بودند از ارقام وارداتي ازمجموعه بزرگي از ارقام سويا در شرق كه در زمانهاي مختلف جمع آوري شده بودند كه اساس
همان انتخابهاي نسبتاً جديد است . برنامه هاي به نژادي به منظور توليد دورگ اخيراً شروع شده و
در اين برنامه ها از اطلعات مربوط به انواع خواص ژن ها كه در انتقال صفات مورد علاقه از نظر زراعي دخالت دارند استفاده مي شود .گلهاي كوچك سويا معمولاً خودگشن هستند ولي اندكي دگرگشني نيز بطور طبيعي روي مي دهد . نواحي كشت سويا در ايالات دره ميسي سي پي به
كندي گسترش يافت و ايالت ايلينويز توليدكننده شماره يك بود . سطح زير كشت سويا در سال 1938 به چهاره كتار رسيد . عمل آوري و بازار يابي زير بنائي محصولات سويا به خوبي توسعه يافت ، البته سويا در بسياري از مناطق فوق بعنوان گياه علوفه اي ، علوفه خشك ، سيلو يا چرا كشت مي شد و تا سال 1941 ميزان برداشت سويا براي دانه كمتر از ميزان برداشت براي علوفه بود. كشت سويا بعنوان علوفه به دلايل گوناگون و اساساً اقتصادي سريعاً رو به كاهش گذارد و عملاً ن
ا پديد شد و تنها در مواقعي كه زراعت ساير گياهان علوفه اي با شكست روبرو مي گرديدند صورت مي پذيرفت ( 5 ) .
جنگ جهاني دوم محرك نيرومندي در توسعه زراعت سويا بود. در آن زمان ارقام ايجاد شده با شرايط ايالات ذرت خيز ايلينوييز ، اينديانا ، آيوا و اوهايو به خوبي سازگار بودند . دقت و كار آئي برنامه
هاي به نژادي كه به وسيله وزارت كشاورز ايالات متحده و ايستگاههاي تحقيقاتي ايالتي اجراء مي شوند ، با گرد آمدن اطلاعات مربوط به انتقال صفات گياهي افزايش يافته و تمامي برنامه ها توسط جامعه متخصصين محصولا ت زراعي آمريكا با ذكر مشخصات منبع هر يك به ثبت رسيده اند . ورايته هاي زراعي جديد بدليل دربرداشتن صفات مطلوب زراعتي مقاومت به بيماري ، ورس و يا ريزش دانه بجاي واريته هاي زارعي قديمي كشت مي شوند . انتظار مي رود كه واريته هاي جديدتري جانشين واريته هاي موجود شوند . احتمال داردكه سطح زير كشت سويا در ايالات متحده آمريكا افزايش يابد . بهر حال اين نكته را بايد بخاطر سپرد كه گر چه مسائل اقليمي تعيين كننده مكان براي مناسب بودن كشت سويا هستند ، ولي ساير عوامل اعم از عوامل زارعي يا اقتصادي نيز در اتخاذ تصميم براي توليد سويا دخالت دارند ( 5 ) .
زراعت سويا در كانادا از اهميت كمتري بر خوردار است و تقريباً كل توليد تنها در بخش آنتاريو صورت مي گيرد . عملكرد سويا در آنتاريو برابر با عملكرد سويا در اوهايو بوده و سطح زير كشت حدود 20000 هكتار است ( 6 ) .
تشريح دلائل گسترش زراعت سويا در آمريكا پيچيده بوده و صاحب نظران در ارزيابي عوامل آن متفق القول نمي باشند . اگر چه بازدهي اقتصادي عمدتاً يك عامل بسيار مهم در گسترش توليد محصول است ولي تطابق دادن زراعت با شرايط اقليمي و سيستم كشاورزي منطقه نيز موثر است . اين عوامل در مدت 30 سال گذشته بخصوص در مناطق ذرت خير دستخوش تغييرات بود كه در نتيجه معيارهاي ارزيابي سويا بعنوان يك نبات زراعي پر منفعت نيز تعيير كرده است ( 6 ) .
افزايش سريع اهميت سويا در كشاورزي ايالات متحده آمريكا بدليل تقاضا براي دانه و يا فرآورده هاي آن نسبت . روغن وكنجاله و در بعضي از سالها بيش از نياز بازار بوده است . برنامه حمايت قيمت كه توسط تعاوني اعتبار كالا وابسته به دولت وضع شده بود بكار گرفته شد . از اينرو مقادير قابل توجهي روغن در زمانهاي مختلف به موجب قانون 480 كمك هاي خارجي به ساير كشورها صادر شده است ( 6 ) .
تكنولوژي توليد سويا در ايالات متحده همانند عملكرد در هكتار بطور دائم در حال بهبود بوده است
. تكميل كار متخصصان به نژادي در تهيه ارقام زراعي جديد نتيجه اثر غير مستقيم فراهم نمودن ادوات زراعي بهتر در انجام به موقع كارها و استفاده از علف كشهاي انتخابي در كاهش رقابت علفهاي هرز با سويا بوده است .
ب) در جهان
اگر چه شرق ، جائي كه سويا سالهاي متمادي كشت مي شده و اينك در آنجا بصورت يك محصول اصلي بشمار مي ايد موطن اين گياه است ولي امروزه توليد سويا در آمريكاي شمالي بيش از توليد سويا در شرق است . مراكز اصلي كشت اين محصول در شرق عبارت از چين ، كره شمالي ، كره جنوبي و اندونزي بوده و به مقدار كمتر در ژاپن و چند كشور ديگر در آسياي جنوب شرقي كشت مي گردد . سطح زير كشت سويا در شرق در سال 1975 كمتر از 2/1 سطح زير كشت و توليد دانه كمتر از 4/1 توليد دانه آمريكاي شمالي بوده است . ميزان عملكرد در هكتار نيز در شرق كمتر از ميزان عملكرد در آمريكاي شمالي بوده و بنظر مي رسد كه طي ده سال اخير اندك تغييري يافته و تنها در كره جنوبي رو به افزايش است .
سويا در تحقيقات فيزيولوژي
سويا در مطالعات بيوشيميايي تثبيت ازت هوا در گره هاي ( نودول ) تثبيت كننده ازت ريشه كه توسط باكتري ريزوبيوم ژاپونيكم تشكيل مي شوند از اهميت خاصي برخوردار است . نو دول هاي ريشه سويا بزرگ بوده و بر خلاف نود.ول ريشه ساير گياهان خانواده لگومينوز كنگره اي نمي باشند . استرليزه كردن سطوح خارجي نودول جهت تهيه برش مورد نياز مطالعه بسهولت انجام مي شود . استفاده از ازت غني شده نشان داده است كه تثبيت ازت در نودول سويا مدت كوتاهي بعد از جدائي نودول از ريشه ادمه دارد . نودول سويا سرشار از ماده تنفسي لگو هموگلوبين است . كه مختص نودول تثبيت كننده ازت مي باشد . اين ماده در بافت ريشه هاي فاقد نودول و يا در باكتريهاي غير همزيستي نشده است . سويا در مطالعات مربوطبه رابطه بين ازت خاك و مكانيزم تثبيت ازت در گلخانه و مزرعه استفاده گرديده است . كسب حداكثر عملكرد سويا بدون نودول در ريشه ممكن نبوده و وجود كود ازته در خاك موجب كاهش تثبيت ازت مي شود . ( 5 )
3 ) خصوصيات گياهي:
لوبيا روغني با نام علمي . Gliycine max l گياهي است يكساله از تيره نخود (Leguminosae ) كه بصورت بوته اي استوار و نسبتاً پر برگ رشد مي كند ميانگين ارتفاع بوته به 90 تا 120 سانتي متر مي رسد . طول دوره رشد و يشي آن بدرقم ، طول روز و تاريخ كاشت بستگي زيادي دارد. ولي بسياري از ارقام سيكل حياتي خود را طي 80 تا 120 روز به اتمام مي رسانند .
1-3 ) ريشه : لوبيا روغني داراي ريشه اي نسبتاً مستقيم و با توسعه جانبي زياد است ولي بيشتر ريشه ها در لايه فوقاني خاك ( تا عميق حدود 60 سانتي متر ) گسترده است . روي ريشه هاي گياه گره هاي تثبيت ازت حاوي باكتريهاي حاوي ريزوبيوم مشاهده مي شود.
2-3 ) ساقه : لوبيا روغني توليد يك ساقه اصلي مي كند كه از گره هاي پائيني آن تعدادي ساقه هاي جانبي مستقيم انشعاب مي يابد. خوابيدگي كمتر اتفاق مي افتند، مگر در تراكم بوته بالا و آبياري فراوان كه تحت اين شرايط ساقه هاي نازكي توليد مي شود . ساقه ها ، برگها و نيامها را تار هاي كوتاهي پوشانيده است . از لحاظ وضع ساقه ، واريته هاي مختلف سوياي تجارتي را به دو گروه تقسيم مي كنند . يكي ، گروهي كه در آنها انتهاي ساقه به خوشه گل ختم نمي شود ، (دائم الرشد ) و ديگري گروهي كه انتهاي ساقه آنها به خوشه گل منتهي مي شود ( محدود الرشد ) واريته هاي گروه اول معمولاً بلندترند ولي در گروه دوم گياهان كوتاه ترند و شاخ و برگ آنها بيشتر است .
3-3) برگ: برگها از سه برگچه بزرگ قلبي شكل با نوك تيز تشكيل و داراي دمبرگ بلند مي باشد و بطور متناوب روي ساقه قرار دارد . برگها با نزديك شدن به رسيدگي محصول ريزش مي يابد ، بطوريكه بوته رسيده فاقد برگ است . بايستي توجه داشت كه دركليه گياهان كمبود نور و مواد غذائي و توسعه بيماريها موجب تسريع در ريزش برگها مي گردد( 3 ) .
4-3) گل ؛ گلهاي كوچك لوبيا روغني به رنگ سفيد يا بنفش با گل آذين خوشه اي ظاهر مي شود. در هر خوشه 8 الي 16 گل مشاهده مي شود. گلها ابتدا در زاويه داخلي برگهاي پائيني ساقه پديدار مي گردد و گلدهي بطرف بالا ادامه مي يابد . دوران گلدهي 2 تا 3 هفته طول مي كشد بنابراين رسيدگي دانه در لوبيا روغني يكنواخت تر از لوبياي معمولي است ( 2 ) .
گل آن از 5 كاسبرگ درست شده است . گلبرگها طوري قرار گرفته اند كه پرچمها و مادگي را در داخل خود مي پوشانند .گلبرگهاي آن ، مثل گلبرگ ساير گياهان تيره نخود از 5 قطعه درشت شده است . يكي از همه بزرگتر است و به نام درفش يا استاندارد ؛ دو گلبرگ كوچكتر و شبيه به هم اند كه به اسم بال ، و دو گلبرگ ديگر به نام ناو خوانده مي شوند . پرچمهاي گل سويا ده عدد است ؛ 9 پرچم به هم چسبيده دور مادگي را مي گيرند ويكي آزاد ايت . مادگي آن كرك دار است . كاسه گل تا روز قبل از آزاد شدن گرده جام گل را مي پوشاند ( 3 )
5-3) تيپ رشدي ؛ گرده افشاني در لوبيا روغني بصورت خود گشني است . ميزان دگرگشني به فعاليت حشرات بستگي دارد . معمولاً فقط 25 تا 50 درصد گلها توليد نيام مي نمايد و بقيه ريزش مي يابد . اين نسبت به توان توليدي گياه در زمان گلدهي ، رقابت قسمتهاي رويشي با زايشي و شرايط محيطي بستگي دارد . هر گل بارور شده توليد يك نيام مي كند . تعداد نيامها در هر بوته ممكن است به 400 عدد برسد . نيامهاي رسيده برنگهاي زرد ، خاكستر ، قهواه
اي يا سياه ديده مي شود . معمولاً در هر نيام 2 الي 3 دانه و گاهي تا 5 دانه مشاهده مي شود . دانه ها گرد تا لوبيائي شكل بوده و برنگهاي سبز كمرنگ ، زرد تا قهوه اي نيره ديده مي شود . وزن هزار دانه در بيشتر ارقام 60 الي 200 گرم با ميانگين حدود 150 گرم است ( 3 ) .
4 ) ساختمان دانه و تركيب آن
ساختمان :
لوبياي سويا از خانواده بقولات بوده و داراي واريته هاي متفاوتي از نظر اندازه ، شكل و رنگ مي باشد. شكل آن از گرد كوچك تا قلوه اي بزرگ ، مستطيلي پهن ، زرد ، قهوه اي . سبز ، سياه و يا تركيبي از اين رنگها ديده مي شود . واريته هاي متداولي كه در آمريكا رشد مي كنند تقريباً كروي و زرد هستند . سابقاً واريته لينكن يكي از واريته هاي معمولي بود كه در ايالات ايلينو ، آيوا و انيديانا كشت مي شد .
سلولهاي حفره اي ، سلولهاي پاراشيمي متراكم ، سلولهاي آلورون و بالاخره سلولهاي لايه متراكم آند و سپرم تشكيل يافته است . سطح لپه از اپيدرم ساخته شده و در سطح داخلي سلولهاي پارانشيمي شكل ، پروتئين و روغن وجود دارد .
مقدار پروتئين هاي جدا شده ممكن است تا 98 درصد برسد. بطور تئوري فرآورده هاي پروتئيني كه با روش صنعتي تهيه مي شوند بايد خالص باشند . كوشش هاي زيادي جهت جدا كردن بخش پروتئيني با طبقه بندي توسط هوا انجام گرفته ولي موفقيت آميزنبوده است .
تركيب :
لوبياهاي تجارتي متشكل از 8 درصد پوسته ، 90 درصد لپه و 2 درصد هيپوكوتيل و پلومول مي باشند . ( 4 )
5-اهلي شدن و گونه هاي سويا
سويا در شمال شرقي چين حدود 2500 سال قبل از ميلاد اهلي شده است . سويا از منطقه منشأ خود به جنوب چين ، كره ، ژاپن و كشورهاي ديگر در جنوب شرقي آسيا انتشار يافته است . از نظر رده بندي سويا در خانواده بقولات ( لگومينوز) ، زير خانواده پروانه آسا ( پاپيليونوئيده ) قبيله لوبيا ( فازئوله) و جنس گلاسين (Gliycine ) طبقه بندي مي شود . جنس گلاسين داراي دو زير جنس Gliycine , Soja مي باشد .
زير جنس Soja داراي دو گونه بقرار زير است :
1) Gliycine max (40=x2=n2 ) ، سوياي زراعي .
2) Gliycine max (40=x2=n2 ) ، يك گونه و حشي بومي خاور دور كه رشد پيچيده خوابيده داشته و تمايل به ريزش دانه دارد .
Giycine Soja هرگز به صورت وحشي يافت نشده است و در ميان گو نه هاي شناخته شده ، محتمل ترين جدش G. soja مي باشد. گلاسين ماكس و گلايسين سويا با يكديگر تلاقي پذير بوده ولي خصوصيات رشدي گلايسين سويا آن را به عنوان يك والد در طرح اصلاحي نامطلوب ساخته است ، بجز در موارديكه براي انتقال يك ژن براي يك صفت مورد نظر ازگلايسين سويا به گونه زراع
ي ماكس اقدام مي گردد . در اين حالت تعدادي نتلاقي برگشتي به گونه زراعي براي بازيابي نوع گياه مطلوب مورد نياز خواهد بود . زير جنس Glycine داراي 12 گونه وحشي چند ساله بومي استراليا يا مناطق مجاور در اقيانوسيه مي باشد . ده گونه در اين زيرجنس ديپلوئيد (40=x2=n2) و دو گونه ديگر مخلوطي از بوته هاي ديپلوئيد و تتراپلوئيد دارند . تلاقي بين گلاسين ماكس با گونه هاي زير جنس گلاسين معمولاً عقيم بوده و يا فقط توليد غلاف هاي نارس مي نمايد . با استفاده از نجات جنين در آزمايشگاه ، موفقيت جزئي در تلاقي G.max * G. tomentella حاصل گرديده است
( 2 ) .
6 ) ژنتيك سويا
با توجه به اهميت اقتصادي سويا در مورد اين گياه ، تاكنون تحقيقات ژنتيكي و سيتوژنتيكي نسبتاً مختصري در مقايسه با غلات مهم نظير جو ، ذرت يا گندم صورت گرفته است . سوياي معرفي شده از خاور دور به عنوان ژرم پلاسم پايه در طرحهاي بهنژادي اوليه مورد استفاده قرار گرفت . اين ذخاير توارثي حاوي صفات متنوع ظاهري و فيزيولوژيك از قبيل اندازه و رنگ دانه ، رنگ گل ، پرزدار بودن برگ و ساقه شكل برگ ، تعداد دانه در هر غلات يا زمان گلدهي و رسيدگي بودند. لذا مطالعات ارثي اوليه به اين صفات اختصاص داشت . مطالعات ژنتيكي در سويا با كسب اهميت اقتصادي و توسعه طرحهاي اصلاحي ، جهت پاسخگويي به نياز هاي طرحهاي اصلاحي گرديد ( 2 ) .
اين مطالعات مشتمل بر وارثت تيپ رشد ، تثبيت ازت ، عكس العمل به طول روز ، مقاومت به حشرات و بيماريها و اجزاي كيفي دانه بود . از مطلعات وارثت كمي به منظور ارزيابي و راثت پذيري صفات خاص، هتروزيس و فن آوري بهنژادي استفاده گرديد، اما در كل اين نوع مطالعات مورد توجه كمتري در گياه خودگشني مثل سويا در مقايسه با مطالعات وراثت كيفي قرار گرفت . روش انتخاب دوره اي به همان طريقي كه براي گونه هاي دگرگشن براي اصلاح جامعه استفاده مي شود ،
به طور پراكنده و محدود به لحاظ نيروي كار مورد نياز براي دگرگرده افشاني در سويا به كار برده مي شود . به هر حال ، عمل تلاقي ارقام يا لاين هاي اصلاحي برتر و در پي آن انتخاب و سپس تلاقي تفكيك يافته هاي برتر حاصل از تلاقي هاي اين نسل جديد ، يك طرح انتخاب دوره اي طولاني مدت را مي سازد .
بيش از 200 ژن براي صفات كيفي ساده در سويا شناسي شده است و علائم ژني آنها در خبرنامه ژنتيك سويا انتشار يافته است . دستور العمل براي نامگذاري ژن ها و هماهنگي مطالع
ات ژنتيكي را كميته ژنتيك سويا تعيين مي كند. گروه هاي پيوستگي ژني براي 13 كروموزوم از20 كروموزوم سويا شناسايي شده است . و تركيبات پيوستگي ژن ها درمجموعه ژنتيك سويا در آمريكا نگهداري مي شود. تعداد كروموزومهاي اين دوگونه مساوي 40 است ( 40= N2 ) سوياي معمولي گياهي است بوته مانند ، راست و پر برگ كه ارتفاع آن از 30 تا 180 سانتي متر است ( 6 ) .
7 ) فن آوري زيستي
روشهاي متداول اصلاح نباتات، بهبود ها و تغييرات بر جسته اي در راقام سويا به وجود آورده است . زيستي شناسي مولكولي روشهاي جديدي ارائه نموده كه امكان انتقال ژن از دامنه وسيعتري از موجودات را فراهم نموده ، زيرا اين گونه انتقال ژن وابسته به دگرباروري و توليد مثل نمي باشد . گروه جديدي از ماركرهاي ژنتيكي براي انگشت نگاري DNA از رژم پلاسم و ارقام تجاري سويا با پلي مرفيسم هاي طولي قطعات انحصاري (Rhg4 ) بدست آمده براي مثال ماركرهاي RFLP كه با ژن مقاومت به نماتد سيست در سويا پيوستگي داشت ، روش انتخاب ديگري را بجاي آزمون متداو گياه پزشكي فراهم نمود ، هر چند روش متداول هنوز هم آزمون مطمئن تري است . گياه سويا براي بروز تحمل به گليفسفات ترانسفورم گرديد . گلي فسفات ماده فعالي است كه به طور گسترده اي در علف كش عمومي ، غير انتخابي و بعد ازظهور كه بر روي برگها به كار مي رود استفاده مي شود . ايجاد تحمل به علف كش در سويا ازطريق مهندسي ژنتيك به تحمل نسبت به تمام علف كش ها منجر نگرديد بلكه فقط به يك علف كش يا گروهي از علف كشها تحمل نشان داد كه مكانيسم مشابهي دارند .ففون روشهاي زيست شناسي مولكولي تكميل كننده و نه جايگزين شونده روشهاي متداول بهنژادي است ( 2 ) .
بوته سوياي زراعي به صورت افراشته و يكساله است و در صورت وجود فضاي كافي شاخه هاي زيادي توليد مي كند . تلاش هاي اصلاحي براي انتخاب ارقامي با شاخه هاي كوتاه كه تركم بوته اي بالاتري را در مزرعه جا دهد ، متمركز كرده است . ارقام سويا از لحاظ تيپ رشدي به دو گروه زير دسته بندي مي شوند :
رشد نامحدود : كه در آن گلدهي قبل از اتمام رشد طولي ساقه شروع شده و گلها در خوشه هاي جانبي پديد مي آيند .
رشد محدود : كه در آن گلها در آرايش خوشه هاي جانبي و هم در خوشه انتهايي پديد آمده و طويل شدن ساقه با متمايز شدن يك جوانه انتهايي خاتمه مي يابد .
ن رشد بوته سويا ادامه مي يابد . ضمن اينكه سيدگي دانه همه گلها معمولاً به طور همزبان صورت مي گيرد . عادت رشدي محدود به فصل رشد طولاني سازش دارد و در اين نوع ، رشد بوته سويا قبل و يا كمي بعد از شروع گلدهي كامل مي گردد.
عادت رشدي محدود توسط يك ژن مغلوب dt كنترل مي شود . ارقام با رشد محدود و نيمه محدود با انتقال ژن dt به داخل ارقام با رشد نامحدود ايجاد شده اند . اين انواع رشدي داراي ساقه هاي كوتاهتر و محكمتر بوده ، اما تشكيل تعداد زيادي غلاف مي دهند كه به قدري در پايين بوته به وجود مي آيند كه در هنگام برداشت از دست مي روند . ارقام با رشد محدود و نيمه محدود در مراحل آغازين گياه به تنش نيز حساس مي باشند ( 2 ) .
9 ) گلدهي و گرده افشاني
سوياي زراعي مجموعه اي 3 تا 15 را در قسمت جانبي يك شاخه پديد مي آورد . بسياري از گلها قبل از تشكيل غلاف مي ريزند . گلها مشخصه خانواده بقولات را دارندكه جام گل متشكل از پنج گلبرگ است يك مادگي توسط ده پرچم احاطه مي گردد. نه پرچم در اطراف مادگي لوله اي را ايجاد مي نمايند و دهمين پرچم به صورت آزاد مي باشد . دانه هاي گرده از بساك مستقيماً بر روي كلاله ميريزد و در نتيجه درجه بالاي از خودگشني را موجب مي گردد و در آن كمتر از 1% دگرگرده افشاني طبيعي صورت مي گيرد . گلها معمولاً در اوايل صبح باز شده ولي در هواي مرطوب و سرد باز شدن گلها به تاخير مي افتند . در صورت طولاني شدن هواي سرد و يا در روز هاي كوتاه گلهاي كليستوگام توليد مي شود كه گرده افشاني در داخل گل بسته صورت مي گيرد . انتشار گرد
معمولاً اندكي قبل و يا اندكي بعد از باز شدن گل صورت مي گيرد و گاهي در داخل گل بسته انجام مي شود . دانه گرده سويا سنگين است و است و به ندرت توسط توسط باد جابه جا مي شوند ، حشرات آن را از گلي به گل ديگر حمل مي كنند. دگرگرده افشاني طبيعي به ندرت در فواصل بيش از 10 تا 15 متر رخ مي دهد ( 2 ) .
10 ) روشهاي تلاقي
دگرگرده افشاني مصنوعي در سويا به لحاظ كوچك بودن اعضاي گل عملي مشكل است . تشكيل بذر معمولاً كمتر از غلات مي باشد . دقيقاً زماني كه گلها از غنچه ظاهر مي شوند وآماده تلاقي مي باشند قبل از اينكه گلبرگ قابل رويت باشند با حذف كاسبرگ وگلبرگها جهت در معرض ديد قرار گرفتن و حذف حلقه پرچم هايي كه مادگي را احاطه مي كنند ، اخته مي گردند كلاله يك روز قبل از اينكه بساك شروع به پخش كردن گرده نمايند، پذيرنده گرده مي باشد . برخي از اصلاح كننده ها پرچمها را حذف ننموده و در عوض از يك ژن نشاندار غالب مثل رنگ گل بنفش در والد گرده
افشاني (نر) كه هيپوكوتيل بنفش رنگ را درگياهچه هاي هيبريد به وجو مي آورد ، استفاده مينمايند. هيپوكوتيل بنفش را مي توان مدت كوتاهي پس از ظهور گياهچه مشاهده نمود از آن به منظور تشخيص بين بو ته هاي هيبريد و بو ته هاي ناشي ازخودگشني استفاده مي شود . در صورتيكه پرچمها حذف شوند ، بايد مراقبت لازم جهت جلوگيري از صدمه ديدن مادگي صورت گيرد . بلافاصله پس از اخته كردن مي توان گرده افشاني را با پخش گرده بر روي كلاله انجام داد گزينش بساك هايي كه در مرحله نموي مناسبي باشند ( 2 ) .
براي تشكيل بذر زياد بسيار حياتي است . بعضي از اصلاح كنندگان گل تازه بازشده در اوايل صبح را برداشت نموده و در داخل پاكت و در ديسكاتور يا دماي 25تا 27 درجه سانتي گراد براي استفاده هاي بعدي بعنوان منبع دانه گرده در طي روز نگهداري مي نمايند. گلدهي ارقام ديررس و زود رس را مي توان از طريق تاريخ هاي كاشت متوالي و يا تغيير طول روز و درجه حرارت همزبان نمود ( 5 ) .
