بخشی از مقاله
آسیب شناسی یأس و نا امیدی در جوانان و نوجوانان
چکیده
از مهمترین مشکلاتی که بشر امروزی باتوجه به همه پیشرفت های صنعتی وعلمی با آن دست به گریبان است، یاس و ناامیدی نسبت به زندگی واینده خود است. (شاهد خطيبي، 1389) آمارها نشان می دهد احساس یاس و ناامیدی در جوامع روبه افزایش است و این افزایش باهم سو شدن افراد جامعه، بازندگی ماشینی، بیشتر نیز شده است (مهرورز، 1388) افکار انسان باعث دامن زدن به موج ناامیدی می شود که در این میان سهم نوجوانان و جوانان از گروههای سنی دیگر بیشتر است( قاسمی، 1388) تحقیقات نشان می دهد ناامیدی با افسردگی (اقا یوسفی، ۱۳۸۹) خودکشی (باپیری، 1388) واعتیاد(قرایی مقدم، 1387) ارتباط دارد. علی رغم اهمیت مفهوم ناامیدی در جوانان، این سازه توسط محققان داخلی مورد غفلت واقع شده است. لذا در مقاله حاضر سعی بران است تا به اسیب شناسی پیدایش یاس و ناامیدی در جوانان پرداخته شود؛ که در این راستا مواردی نظیر: علل ناامیدی، تاثير ناامیدی بر خودکشی، افسردگی، بزهکاری و راهکار مقابله با نا امیدی مورد کنکاش قرا می گیرد.
کلمات کلیدی: نا امیدی، پیدایش نا امیدی، جوانان
مقدمه
ناامیدی احساسی است که بیشتر افراد در دوره های مختلف زندگی با آن دست به گریبان شده اند، به طور کلی ناامیدی در دوره ای اتفاق می افتد که افراد انگیزه و روحیه کافی برای ادامه به کار را ندارند و از انجام فعالیت برای رسیدن به اهدف خود باز ایستاده اند( مهرورز، 1388) فدایی (به نقل از مهرورز 1388) دراین باره معتقد است، ناامیدی یکی از وجوه واز نشانه های افسردگی است و در عین حال در ایجاد خلق افسرده نقش دارد. در واقع بین ناامیدی و افسردگی یک رابطه متقابل وجود دارد". فدایی ناامیدی را این گونه معنا میکند "ناامیدی به این معناست که شخصی در کاری تلاش کند، اما به نتیجه نرسد یا به عبارت دیگر زمانی که فرد احساس درماندگی کند و در نهایت دست از کوشش بردارد و به اصطلاح نا امید شود"مایر (1980 نقل از اسلامی نسب، 1373) معتقد است که اگر یاد بگیرند که نمی تواند به طور واقعی موثر باشد، در تمام حالات رفتاری خود احساس واماندگی و شکست می نماید.
نا امیدی حالت تکان دهنده ای است که با احساس عدم امکانات ، ناتوانی و بی علاقگی، آشکار می شود و فرد در اثر نا امیدی به شدت غیر فعال شده و نمی تواند موقعیت های زندگی را بسنجد و در نتیجه این مشکلات قدرت تطبیق با تغييرات زندگی را ندارند. همچنین امید و نا امیدی با هدفهای فرد و امکان موفقیت او در رسیدن به هدفها تاثیر دارد. در واقع نا امیدیه رسیدن به هدف را مشکل می کند و روابط بین فردی دچار اختلال می شود( اشنایدر، ۱۹۸۰؛ به نقل از اسلامی نسب 1374) امید، به اختیار خود انسان است و از آنجا ناشی می شود که تصمیم بگیرد که هیچگاه خود را کمتر از موجودی بی همتا و مهم نپندارد. شخص، امید را با تصمیم به داشتن آن به دست می آورد فقط به سادگی تصمیم می گیرد که دیگر به وسیله هیچ چیز بیرونی از وجود خویش، خرد و فرسوده نخواهد شد و مسئولیت تغییر زندگی خویش را در صورت نامطلوب بودن، بر عهده گرفته و على رقم مخاطرات مربوطه این کار را انجام خواهد داد( دایر، ۱۹۷۱؛ ترجمه نیک فطرت، ۱۳۸۸)
روشهای سازگاری به عنوان میانجی بین منابع اسیترین و ناامیدی در افراد عمل می نماید. و کمبود روشهای سازگاری با روشهای غلط سازگاری با مشکلات روحی ناشی از عوامل عوامل اضطرا آور محیطی می تواند این احساس نا امیدی را در نوجوانان تشدید نماید. احساس توانمندی یکی از شاخص های مهم در احساس خود ارزشمندی و امیدواری به اینده است .
بنابراین با افزایش عزت نفس و خود ارزشمندی افراد احساس نا امیدی و عدم احاطه و کنترل بر حوادث محیطی کاهش می یابد (کیانی و همکاران، 1389) با این همه نمایان شدن این نوع نگاه در مردان و زنان بسته به نوع فرهنگشان متفاوت است. فدایی(به نقل از مهرورز، ۱۳۸۸) در این باره میگوید. از آن جایی که در مردان برون گرایی نسبت به زنان و درون گرایی در زنان نسبت به مردان بیشتر است. بنابراین احتمال بروز ناامیدی در زنان به واسطه درون گرا بودنشان بیشتر است. هرچند به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نبودن حمایت های اجتماعی درصورت محرومیت وحتی داشتن تجربه های شخصی ناگوار را در هر دو گروه زنان و مردان، در ایجاد زمینه ناامیدی نمی توان نادیده گرفت. تجربه هایی که گاه ممکن است در زمینه از دست دادن یکی از آشنایان و دوستان صمیمی باشد یا طلاق و بسیاری دیگر از مسائل زندگی که دیدگاه فرد را در ورطه ای از تکرارهای به ظاهر بی حاصل می اندازد. آمارها نشان می دهد احساس نا امیدی و یاس در جوامع رو به افزایش است و این افزایش با همسو شدن افراد جامعه با زندگی ماشینی نیز بیشتر می شود.قاسمی (به نقل از مهرورز، ۱۳۸۸) معتقد است که عامل دیگری نیز در کنار زندگی ماشینی وجود دارد که از دوره های گذشته همراه انسان بوده است و در کنار زندگی ماشینی قدرت تاثیرگذار خود را تقویت کرده است. این عامل به اعتقاد این روانشناس افکار انسان هاست که باعث دامن زدن به موج نا امیدی می شود که در میان سهم نوجوانان و جوانان از گروه های سنی دیگر بیشتر است. قاسمی (به نقل از مهرورز، ۱۳۸۸) عوامل تاثیرگذار در این نوع از افکار در گروه سنی نوجوانان و جوانان را بحران هویت، معضل کار، ازدواج و نبودن ثبات اقتصادی مناسبه و وجود اختلاف طبقاتی می داند و می گوید ( انسان موجودی کمال گرا و هدفمند است اما اگر این کمال گرایی و هدفمند بودن در او ایجاد و تقویت نشود به ناکامی می انجامد )
تمام موارد ذکر شده بالا مسایلی هستند که بسیاری از جوامع با آن روبرو هستند و هر جامعه بسته به موقعیت فرهنگی و اجتماعی خود با آن برخوردهای خاصی دارد؛( قاسمی به نقل از مهرورز ،۱۳۸۸) معتقد است نمی توان نا امیدی را در افراد از بین برد بلکه می توان آن را کنترل کرد. قاسمی در این باره می گوید: یکی از این راهکارها ایجاد شرایط لازم و مناسب شادی و نشاط جامعه است؛ چرا که یک فرد افسرده و نا امید به دلیل آنکه مدام در افکار خود در حال کنکاش است با حضور در این برنامه ها باید ذهن و افکارش را از آن مسئله دور کند و چه با در این دور شدن بتواند به هایی برای کنار آمدن با آن مسئله برسد. دومین راه حل خانواده است. ایجاد فضایی مشورتی در خانواده و بستر مناسب برای مراجعه به مشاوره تا حد زیادی به این افراد کمک خواهد کرد. در این رابطه رجبی (به نقل از مهرورز 1388) معتقد است بزرگترین کمک به افراد نا امید برخورد درسته با آنهاست؛ چرا که اگر برخورد مناسبی با فرد صورت نگیرد او بیشتر در افکار خود غرق می شود و این مسأله در نهایت بهبود او را به تاخیر می اندازد. وی بهترین راه حل را ایجاد شرایطی عنوان می کند که فرد را از آن فضا و شرایط نا امیدی دور کند. با توجه به موارد ذکر شده بالا در این مقاله به رابطه نا امیدی و خودکشی، افسردگی، اعتیاد، عوامل موثر و راه های پیشگیری از آن پرداخته خواهد شد.
تاثیر ناامیدی بر افراد
تحقیقات انجام شده مشخص کرده اند که ناامیدی با تعارضات والد نوجوان (رجایی، ۱۳۸۱)،اعتیاد نوجوانان (قرایی مقدم، ۱۳۸۷) افسردگی (خواجه موگھی، ۱۳۸۸) و خودکشی (باپیری و همکاران، ۱۳۸۸)ارتباط دارد که به طور خلاصه می توان موارد زیر را بیان کرد. عوامل تاثیر گذار بر شکل گیری ناامیدی
نداشتن هدف درست در زندگی
نداشتن هدف و معنی درست در زندگی و یا ضعف ایمان به هدف، مطمئنا رابطه مستقیمی با ناکامی و بانی دارد، انان بی هدف سرگردان و مضطرب است و هر لحظه به سوییمی رود و فعالیت هایش نتیجه بخش نیست، گرفتاری های زندگی به او فشار می آورد و هیچتوجیهی برای سختی ها و رنج ها ندارد.
مقایسه خود با دیگران وقتی انسان خودش را با دیگران و به خصوص افراد موفق که همه از آنها تعریف می کنند مقایسه کند، و ببیند که نسبت به آنها کار چندانی بلد نیست، احساس شکست و ناامیدی به وی دست میدهد.
برخی والدین توقعات زیادی از فرزندان خود دارند. می خواهند فرزندشان در رشته تحصیلی اش نمره عالی کسب کند شاگرد ممتاز شود. گاهی اوقات خود افراد چنین توقعاتی از خویش دارند و دوست دارند که در هر زمینه ای بهترین باشند. مثلا انتظار دارند که در امتحان پایان ترم یا کنکور دانشگاه با نمره بالا قبول شوند، وقتی پذیرفته نشدند، و نمره کمی آوردند، احساينا امیدی به آنها دست می دهد و چنین فکر می کنند که هیچ گاه در زندگی موفق نمیشوند.
۴. فراموش کردن خدا برخی افراد فقط به خود متکی هستند و فکر می کنند که با اعتماد به نفس می توانند بر تمامی مسائل و مشکلات زندگی پیروز شوند. اما وقتيبا مشکل رو به رو می شوند و نمی توانند به تنهایی آن را انجام دهند، احساس شکست و ناتوانی می کنند. گاهی هم توجه نداشتن به قدرت بخشندگی و گذشت خداوند سبب يأس میشود.
برداشت نادرست و تعمیم بیش از اندازه
برخی دیگر وقتی در یک زمینهشکست می خورند یا یک بار شکست می خورند، از آن نتیجه می گیرند که در هیچ زمینه ای و در هیچ زمانی موفق نخواهند شد. این تفسیر و برداشت نادرست باعث افسردگی و احاسارزشمندی و عزت نفس پایین در وی می شود و عملا هم به شکست منجر می گردد. سایر عوامل موثر بر یاس و ناامیدی عبارتند از سستی، تنبلی و اهمال کاری در کارها، ضعف اراده و اعتماد به نفس و عزت نفس، عدم سخت کوشی و تلاش و فقدان استمرار و جدیت در کارها، عدم استفاده از استعدادها و شایستگی ها، قاطع نبودن در تصمیماتو عدم ثبات کاری، منفی نگری، خودبینی و تنگ نظری، عدم انعطاف پذیری در برابر حوادث و نپذیرفتن واقعیات زندگی و.. ، تک روی و عدم کمک از افراد متخصص و با تجربه.
در ادامه مقاله به بررسی رابطه بین ناامیدی در جوانان و نشیب های اجتماعی روانشناختی که به دنبال آن شکل میگیرد پرداخته می شود.
تعارض والد- نوجوان و تاثیر آن بر نا امیدی
در یک مدل جدید میتوان چنین فرض کرد که تعارض والد - نوجوان با مشکلات روان شناختی و رفتاری نوجوانان ارتباط دارد و این تعارضات هنگامی که با روابط خصومت آمیز در خانواده همراه باشد اثرات منفی شدیدی را به وجود می آورد. تعارض والد نوجوان همرا با روابط خصومت آمیز [۱] در خانواده منجر به احساس نا امیدی (2) نا کامی و این احساس نگرش های ضد اجتماعی (3) را بر می انگیزد که در نهایت باعث رفتار های انحرافی در نوجوانان خواهد شد(رجایی ، 1381)
در این مدل چنین فرض شده است تعارضات روز مره والدین نوجوانان به تنهای اسیب های جدی را برای نوجوانان خواهر داشت مگر این که این تعارضات همراه با رفتار های خشن مانند تنبیه بدنی و درگیری های خصومت آمیز والدن با کودکان و نوجوانان میباشد(رجایی 1381) بر اساس مدل رگرسیون احساس نا امیدی و ناکامی همبستگی بالای با رفتار های انحرافی نوجوان دارد. یعنی هر چه احساس نا امیدی و ناکامی در نوجوانان بیشتر باشد، احتمال رفتار های انحرافی نیز بالاتر خواهد رفت. با نگاهی دقیق تر صرف وجود تعارض والدين با نوجوانان و اختلاف عقاید و سلیقه ها به تنهایی نمیتوانند پیش بینی کننده نیرومندی برای رفتار های انحرافی نوجوانان باشد بلکه چنان چه جو خصومت آمیز در خانواده به این تعرضات افزوده شود شرایط مناسب تری جهت ارتکا به رفتار های انحرافی فراهم خواهد آمد. مجموع این شرایط یعنی تعارض و جو خصومت آمیز منجر به احساس ناکامی و نا امیدی در نجوانان میگردد و همبستگی نسبتا بالایی بین احساس ناکامی و نا امیدی و رفتار های انحرافی دیده میشود (رجایی ، ۱۳۸۱ اریکسون 196) روانشناس مشهور در کتاب کودک و اجتماع اولین مرحله رشد. روانی – اجتماعی انسان را رسیدن به
میں اعتماد و کتب میں امید واری میداند (نقل از کوین 2000)
نا امیدی و اعتیاد نوجوانان امان الله قرایی مقدم (1387) درباره اعتیاد افراد کم سن و سال می گوید: مسأله گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر باید از دو دیدگاه درون زا و برون زا بررسی شود زیرا مسائل مختلفی مانند بیکاری، نا امیدی، سرخوردگی و مسائل درونی در این تمایلات موثر است. محل زندگی نوجوانان، سرخوردگی از زندگی، یاس و نا امیدی، عوامل خانوادگی و ... در افزایش تمایل نوجوانان و جوانان به مصرف مواد مخدر موثر است و می تواند عاملی باشد که نوجوانان و جوانان به سمت مواد مخدر کشیده شوند و از این کار لذت ببرند. وی با اشاره به اینکه یأس و نا امیدی در جوانان زیاد شده است می گوید: برخی از آنها هیچ امیدی به زندگی ندارند و به همین دلیل برای جدا شدن از آلام خود به سمت مواد مخدر کشیده می شوند. وی خاطر نشان می کند که دلايل فردی مانند یاس و دلمردگی و عوامل اجتماعی مانند محیط نا مناسب و دوستان ناباب دست به دست هم داده تا نوجوانان و جوانان به سمت مواد مخدر بروند و این قشر با این معضلات درگیر شوند. تاثیر دوسویه افسردگی و نا امیدی اغلب جوانانی که شدیدا خودشان را در برابر نا ملایمات و هیجانات منفی زدنگی شان ناتوان درمانده احساس میکنند و تصور میکنند مشکلاتشان هیچ گاه حل نمیشود ، دچار افکار شفته و پریشانی میشوند که گاه آنهارا به سوی اسیب رساندن به خودشاه بر می انگیزد. از آنجایی که جوانان با تغییرات گوناگون جسمی روانی رو به رو هستند و گاه نمیتوانند خود را با این تغییرات سازگار کنند ، شديدا مستعد ابتلا به افسردگی هستند(سلحشور ، 1386) در برخی مردم انگیزه اقدام به خود کشی انتقال احساسی یاس و ناامیدی خویش و تلاش به تغییر رفتار دیگران است ارزیابی میزان نا امیدی فرد میتواند در پیش بینین اقدام به خودکشی افراد کمک کننده باشد. نا امیدی به عنوان یکی از عوامل خطر خودکشی شناخته شده است طبق نظر بک نا امیدی یک خصوصیت افسردگی است و در واقع اتصالی بین افسردگی و خودکشی میباشد. بسیاری از بیماران خودشی را وسیله ای برای مبارزه با افسردگی تحمل نا پذیر و احساسات نا امیی قرار میدهند. در واقع مطالعات ارون بک نشان داد که نا امیدی یکی از دقیق ترین نشانگر های خطر خودکشی در دراز مدت است (خواجه موگهی ، 1388) مطالعات انجام شده بر روی بیماران با افسردگی اولیه نشان داد بد بینی در میان بیماران افسرده شیوع دارد و بالاترین میزان نا امیدی در بیماران افسرده در ارتباط به آرزوی خودکشی و دید منفی نسبت به مشکلات واقعی زندگی است. این یافته ها پیشنهاد نمود چنان چه در ما به طور بارزی جهت کاهش نا امیدی طراحی شود میتواند به طور موثری خطر خودکشی را کاهش دهد(بهروزیان و همکاران ، 1388)
بک (Beck) معتقد است که جنبه هاس شناختی افسردگی بیشتر از سایر جنبه های افسردگی با خودشکی ارتباط دارد باپیری و همکاران 1388) ابکات و کولن (۱۹۸۷) بر اساس مدل آمادگی خود کشی ، پر ارتباط بین فشار های روانی منفی زندگی ، ضعف مهار های حل مسئله و نا امیدی بر ایجاد افکار خودکشی یا اقدام به آن تاکید داشتند. بر اساس الگوی مذبور فردی که در توانایی تفکر واگرا نقص دارد از نظر شناختی امادگی مقابله با سطح بالایی از فشار های روانی زندگی را ندارد و احتمالا تحت چنین شرایطی نا امید میگردد.ضعق مهارت های حل مسئله تحت فشار های روانی بالا در زندگی خطر افسردگی نا امیدی و رفتار خودکشی را بالا میبرد (باپیری و همکاران ۱۳۸۸) یکی از مفاهیم افسردگی ، مشخص کردن احساس های به هنجار غمگینی ، یاس و نا امیدی و جز آن است و بروز آنها به عنوان نشانه ی یک اختلال به کار رفته است( یوسفی ، 1389) افکار منحرف و فريب الود احساس غم و اندوه - عدم اعتمار به نفس - خستگی و ضعف و نا امیدی و یاس و... از ویژگی های فرد افسرده میباشد (نینوایی ۱۳۷۴) بک (به نقل از بروئين ، ۱۳۷۶) از نا امیدی به عنوان علامت هسته ای افسردگی یاد نمود و یاد آور میشود که این نا امیدی هم فلج کننده اراده است و هم باعث تحمل ناپذیر شدن و میل به گریز از یک واقعیت میگردد. بررسی ها به نقش رویداد هایی مانند رخداد های صنفی زندگی (همچون بیماری یا بیکاری که امکان دارد در سبب شناسی ، دوره و پیشرفت نا امیدی نقش داشته باشند متمرکز شده اند (بوتز و ریج 1992) نا امیدی و خودکشی نا امیدی مهمترین عامل مرتبط با افسردگی است که نقش عمده ای در اندیشه پردازی، اقدام و تکمیل خودکشی ایفا می کند( دل آذر - کوهی، فر1388)
مولاک، پوری، ماتلین، بارکسیدیل (۲۰۰۶) در یک پژوهش ارتباط میان رفتارهای خودکشی و مقابله های مذهبی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد در حالی که افسردگی و ناامیدی عوامل خطر ساز برای افکار و رفتارهای خودکشی در
