مقاله آسیب شناسی اجرای خط مشی های صنعتی کشور

بخشی از مقاله

آسیب شناسی اجراي خط مشی هاي صنعتی کشور

چــکیــــده
خط مشی گذاري عمومی در یک فرآیند ساده شامل سه مرحله اصلی تدوین ، اجرا و ارزیابی می گردد. اجرا بعنوان یکی از مراحل اصلی خط مشی گذاري عمومی از سا ل 1970 به بعد مورد توجه خاص محققین و دانشمندان قرار گرفت.
در مسیر اجراي کامل خط مشی ، عوامل بازدارنده و تنگناهاي زیادي وجود دارند که شناسایی عمده ترین آنها به منظور کارآمـد کـردن اجـراي خط مشی از اهداف اصلی این تحقیق می باشد .
در این تحقیق با توجه به پژوهشهاي انجام شده و نظرات دانشمندان مختلف و با نظر خواهی از خبرگان بخش صنعت کشور ، موانع اجراي خط مشی هاي صنعتی کشور مورد بررسی و مطالعه میدانی قرار گرفت و بر اساس شاخص هاي تـدوین شـده ، پرسـشنامه تحقیـق طراحـی و بـین اعضاء نمونه آماري شامل مدیران ارشد بیش از 100 شرکت ، سازمان ، نهاد و تشکل صنعتی توزیع گردید.
با توجه به تحلیل آماري و نتایج حاصله از تحقیق ، مهمترین موانع اجراي خط مشی هاي صنعتی کـشور عبارتنـد از : فقـدان خـط مـشی هـا و سیاست هاي جامع صنعتی ، فقدان شبکه اطلاعاتی کارآمد ، عدم تطبیق مسئولیتهاي محوله بـا تخـصص و دانـش افـراد ، سـاختار نـا مناسـب واحدهاي صنعتی کشور براي حضور در بازار جهانی ، عدم استفاده از تکنولوژي و فن آوري جدید ، روشن نبودن اهداف ، فقدان اعتمـاد عمـومی به سرمایه گذاري در بخش صنعت ، فقدان اختیار لازم در مجریان ، مراجع متعدد قانونگذاري و نا پایداري نسبی و بی ثبـاتی قـوانین و مقـررات اقتصادي .
نتایج یافته هاي تحقیق همراه پیشنهادات محقق در بخش پایانی مقاله آورده شده است .
واژه هاي کلیدي : اجرا، خط مشی گذاري عمومی ، خط مشی هاي صنعتی کشور، آسیب شناسی

مقــــــدمــــه
یکی از مراحل عمده فرایند خط مشی گذاري عمومی مرحله اجرا می باشد و در آن اغلب به توسعه یک خط مشی یا بیان و گـسترش بیـشتر آن پرداخته می شود . اجرا در یک مفهوم کلی به معنی بکار گیري قانون میباشد که در آن طرحها و برنامه ها به مرحله عمل در می آینـد . محـیط اجرا شامل بازیگران مختلفی است که از طریق تعامل با هم روي اجراي خط مشی تاثیرات مهمی می گذارند .
اینکه چه کسانی در این مرحله دخالت دارند ؟ اگر اقدامی انجام پذیرد ، این اقدامات چگونه در اجرا و نتایج یک خـط مـشی اثـر مـی گذارنـد ؟ چگونه اجرا می تواند به شکل گیري و تعیین محتواي یک خط مشی تاثیر بگذارد ؟ از موارد عمده مورد بحث در این پژوهش می باشند .اگر چه این پژوهش به دنبال بررسی موانع اجراي خط مشی عمومی میباشد و به بررسی نظریات دانشمندان در این زمینه می پردازد اما به دلیل اینکه امروزه صنعت ، جایگاه ویژه اي در اقتصاد کشور دارد و تصور رشد و پیشرفت اقتصادي بدون توسـعه صـنعتی ممکـن نخواهـد بـود ، لـذا بررسی میدانی این تحقیق ، به آسیب شناسی اجراي خط مشی هاي صنعتی کشور و شناسایی موانع و تنگناهاي اجراي خط مشی در شـرکتها و سازمانهاي صنعتی اختصاص یافته است .
مبانــی نظــري پــژوهش
تا اوایل دهه 1970 تحقیقات بسیار کمی در زمینه اجراي خط مشی عمومی انجام شده بود و دانش کمی در جهت کمک به فرایند اجـراي خـط مشی در دسترس بود اما در طی چهار دهه اخیر مطالعات گسترده اي پیرامون موضوع اجرا ، صورت گرفته است .
خلاصه اي از نتایج مطالعات و بررسی هاي دانشمندان و صاحبنظران خط مشی عمومی در خصوص تنگناهاي اجراي خـط مـشی کـه در واقـع مبناي مدل نظري این پژوهش را تشکیل می دهند در یک نگاه تاریخی و در یک روند تکاملی در جدول شماره 1 آورده شده است.

جدول : 1 جمع بندي نظرات دانشمندان و محققین در زمینه اجراي خط مشی

ردیف نام دانشمند ، محقق و سال مطالعه حوزه مطالعه و شرح دیدگاهها
نظریه پرداز


هشدارها و شرایط دستوري براي پذیرش اجراي خط مشی:
1 پرسمن و ویلداوسکی 1973 – 1 اجرا نباید از خط مشی جدا باشد – 2 از وسایل و ابزارهاي مستقیم در اجرا استفاده شود 3
– درنظر گرفتن مبانی علمی و تئوریک – 4 تدوام رهبـري – 5 سـادگی و آسـان سـازي خـط

مشی

2 وان هورن و وان میتر 1975 متغیرهاي اجرا:
-1 استاندارد ها واهداف – 2 منابع – 3 ارتباطـات بـین سـازمانی – 4 ویژگیهـاي موسـسات

اجرایی – 5 ویژگیهاي شخصیتی مجریان – 6 شرایط اقتصادي ، سیاسی و اجتماعی

عوامل کلیدي در موفقیت یا شکست اجرا : نخبگان سیاسی ، راي دهندگان ، گروهها ي ذینفوذ
3 میلبري مک لوگین 1975 ، احزاب سیاسی ، روابط شخصی بین مجریان و تدوین کنندگان خـط مـشی ، میـزان پـذیرش
مجریان نسبت به تغییر خط مشی و میزان علاقه ، تعهد و حمایت بازیگران اصلی خط مشی .

4 رین ورابینو ویتز 1978 سه عامل بالقوه در اجرا :
1 – الزامات قانونی – 2 الزامات بوروکراتیک – 3 الزام رضایت طرفین


بررسی فرایند اجراي خط مشی در قالب چهار مدل سازمانی :
5 ریچارد المور 1980 – 1 مدل مدیریت سیستم ها – 2 اجـرا بعنـوان فراینـد بوروکراسـی – 3 اجـرا بعنـوان توسـعه
سازمانی – 4 اجرا بعنوان تعارض و چانه زنی

مشکلات و موانع عمده اجراي خط مشی در کشورهاي جهان سوم :
6 گارسیا زامور 1980 -1 محدودیتهاي ناشی از کمکها و وامهاي خارجی
-2 ساختار اداري متمرکز

-3 تحریف بوروکراسی وبري

علل عمده عدم اجراي صحیح خط مشی :
7 جیمز اندرسون 1982 1 – عدم آگاهی و درك صحیح دستورات توسط مجریان
2 – عملی نبودن اجراي تصمیم

3 – مقاومت مجریان در اجراي خط مشی

شرایطی که باعث عدم اجراي درست خط مشی می شوند :
1 – عوامل خارج از سازمان و غیر مترقبه
2 – زمان ناکافی و در دسترس نبودن منابع لازم و مناسب
3 – فقدان نظریه معتبر علت و معلولی
8 گان وهاگ وود 1984 – 4 عدم ارتباط مستقیم بین علتها و معلولها
5 – ارتباطات بیش از حد بین واحدهاي اجرایی
6 – عدم در ك و نبود توافق در مورد اهداف
7 – مشخص نبودن وظایف و فقدان هماهنگی
8 – عدم در خواست مقامات و صاحبان قدرت به اجراي کامل خط مشی

الف – موانع اجرا : – 1 ناکافی بودن منابع – 2 ابزارهاي نامناسب – 3 انحرافات ناشی از نیات
9 کالیستا 1995 سیاسی (زد و بندهاي سیاسی) – 4 نارسا بودن طرحهاي اولیه – 5 عدم تعهد لازم مجریان خط
مشی

مدل مفهومی تحقیق

با بررسی ادبیات تحقیق و مطالعه دیدگاههاي اندیشمندان و صاحب نظران خط مشی عمومی ، متغیرها و شـاخص هـاي مربـوط بـه چـارچوب نظري تحقیق مشخص گردید . اما از آنجا که این بررسی در جامعه صنعتی ایران مطرح می باشد لذا لزوم بومی سـازي متغییرهـا ضـروري مـی باشد. به همین منظور از نظرات خبرگان دراین زمینه نیزاستفاده شد . بدین صورت که با نظر خواهی ومصاحبه از تعدادي اساتید وصاحب نظران دانشگاهی و افراد مطلع در بخش صنعت که واجد شرایط خبرگان این تحقیق بوده اند و نیز با مطالعه اسناد و مـدارك موجـود در ایـران شـامل بولتن ها ، مجلات ، کتابها و سایر نشریات ، سوالاتی در قالب پرسشنامه تهیه و بین تعدادي از خبرگان و صاحب نظران بخش صنعت با استفاده از روش دلفی در چندین مرحله توزیع و از آنها نظر خواهی شد . براساس جمع بندي نظـرات مـشترك آنهـا تعـداد ي از متغیرهـاي مـدل اولیـه تحقیق حذف و تعدادي نیز به آنها اضافه گردید . بطوریکه تعداد 20 متغیر اولیه تحقیق به 53 متغیر بومی افزایش یافت . مدل مفهومی تحقیـق

در نموارد شماره 1 و نیز شاخص ها و متغیر هاي مربوط به تحقیق در صفحات بعدي آن آورده شده است .

نمودار – 1 مدل مفهومی تحقیق

شرح شاخصها با ذکر منابع آن :

– 1 – 1 شاخصهاي مربوط به هدف گذاري و تعیین خط مشی
- 1– 1 – 1 فقدان خط مشی و سیاستهاي جامع صنعتی (خبرگان تحقیق) - 1 – 1 – 2 روشن نبودن اهداف (سابا تیر و مازمانیان ، – 1996 هاولت ورامش ، ( 1995 – 1 – 1 – 3 پیش بینی نادرست اهداف (خطاي بشري) (کالیستا ، (1995 – 1 – 1 – 4 کم اهمیت تلقی کردن و سطحی نگري (خبرگان تحقیق)
– 1 1 – 5 نادیده گرفتن مبانی علمی و فنی (گان وهاگ وود ، – 1984 هاولت ورامش ، – 1995 پرسمن و ویلداسکی – 1973 ساباتیر و مازمانیان ، (1996 – 1 – 1 – 6 انحرافات ناشی از زد و بندهاي سیاسی (کالیستا،(1995
– 1 – 1 – 7 فقدان اراده اي قوي از سوي دولتمردان (خبرگان تحقیق) – 1 – 1 – 8 مشارکت ندادن مجریان در تدوین خط مشی (پرسمن وویلداوسکی ، – 1973 ساباتیر و مارمانیان- (1996
– 1 – 2 شاخصهاي مربوط به موانع حقوقی
– 1 - 2 – 1 فقدان مقررات و قوانین مناسب با توسعه صنعتی از ابعاد مالی ، مالیاتی و گمرکی (خبرگان تحقیق) – 1 -2 – 2 وجود برخی ابهامات در چگونگی جذب سرمایه گذاري خارجی (خبرگان تحقیق) – 1 – 2 – 3 کندي پیشرفت روند خصوصی سازي و دولتی باقی ماند ن صنعت (خبرگان تحقیق) -1 -2 -4 مراجع متعدد قانون گذاري و تصمیم گیري (خبرگان تحقیق) – 1 – 2 – 5 فقدان قانون رقابت داخلی و کمبود رقابت در بخش صنعت (خبرگان تحقیق)
– 1 – 2 – 6 صدور آراء ضد و نقیض از سوي مراجع قضایی (خبرگان تحقیق) – 1 – 2 – 7 ناپایداري نسبی و بی ثباتی قوانین و مقررات اقتصادي اعم از مقررات پولی ، بانکی و ....(خبرگان تحقیق)
– 1 – 2 – 8 نداشتن ضمانت اجرااز سوي مراجع حقوقی و قضایی (ساباتیر و مازمانیان ، (1996
-2-1 شاخصهاي مربوط به ویژگیهاي رفتاري و شخصیتی مجریان
-2-1-1 فقدان اختیار لازم در مجریان ( جیمز اندرسون، – 1982 گارسیا زامور، (1980 -2-1-2 تغییرات متفاوت مجریان از خط مشی اعلام شده ( وان هورن ووان میتر،(1975
-2-1-3 طرز تلقی و نگرش منفی مجریان نسبت به قابل اجرا بودن خط مشی ( وان هورن ووان میتر، 1975، مگ لوگین، (1975 -2-1-4 ترس از دست دادن شغل و موقعیت سازمانی ( وان هورن وان میتر،(1975
-2-1-5 عدم احساس مسئولیت ( وان هورن وان میتر،(1975 -2-1-6 فقدان نظام انگیزشی کارآمد ( ساباتیر و مازمانیان، (1996
-2-1-7 عدم آگاهی و درك صحیح دستورات از سوي مجریان (جیمز اندرسون،(1982
-2-2 شاخصهاي مربوط به تخصص و مهارت مجریان
-2-2-1 ناکافی بودن دانش و مهارت ( ساباتیر و مازمانیان، – 1996 گارسیازامور،(1980 -2-2-2 عدم تطبیق مسئولیتهاي محوله با تخصص و دانش افراد ( گان وهاگ وود، (1984 -2-2-3 فقدان تجربه لازم ( گارسیا زامور،(1980
-2-2-4 به روز نبودن معلومات و تجربیات مدیران صنعتی نسبت به مدیران صنایع کشورهاي پیشرفته
( خبرگان تحقیق) -2-2-5 عدم توانایی مجریان در اجراي وظایف محوله ( ریچارد المور،(1980

-2-2-6 فقدان تعهد و مهارتهاي رهبري ( ساباتیر و مازمانیان، – 1996 کالیستا، (1995 -2-2-7 عدم وجود یک تثبیت کننده (Fixer) و تفهیم کننده ( ساباتیر و مازمانیان، ( 1996
-2-3 شاخص هاي مربوط به گروههاي هدف و استفاده کنندگان خط مشی
-2-3-1 فقدان فرهنگ وباور مردمی و آماده نبودن بستر مناسب (گارسیازامور،(1980 -2-3-2 تعارض با اعتقادات و ارزشهاي جامعه (گارسیازامور،– 1980 هاولت ورامش، (1995 -2-3-3 فقدان اعتماد عمومی به سرمایه گذاري در صنعت ( خبرگان تحقیق) -2-3-4 عدم تمایل و علاقه به پذیرش خط مشی ( اندرسون، -1982 ساباتیرومازمانیان، ( 1996
-2-3-5 فقدان نظام بازخور و عدم توجه به عکس العمل استفاده کنندگان خط مشی ( جان گرین وون دیگراف، (1996
-3-1شاخصهاي مربوط به نظام اداري وبوروکراسی
-3-1-1 وجود دستگاههاي موازي و مراکز متعدد اجرایی ( پرسمن وویلداوسکی، (1973 -3-1-2 مشخص نبودن وظایف واحدهاي اجرایی در خصوص خط مشی اعلام شده ( گان وهاگ وود، (1984
-3-1-3 ساختار اداري متمرکز، خشک و غیر قابل انعطاف (گارسیا زامور، – 1980 وان هورن ووان میتر، (1975 -3-1-4 فقدان آموزشهاي لازم و بموقع جهت آگاهی مجریان ( اندرسون – 1982 زامور ( 1980

-3-1-5 فعال نبودن مراکز تحقیق و توسعه (R&D) در بخش صنعت ( خبرگان تحقیق)

-3-1-6 عدم هماهنگی و تعارض مقررات سازمانی با خط مشی هاي اعلام شده ( گان وهاگ وود،(1984 -3-1-7 ناکافی بودن زیر ساختهاي حقوقی و قضایی سازمان هاي اجرایی براي حمایت از خط مشی
( ساباتیر و مازمانیان، ( 1996 -3-1-8 ساختار نامناسب واحدهاي صنعتی کشور براي حضور در بازار جهانی و رقابتهاي بین المللی ( خبرگان تحقیق )
-3-2 شاخصهاي مربوط به منابع و ابزارهاي اجراي خط مشی
-3-2-1 انتخاب ابزار نامناسب براي اجراي خط مشی شامل ابزارهاي اجباري مثل قوانین و مقررات، ابزارهاي داوطلبانه مثل فرهنگ سازي و بستر سازي، ابزارهاي ترکیبی مثل یارانه( پرسمن وویلداوسکی، (1973 -3-2-2 عدم به کارگیري روشهاي