بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
وجه تسمیه:
درباره چگونگی نام گذاری و و جه تسمیه شــــهر قزوین روایات متعددی موجود است . اما تعداد زیادی از مولفان و مورخان به نقل از بکر بن هیثم این چنین تالیف کرده اند : « دژ » قزوین به فارسی « کشوین » نامیده می شد .
به بیان دیگر ، نام فارسی شهر ،کشوین بوده آنگاه معرب شده به قزوین تغییر یافته است . بکربن هیثم هـــم چنین می گوید : قزوین تنها مرز دیلم بوده است ، یکی از اکاسره لشگریان بسیاری با سرکرده ای به آنجا فرستاد و جایگاه ســـــپاهیان در این سرزمین قرار داشت ، هنگامی که برای آنها دشمنی پیدا شد خود را آماده کارزار ســـــاختند ، سرکرده آنها گفت : « این کش وین» یعنی «این موضع را نگه داری کن» و پس از بنای شهری در آن مکان آن را کشوین نامیدند که بعدها معرب شده به قزوین تغییر یافت.
عده ای دیگر معتقدند که نام قزوین از نام قبیله ای متشکل از مردمانی گرفته شده كه به علت اينكه ، زندگیشان در کناره های دریای خزر کاس- کس-کاسی و کاسیت نام گرفته اند و از آنجا که دشت قزوین در اعصار گذشته فاصله اندکی با دریای خزر داشته است نژاد اصلی مردمان قزوین را از این قوم دانسته اند و قزوین را معرف لفظ کاسپین می دانند.
اسلاید 2 :
تاریخ شکل شهر:
کاوشهای باستان شناسی نشانگر آن است که سرزمین قزوین از سالیان دراز پیش از تاریخ منطقه ای مسکونی بوده است و آثار به دست آمده در مناطق یاد شده حکایت از وجود تمدنی ارزشمند دارد ، هم چنین تپه های باستانی زاغه و سگز آباد نیز گواه این تمدن چندین هزار ساله است .
خاستگاه اولیه شهر قزوین:
خاستگاه اولیه شـهر قزوین در بخش جنوبی شهر کنونی شکل گرفته است و بسان تمامی شهرهای ایران دارای آتشکده ، بازار ، کوی و برزن بوده است . به طور کلی در نوشته های باستانی ، شهر قزوین جزء سرزمین ماد به شمار می رفته است . در دوران اقـــــتدار مادها با توجه به این که هگمتانه یا هــمدان امروزی پایتخت آنها به شمار می رفته است ، سرزمین قزوین که ارتباط مستقیم با همدان داشت ، از نواحی آن پادشاهی به شمار می رفت ، و از نقاط مهم مواصــلاتی بود . به این ترتیب منطقه قزوین کنونی و بخش های وابسته به آن در مرکز سرزمین ماد نقش قابل ملاحظه ای از نظر اقتصادی و ارتباطی ایفا می نمود.
اسلاید 3 :
در بسیاری از کتب تاریخی ، بنای شهر قزوین را به شاپور ذوالاکتاف به منظور ایجاد دژی برای مقابله با خطرات احتـمالی دیالمه نسبت داده اند که قسمتی از آن بر میدان مقابل عمارت عالی قاپو در زمان صفویه انطباق داشته است .دو آتشکده یکی در شمالشرقی دیگری در جنوب غربی در محوطه خارجی دژ وجود داشته است که مراسم مذهبی در آنجا انجام می گرفته است.
در این دوره به گفته زکریای قزوینی ، قزوین شامل دو شـهر بوده است ، یکی در آغوش یکی آرمیده ، شهر کوچک که در وسط قرار داشته و آن را شهرستان می نامیدند ، خود دارای دروازه و بارو بوده است . بخش بزرگ که پیرامون شهرستان واقع شده نیز خود دارای برج و باروی دیگری بوده است.
مطالعات تاریخی نشان می دهند که محدوده شهر در توسعه های قبل از اسلام حدود چهار برابر محدوده اولیه خود افزایش پیدا کرده و دارای دو دروازه ، یکی در شمال و دیگری در جنوب شهر در ابتدا و انتهای بازار واقع شده بود که به موازات حــریم قبلی غربی شهر ، احداث و مدخل خروجی و ورودی شهر به این دو دروازه منتهی می شد.
u
اسلاید 4 :
توسعه شهر در اوایل دوره اسلامی:
علت اصلی توسعه شهر قزوین پس از فتح آن توســــط مسلمانان ایجاد ظرفیت برای پذیرش جمعیت جدید بوده است . پس از آن خانه سازی در بیرون از قلعه قدیمی شهر ، برای نخستین بار در سال 90 هجری انجام شده و سپس بسیاری از مردم به تقلید از این حرکت ، در بیرون از شهر خانه هایی ساخته و محدوده شهر را وسعت بخشیدند.
شهرک های مدینه موسی و مبارکیه ، در سالهای خلافت عباسی در شمال غربی و شمال شرقی هسته اولیه شهر ساخته شد و این امر به توسعه بعدی شهر کمک شایانی کرد.
در سال 192 هجری به دستور هارونالرشید حصاری بر گرد شـــهر کشیده شد که دیوار هارونی نام گرفت و اکثر محلات قدیمی شهر به جز خوک آباد، هادی آباد و شیخ آباد را در بر می گیرد و مقرر گردید مسجد جامع شهری در آن بنا شود که به دلیل مرگ وی این کار بعدا انجام گرفت . در این توسعه و توسعه های بعدی شهرک های مدینه موسی و مبارکیه هر دو زیر بافت موجود شهر قرار گرفتند . در حال حاضر خیابان های فردوسی و خیام شمالی و جنوبی و بوعلی شرقی و غربی بر روی شهرک مدینه موسی استقرار یافته اند.
اسلاید 5 :
محدوده شهر قبل از صفویه:
در این دوره شهر از جانب جنوب،مغرب و مشرق در مجموع چندان توسـعهای نداشته و حتی از ناحیه شمالشرقی نیز کوچکتر میشود و محدوده ای که شهرک مبارکه را شامل می شده است از سطح شهر کاسته شده است.
در این دوره مدینهموسی و مبارکیه که هر دو نشانههای ملموس حضور بیگانگان در این سرزمین بوده است به کلی محو گردیده ، جای خود را به باغهای مصفا می دهند.
بافت پر شهر در اطراف دژ قدیمی و هسته مرکزی تمرکز یافته و از اطراف رو به رشد میگذارد . اما حصار و باروهای آن در هــمان خدود زمان هارون الرشید با حذف مدینه مبارکیه باقی می ماند.
در این دوره شـهر 8 دروازه داشت که در میان دیوارهای آن بنا شد بود. مهمترین این دروازهها بر سر راهری ( هم اکنون نیز به نام دروازه تهران باقی است ) ، راه تبریز و راه رشت قرار داشت.
محدوده شهر در زمان صفویه:
این دوره منشاء تحولات و تغییرات عمدهای در کالبد شهر قزوین شد ، پس از انتخاب شهر به عنوان پایتخت ، این شهر تبدیل به مرکز سیاسی ایران شد و این امر موجب افزایش سیر رشد منطقه شده ، بر حسب ضـرورت ساختمانها ، تاسیسات و تجهیزات شهری متناسب با دستگاه سلطنت و مرکزیت کشور به وجود آمد.
اسلاید 6 :
محدوده شهر در زمان قاجاریه:
در این دوره بافت شهر به تدریج در داخل باغات حد فاصل بافت پر زمان صفوی، تا حصار شهر گسترش یافته ، بسیاری از ابنیه مهم در مجاورت راههای ارتباطی اصلی شهر احداث گردیدهاند . از لحاظ ویژگیهای کالبدی شهر در این دوره نیز مجموعه کاخهای صفوی است که در مرکز شهر قرار دارند و راه های ارتباطی شهر عموماً به این نقطه منتهی می شوند . بلوار چهار باغ به صورت یک محور شمالی- جنوبی از عمارت عالیقاپو آغاز گشته به عمارت تلگراف خانه در جنوب منتهی می گردد. مسجد جامع در قسمت غربی این عمارت و بازارچه دولتی در قسمت شرقی آن واقع بوده اند هر دوی آنها در حال حاضر نیز را وجود دارند. لازم به ذكر است كه بلوار نامبرده ، اولين خيابان مـسطح به شكل كنوني بوده و در آغاز نام آن خيابان بوده است .
اسلاید 7 :
مسجد جامع قزوين
ظهور ســـــلجوقيان درتاريخ ايران به منزله يكي از نهضتهاي عظيم سياسي در تجديد حيات كشور ايران بشمار ميرود ، زيرا در زمان ســــــلطنت شهرياران با نام و نشان همين سلسله است . كه وحدت ملي و حاكميت اداري بر قرار گرديده ، و براي مدت مديدي بساط حكومتهاي محلي و ملوكالطوايفي از گوشه وكنار كشور رخت بربست . در چــــــــنين دوران تاريخي است كه پادشاهان سلجوقي توانستند حوزه متصرفات خود را از شرّ مداخلات خلفاي بغداد رهايي دهند . اهم اقدامات اســاسي دوران سـلجوقيان بايد در مرتبه اوّل انتخاب زبان پارسي را به عنوان زبان رسمي دربار ايران دانست و همچنين تجديد آداب و سنن و تمدّن عمومي دوره درخشان ساسانيان است . بدييهي است اتّخاذ چنين روش سياسي و فرهنگي موجبات رونق زبان پارسي را در سراسر ايران فراهم ســــاخت و طولي نكشيد كه با ظهور شاعران سخنسنج و دانشمندان نامي آن عصر نگرش كتب و تدوين رسالههاي فراوان برگنجينه گرانبهاي علم و ادب ايراني افزوده گشت . هـــم در اين دوره است كه تاريخي فراواني كه حاكي از غريزه صنعتي و هنرمندي معماران ايراني آن روزگار ، توأم با انواع تزئينات و كارهاي خيرهكننده بوجود آمد . مجموعه اين تجليات ذوقي ، كه معرف مكتب خاص و درخشنده صنايع دوران اين سلسله به شمار ميرود به منزله ذخاير گرانبهايي در عالم هنر و صنعت ايران معرفي شدهاند.
اينك براي آشنا شدن به خصوصيات متمايز معماري وهنري تزئيني اين دوره ، به تاريخچه و امتيازات صـــنعتي ، يكي از مشهورترين و زيباترين ابنيه دوران سلجوقيان كه خوشبختانه تا حدي از تجاوز طبيعت و تخريب محفوظ و مصون مانده واز شاهكارهاي گرانبهاي اين كشور است و به نام مسجد جامع قزوين شهرت دارد، ميپردازيم :
اسلاید 8 :
شرح بناي كنوني
براي آنكه مجموعه بناي كنوني مسجد جامع قزوين را توصيف كنيم ، مناسب است تا سخن را از بناي ســـــر در اصلي آن آغاز كنيم . سر در مسجد جامع قزوين ، در جانب غرب خيابان سپه واقع شده است . سـردر مزبور به صورت يك پنج ضلعي و در نتيجه پنج ديوار با ارتفاعهاي مختلف است كه به كمك تعدادي طاقنما و غرفه نماسازي شده است . قوس ورودي كه در داخل سردر مــستطيل ايجاد شده داراي ارتفاع زياد ميباشد. در وضع موجود سردر مزبور فاقد هر گونه كتيبه و نوشته است ولي با توجه به نوشـــــتههاي مورخين و مطالعه كتابهاي دوره صفويه و قاجار، سابقه بناي آن و تعميرات انجام شده در آن در زمانهاو توسط افراد مختلف و بخصوص كتيبههاي مربوط به اين اقدامات كه در نماي آن قرار داشته ، مشخص ميشود . به احتمال بسيار اساس بناي سردر مزبور شاهزاده علي تقي ميرزاي ركن الدوله فرزند فتحليشاه كه فرماندار قزوين بوده بار ديگر تعمير ميگردد .
اسلاید 9 :
در سال 1353 هجريقمري هـشتي واقع در پشت سردر توسط معمار قزويني حاج مهدي معروف به سنمار بازسازي ميشود . در جريان هشتي به احتمالي قسمتهايي از سردر نيز مورد تعمير و بازسازي قرار گرفته، ولي در حال حاضر تزئينات نماي سردر از بين رفته و از جلوه ورودي مزبور كاسته است . پس از عبور از ورودي واقع در ميان سردر مزبور به هشتي يا كرياس پشت آن وارد ميشويم . طــرح هشتي مزبور به صورت سـيزده ضلعي است كه در جهت خروجي از هشتي ، حالت قرينه بودن دو جانب اضلاع آن از بين رفته و با ريزهكاريهاي خاص ، تركيب جالب در آن به كار برده شده است .
اسلاید 10 :
دليل طرح چنين نقشهاي در هشتي مزبور به خاطر آن بوده تا بتوان دهانه وردوي و خروجي هشتي را به طور كامل در مقابل هم قرار داد و در عين حال در پشت هشتي كه اكنون دالان روباز قرار دارد بيقوارگي و عدم تناسب به چشم نخورد .
مـــــعمار هنرمند دهانه خروجي را با ايجاد سه طاقنما در داخل يكديگر و گم ساختن مقدار انحراف دهانه خروجي در قطر پايه به طور كامل در برابر دهانه ورودي قرار دادهاست . نقشه اين قسمت با توجه به كوچك بودن برخي از اضــــــلاع و محدوديت محيط استادانه طرحريزي شده است .
از اره گرداگرد هشتي با سنگتراش ساخته شده و كف آن به شيوه كف سازي دوره صفويه با جدولبندي آجري و سنگچين قلوهاي انجـــام گرفته است . سقف هشتي به كمك قوسهاي دوگانه ورودي و خروجي و طاقنماهاي شمالي و جنوبي و بالاخره كاربنديهاي چهارگانه ميان آنها بر پا شده است . كاربنديهاي مزبور به نحو خاصي كه عبارت است از به كار بردن يك فــــيلپوش مياني و دو پا باريك در هـــر طرف آن انجام شده و سپس در قسمت زير سقف چند چشمه طاق و در ميانشان طرحهاي مقرنس ايجاد گرديده است.
آجـــركاري و تزئينات سبك معقلي زير سقف كه به كمك آجرهاي ساده و آجرهاي لعابدار مستطيل و چهارگوش كوچك به رنگهاي سياه ، فيروزهاي و آبي انجام گرفته و زيبا و هنرمندانه است . چنانكه بايد آن را در نوع خود از جمله كارهاي تزئيني ارزشمند معماري دوره قاجار به شمار آورد .
