بخشی از مقاله
چکیده
نقش آموزش در ارتقاء و بهبود کیفیت نیروی انسانی بخش کشاورزی و تاثیرات اقتصادی حاصل از آن یعنی افزایش بهرهوری و تولید غیرقابل انکار است. هدف کلی این تحقیق شناسایی چالشهای آموزش کشاورزی از دیدگاه آموزشگران مراکز آموزشی جهاد کشاورزی استان مازندران میباشد. مطالعهی حاضر از لحاظ نوع هدف کاربردی و از نظر نوع روش گردآوری دادههای مورد نیاز میدانی است. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه بوده که روایی ظاهری و محتوایی آن با استفاده از نظرات کمیته تحقیق به دست آمد. برای تعیین پایایی ابزار تحقیق از یک مطالعه راهنما و ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد.
مقادیر این ضریب برای بخشهای مختلف پرسشنامه بالاتر از 0/7 به دست آمد. نتایج این پژوهش نشان داد که عوامل تعیینکننده چالشهای آموزش کشاورزی از دیدگاه آموزشگران مراکز آموزشی جهاد کشاورزی شامل 4 عامل ساختاری، ارتباطی، فرآیندی و محتوایی میباشند که مجموعاً 56/42 درصد از واریانس چالشهای آموزش کشاورزی در مراکز آموزشی جهاد کشاورزی را تبیین مینمایند. همچنین متغیرهای کمبود کارکنان آموزش دیده و مجرب، نبود ارزیابی مستمر از عملکرد کمی و کیفی مراکز آموزشی، انعطاف ناپذیری برنامهها و روشهای آموزشی و تأکید محتوای آموزشی بر مدلها و جنبههای تئوری به ترتیب بیشترین مقادیر بار عاملی را در بین متغیرهای تشکیلدهندهی چالشهای ساختاری، ارتباطی، فرآیندی و محتوایی دارند.
واژههای کلیدی: آموزش کشاورزی، چالشها، آموزشگران، مازندران
مقدمه
ایجاد تحولات سریع و روزافزون در جوامع باعث شده تا آموزش نقش متفاوت و در عین حال پیچیدهای داشته باشد - تاجآبا دی و رنجبر، . - 1385 از دیدگاه برخی، آموزش جهتی است به سمت تولید یک جامعه نخبه یا متخصصان ماهر. در حالی که دیگران آن را به عنوان دستآورد تکامل یک فرد مدرن با گرایش و مهارتهای علمی میبینند، یا خلق یک نیروی کار مولد و مؤثر، یا گشودن در به روی خود تکاملی و رشد شخصی، درمان بیعدالتیهایی که امروزه در هر جامعهای پیدا میشوند - میردامادی، . - 1381نقش آموزش در ارتقاء و بهبود ظرفیت تولیدی افراد و به عبارت دیگر بهبود کیفیت نیروی انسانی و تاثیر اقتصادی آن یعنی افزایش بهره-وری و تولید از دههی 1950 مورد توجه قرار گرفت و به دنبال آن در دههی 1960، توسط نظریهپردازانی چون بیکر و تئودور شولتز تحت عنوان نظریه سرمایه انسانی به طور جدی مطرح گردید.
براساس این نظریه، از طریق افزایش موجودی سرمایه انسانی، بهرهوری نیروی کار را میتوان ارتقاء بخشید. افزایش بهرهوری نیروی کار نیز در هر یک از بخشهای اقتصادی - کشاورزی، صنعت و خدمات - میتواند به افزایش بهرهوری اقتصادی هریک از آنها کمک نموده و در نهایت منجر به ارتقاء رشد اقتصادی کشور گردد. نیروی انسانی مهمترین عامل مؤثر در توسعه هر کشور به شمار میرود و جمعیت هر جامعه به منزلهی ثروت آن جامعه محسوب میشود، به طوری که توجه به توسعهی کمّی نیروی انسانی در سطوح مختلف و ارائه خدمات و تربیت دانشآموختگان مازاد بر نیاز، علاوه بر اتلاف منابع، اثرات منفی نیز بر سلامت جامعه خواهد گذاشت - شریعتزاده و همکاران، . - 1385
آموزش کشاورزی میتواند نقش مهمی در آمادهسازی کشاورزان، محققان، فراگیران، آموزشگران و مروجان برای کمک به جمعیت در حال رشد و دستیابی بیشتر به خودکفایی داشته باشد - تاجآبادی و رنجبر، . - 1385در حقیقت وظیفه اصلی این بخش، انتقال دانش نظری و عملی از طریق انتقال اطلاعات و تجارب نوین است که موجب ارتقاء بینش و افزایش مهارت در افراد میشود. همچنین فراهمسازی زمینههای بهینهسازی در بخش کشاورزی به ویژه در کشورهای در حال توسعه و با توجه به ساخت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی، توجه به نقش این بخشها در تجهیز و تحرک سایر بخشهای اقتصادی از جمله صنعت و توانمندسازی نیروی انسانی آموزش دیده، متخصص و کارآمد از دیگر وظایف کلیدی بخش آموزش کشاورزی تلقی میگردد.
همچنین آموزش در این بخش بایستی توانایی واکنش به چالشهای رو به رشد ناشی از جهانی شدن را داشته باشد و به گونهای طراحی شود که در بر گیرندهی منافع کلیهی ذینفعان به ویژه فراگیران در فرآیندهای تصمیم-گیری مربوط به آنان بوده و کاملاً با شرایط جوامع محلی منطبق باشند - بویاسی، . - 2006بررسی برخی اقدامات انجام شده بخش کشاورزی کشورهای در حال توسعه حکایت از ضعف و عدم اجرای مناسب برنامههای آموزشی برای شاغلین این بخش دارد - بینام، . - 1386 به بیان دیگر در سالهای اخیر برنامهریزی آموزشی اغلب توجه خود را به فعالیتهای مربوط به پیشبینی تعداد دانشجو، استاد، منابع و امکانات حمایتی که احتمالاً نیاز زمان حال نظام آموزشی را برآورده مینماید، معطوف نموده است.
همه این فعالیتها اطلاعات مفیدی را برای هدایت تصمیمات در ارتباط با مسائل کمی نظام آموزشی فراهم مینماید، اما متأسفانه کمتر به تدارک اطلاعاتی در ارتباط با کیفیت آموزشی پرداخته میشود. این در حالی است که مقامات دولتی و مدیران آموزشی در بیشتر کشورها مسئولیت دارند که در دو بند کیفیت و کمیت آموزشی بتوانند تصمیمگیری نمایند - حجازی و همکاران، . - 1379 همچنین چالشهای فرا روی نظامهای آموزش کشاورزی در دنیای کنونی سبب گشته که ادامهی بقای آنان تنها از طریق آموزش سنتی، تکیه بر مطالب مندرج در کتابهای درسی، نگاه به یادگیرندگان به عنوان موجوداتی مطیع و گیرنده و محور دانستن آموزشگر در جریان آموزش در دنیای پرشتاب امروز امکانپذیر نباشد - فروشانی و همکاران، . - 1388
در واقع شیوههای سنتی آموزش کشاورزی، به دلیل وابستگی به مؤلفههایی مانند محیط فیزیکی، تعداد محدود مربیان، تعداد انبوه متقاضیان،گستردگی فزاینده موضوعات علوم و فنون کشاورزی و غیره،عملاً فرصتهای برابر آموزش کشاورزی را از فعالان این بخش سلب کرده است - بینام، . - 1390کسل و همکاران - 2005 - معتقدند که ارائهی آموزشهای تکراری و نامتناسب با نیازهای فراگیران در بخش کشاورزی، آنان را در مواجهه با شرایط جدید ناتوان میسازد. به علاوه بسیاری از آموزشگران جدید و حتی باتجربه نیز فاقد مهارتهای لازم جهت تأمین نیازهای آموزشی قشر وسیع و متنوعی از فراگیران در کلاسهای درس میباشند.
همچنین عدم انطباق و سازگاری لازم بروندادهای نظام آموزشی با نیازهای بازار کار یکی دیگر از دغدغه های کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته از گذشته دور تاکنون بوده که پیامد این عدم انطباق، انحراف شغلی و یا بیکاری فارغالتحصیلان و جوانان آموزش دیده است که باعث میگردد کارایی درونی و بیرونی نظام آموزشی مورد تردید قرار گرفته و زیر سوال رود - شریعتزاده و همکاران، . - 1385همهی این مسائل موجب شده که بخش کشاورزی علیرغم کثرت دانشآموختگان، همچنان از کمبود متخصص کشاورزی رنج ببرد. از همین رو مطالعهی حاضر درصدد است که با بررسی چالشهای آموزش کشاورزی از دیدگاه آموزشگران مراکز آموزشی، گام هر چند کوچکی در راستای ارتقای کمی و کیفی آموزشهای ارائه شده در این مراکز و رفع موانع موجود در این زمینه بردارد.
در ادامه به برخی از پژوهشهای انجام گرفته در ارتباط با این موضوع اشاره میشود.بخشی جهرمی - - 1385 در تحقیقی با عنوان »آموزش کشاورزی برای توسعه روستایی پایدار: چالشهایی برای کشورهای در حال توسعه در قرن «21 معتقد است که چالشهای مشترک آموزش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه را میتوان در قالب سه چالش محدودیتهای ساختاری - شامل تغییر فرصتهای شغلی در کشاورزی، بحرانهای مالی و اعتباری، بیتوجهی به کشاورزی و زندگی روستایی و افزایش تعداد دانشجویان شهری که در خصوص مسائل روستایی و کشاورزی فاقد تجربه میباشند و ارتباط بین ترویج، آموزش و تحقیقات کشاورزی - ، تغییرات در اولویتها و محتوای برنامههای آموزشی - شامل پیشرفتهای سریع علمی و تغییرات فنی، افزایش آگاهی نسبت به مسائل زیست محیطی در آموزش کشاورزی، افزایش آگاهی نسبت به موضوعات مرتبط با جنسیت و نقش زنان در کشاورزی و نیاز به گنجاندن مباحث جمعیتی در برنامههای آموزش کشاورزی - و تغییرات در فرآیندهای آموزشی - شامل نیاز به بازبینی آموزشهای قبل از خدمت نیروی انسانی ترویج و نیاز به آموزشهای بینرشتهای - تقسیمبندی نمود.
همچنین این محقق معتقد است که برای رویارویی با این چالشها به راهبردهای جدید آموزشی، رهبری خلاق و نو آور و اصلاح ساختار نیاز است تا روند توسعه روستایی و کشاورزی مطلوب و مؤثر گردد.شریعتزاده و همکاران - 1385 - در پژوهشی به بررسی نظرات کارشناسان آموزش کشاورزی پیرامون اهداف، برنامهها و فرآیند جذب فراگیران نظام آموزش متوسطه کشاورزی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان دادند که از دیدگاه کارشناسان، تربیت نیروی کار ماهر در نظام آموزش متوسطه کشاورزی، از نظر میزان انطباق با نیازهای بازار کار کشاورزی در اولویت اول و از نظر ایجاد کارآفرینی در آخرین اولویت قرار دارد.
همچنین بالاترین اولویت در فرآیند جذب و پذیرش دانشآموزان به رشتههای کشاورزی، اولویت بخشیدن به دانشآموزان ساکن در مناطق روستایی است. از دیدگاه آنان برنامههای آموزشی و درسی از نظر محتوای آموزشی مناسب بوده اما از نظر عملی و شیوه اجرا، تناسب لازم برای برآورده نمودن و انطباق با نیازهای بازار کار کشاورزی را دارا نمیباشد. همچنین میزان تأثیر توسعه صادرات محصولات در ایجاد اشتغال در بخش کشاورزی از بالاترین اولویت برخوردار است.
فعلی و همکاران - 1386 - در مطالعهای به بررسی نگرش اعضاء هیات علمی مجتمع آموزش جهاد کشاورزی استان اصفهان نسبت به استفاده از تکنولوژیهای نوین آموزشی در آموزش کشاورزی پرداخته و دریافتند که پاسخگویان، هزینه بالای سخت افزارها و دسترسی به منابع اطلاعاتی را به ترتیب مهمترین مشکل و فایده به کارگیری این تکنولوژیها ذکر کردهاند.نتایج این تحقیق نشان داد که بین متغیرهای میزان دانش فنی، آشنایی با این تکنولوژیها در آموزش رسمی و کاربرد این تکنولوژیها با نگرش رابطه معنیداری وجود دارد. در آزمون رگرسیون چند متغیره خطی، متغیر دانش فنی درباره تکنولوژیهای نوین آموزشی، 32 درصد از تغییرات نگرش پاسخگویان را تبیین می-کند.
بویاسی - 2006 - در پژوهشی به بررسی وضعیت آموزش و ترویج کشاورزی در دانشکدههای کشاورزی ترکیه پرداخته و دریافت که آموزش-های کشاورزی ارائه شده در این دانشکدهها متناسب با مفاهیم، نقشها و مهارتهای موردنیاز دانشآموختگان رشتههای کشاورزی نبوده و دورههای تعریف شده برای این رشتهها به جای اینکه با محوریت نیازهای آموزشی دانشجویان طراحی گردد، تنها در چارچوب موضوعات خاصی پایهریزی شدهاند. در این راستا اعطای اعتبارات بیشتر، ارائهی آموزشهای عملی و طراحی برنامههای درسی مشارکتی برای بهبود آموزش و ترویج و دستیابی به توسعه در بخش تولید و آموزش کشاورزی این کشور پیشنهاد میگردد.مایرز و همکاران - 2005 - در پژوهش
