بخشی از مقاله
اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری سبک مینوچین بر رضایت زناشویی و رضایت از زندگی زوجین
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تاثیر خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری سبک مینوچین بر رضایت زناشویی و کیفیت زندگی زوجین شهر تهران پرداخته است. روش پژوهش این طرح از نوع آزمایشی است که در آن از طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه زوج های مراجعه کننده به کلینیک های مرکز شهر تهران می باشد و نمونه آماری نیز از بین جامعه آماری، 20 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی، در دو گروه آزمایشی و کنترل 10) نفر گروه آزمایش و 10 نفر گروه کنترل)و بر اساس سبک درمانی مینوچین انتخاب شد .ابزار سنجش دو پرسش نامه رضایت زناشویی ایزیچ و رضایت از زندگی وینر استفاده شد .یافتهها نشان داد که خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری سبک مینوچین 32 درصد بر رضایت اززندگی زوجین تاثیر دارد.خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری سبک مینوچین 67 درصد بر رضایت زناشویی زوجین تاثیر دارد. با توجه به میانگین و انحراف استاندارد نمرات رضایت زناشویی و رضایت از زندگی زوجین را در دو گروه کنترل و آزمایش در پیش آزمون و پس آزمون نشان می دهد.با توجه به جدول فوق،میانگین رضایت زناشویی در گروه آزمایش و در پس آزمون52,90 در پیش آزمون 48,50 و میانگین رضایت از زندگی در گروه آزمایش و در پس آزمون44,50 و در پیش آزمون 42 بدست آمده است. همچنین میانگین رضایت زناشویی در گروه کنترل و در پس آزمون33,90 و در پیش آزمون 53,50 و میانگین رضایت اززندگی در گروه کنترل و در پس آزمون31,70 و در پیش آزمون 30,69 بدست آمده است. بنابراین رضایت زندگی و داشتن روابط زناشویی موفق نه تنها تاثیر بسزایی بر خوشبختی و سعادت افراد دارد بلکه فواید بی شماری نیز برای جامعه دارد.
مقدمه
خانواده اولینسازمان اجتماعی است که فرد در آن زندگی می کند ، خانواده اساساً یک کانون کمک، تسکین ، التیام و شفابخش است . خانواده کانونی است که باید فشارهای روانی وارد شده بر اعضای خود را تخفیف دهد و راه رشد و شکوفایی آنها را هموار کند . خانواده در تمام فرهنگ ها کانون شکل گیری هویت فرد است . هیچ فردی جدا از خانواده اش قابل تعریف نیست و خانواده رکن اصلی سازنده فرد و شخصیت اوست ( ثنایی ، .( 1387
یکی از شاخص های بهداشت روانی میزان رضایت از زندگی است. رضایت از زندگی به عنوان یکی از مؤلفه های بهزیستی درونی شامل نگرش فرد، ارزیابی عمومی وی نسبت به کلیت زندگی خود و یا برخی از جنبه های زندگی همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است.به این نحو که اگر کسی اغلب از زندگی خود راضی باشد و خوشی را تجربه نماید و گاه هیجاناتی مثل غمگینی و خشم را تجربه نماید، بهزیستی درونی بالا خواهد داشت. بر عکس اگر از زندگی خود راضی نباشد و خوشی و علاقه اندکی را تجربه نماید و هیجانات پیوسته منفی، مثل خشم و اضطراب را احساس نماید دارای بهزیستی درونی پایینی است (توکل و همکاران،.(1390
مفهوم رضایت زندگی که ابعاد گوناگون و بسیار وسیعی دارد. اما مهم این است که ما این مفهوم را از دیدگاه خود یعنی با توجه به نیازها و شرایط اجتماعی ، فرهنگی ، ملی و اقلیمی خویش بررسی کنیم و از این طریق بکوشیم جامعه خود را از مبتلا شدن به مصیبتها و مشکلات بزرگی که امروزه جامعه صنعتی غرب با آنها دست به گریبان اند، مصون بداریم. رضایت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی شدن و پیشرفت فناوری که توجه به بعد کمی زندگی انسان را مد نظر قرار می دهد و همچنین به دنبال غفلت از جنبه های کیفی زندگی انسان، طی چند دهه گذشته در کشورهای غربی مورد توجه اندیشمندان و متفکران علوم انسانی قرار گرفته است.توسعه بیش از پیش زندگی مدرن که خود را با تولید انبوه کالاها و خدمات متنوع در بعد کمی نشان می دهد ،مشکلات زیادی برای بشر امروزی به ارمغان آورده است .به همین دلیل توجه بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران به مفهوم کیفیت زندگی معطوف گشته تا از این طریق ، تلاشهایی در راستای ارتقای شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی بشر صورت دهند (ربانی خوراسگانی و همکاران، (1386
رضایت زناشویی از جمله عواملی است که در پایداری زناشویی و ثبات نظام خانواده نقش مؤثری را ایفا می کند . ازدواج ها در خلاء وجود ندارند. کودکان در ازدواج های نابسامان بیشتر احتمال دارد که دچار اضطراب ، افسردگی ، اختلال های رفتاری و بیماریهای جسمانی شوند ( گاتمن1 ، .(2010
آیا هرگز در حالتی گیر کرده اید که احساس ناامیدی و ناتوانی بکنید و ندانید که چگونه بایـد رفتـار کنیـد ؟ آیـا تـا بـه حـال همسرتان شما را به انجام خواسته هایش تحت فشار قرار داده است به طوریکه شما از سر اجبار و بر خلاف میـل خـود تسـلیم شده باشید؟ اگر چنین شرایطی در زندگی شما بارها و بارها تکرار شده باشد حتماً لازم است کـه روش هـایی را بیاموزیـد کـه بتوانید در چنین شرایطی رفتار مناسبی داشته باشید!
کاریمن و اریک برن( 2006) 2در مورد این مسئله که چرا افراد مجرد و متأهل از روابط معنادار و شادی بخش بهره مند نیستند ، تحقیق کردند . آنها در مورد این موضوع اتفاق نظر داشتند که بسیاری از زوج ها نمی توانند راجع به مشکلات خود با یکدیگر صحبت کنند آنها نمی توانند خواسته های خود را در قالب جملاتی صریح و روشن بیان نمایند . دکتر کاریمن معتقد است آنها باید بیاموزندکه احساسات درونی خود را پیدا کنند و بدانند که واقعاً چه چیزی می خواهند و بعد از آن خواسـته هـا را ابـراز نمایند ، بدین ترتیب بسیاری از مشکلات آنها حل خواهد شد .بسیاری از زوج های جوان به دلیـل عـدم آشـنایی و در پـاره ای موارد نبود آگاهی کافی درباره ی نحوه برخورد با روابط زناشویی و عـاطفی بـین همسـران ، بـا مشـکلاتی مواجـه هسـتند کـه متأسفانه این مشکلات در برخی از موارد تبدیل به بحران های خانوادگی می گردد که آثـار آن در معضـلاتی همچـون افـزایش آمار طلاق در جامعه ، تنوع طلبی جنسی و ... قابل مشاهده می باشد (موسوی ، .( 1387
همه ی زوج ها ، در جریان روابطشان با مسائل و مشکلاتی روبرو می شوند این مسائل می تواند شدید یا خفیف، کوتاه مدت یـا دراز مدت باشد و از علل مختلفی سرچشمه بگیرد .زوج ها لازم است که توانایی برطرف کردن موانـع را داشـته باشـند و عـدم توافق ها را حل کنند و تفاوت های خود را بپذیرند . زوج های نابسامان به طور کلی تعامل های مثبت کمتری دارند و در برابـر رفتار منفی شریک زندگی شان بیشتر با رفتارهای منفی پاسخ می دهند . همه ی زوج ها در طول زنـدگی خـود زمـانی دچـار مسائل و مشکلاتی می شوند ، تعارض و کشمکش بین زوج ها به نظر می رسد کـه طبیعـیو اجتنـاب ناپـذیر اسـت و ضـرورتاً منشاء آشفتگی ها و نا بسامانی های دیر پا نیست . بسیاری از زوج ها خیلی زود در طی روابطشان متوجه می شوند که نه تنهـا می توانند تفاوت هایی را که با شریک زندگی خود دارند ، تحمل کنند ؛ بلکه اغلب این تفاوت ها برایشان شوق انگیز می شـود و به دلیل وجود این تفاوت ها بیشتر جذب شریک زندگی شان می شوند و کشش بیشتری به او پیدا مـی کننـد . زوجـین بـه
مرور زمان تحمل خود را نسبت به تفاوت هایشان از دست می دهند . زوجینی که در روابط با همسرشان دچار تعارض هسـتند باید با جنبه هایی از خود و شریک زندگیشان که از حیطه ی آگاهی آنها دور شده است مواجهه شوند (نیکولز1،،.(2005
تفاوت ها می تواند منشاء برانگیختگی عاطفی و هیجانی جدی شود و هریک از طرفین سعی می کنند دیگری را تغییـر دهـد و چون عواطف و هیجانات شدیدی را تجربه می کنند معمولاً به راهبردهای منفی و سرکوب گرایانـه ای چـون نـق زدن ، انتقـاد کردن و کناه گیری توأم با عصبانیت متوسل می شوند تا شریک زندگی خود را تغییر دهند و هر قدر که تـلاش هایشـان بـرای تغییر دادن دیگری جدی تر می شود هریک از آنها احساس می کند که رفتارش موجه تر است و موضع خودش را بیشتر حفظ می کند . صرفاً وجود تفاوت ها میان زوجین نیست که باعث نابسامانی در روابط می شود ، بلکه شیوه ی واکنش زوج ها نسبت
به این تفاوت ها است که موجب نارضایتی از روابط است . وقتی زوج ها نسبت به این تفاوت ها پذیرش بیشتری پیدا می کنند ، ایت تفاوت ها را بهتر درک می کنند و تعارض های واکنشی بین آنها کاهش می یابـد . الگوهـای پاسـخ منفـی متقابـل مثـل انتقاد ، نیازمندی که با کناره گیری ، دفاع همراه می شود عواطف منفی را بر می انگیزد و همچنین عواطف منفی را پایدار نگـه می دارد به طوریکه ارتباط عاطفی امن و مطمئن مشکل تر و مشکل تر می شود ، پژوهش های اخیر نشان می دهند که وقـوع تعارض ها و کشمکش ها نیست که ازدواج های نابسامان را به طلاق می کشاند ، بلکه کاهش بیان احساسات عـاطفی ، ارتبـاط عاطفی مثبت و حساس بودن ،زوج ها نسبت به هم است که فروپاشی رابطه را پیش بینی می کند(گرین برگ2 ، .(2008
خانواده درمانی ساختی از همان ابتدا بر پایه تجربیات سالوادور مینوچین و همکارانش در مدرسـه ویلـت ویـک کـه مکـانی در نیویورک بود که به پسران کلیمی مرکز شهر متعلق به خانوادههای سطح پایین خدمات ارایه میکرد، استوار بود. درمان بنـا بـه ضرورت به وجود آمده بود. عدم موفقیت رویکردهای بلند مدت، مثبت تاریخچه محور کار با خانوادههای این پسـران بـه اثبـات رسیده بودند. طبیعت فعال و غالبا پرخاشجوی اعضای خانواده و تمایلاتشان برای سرزنش دیگران و عکـسالعمـل فـوری بـدان معنی بود که درمانگران باید قدرتمند و سریع باشند. مینوچین به زودی پی برد که برای موثر بودن بـه ملاحظـات چشـمگیر و فعال نیاز دارد. استفاده از خانواده درمانی ساختی به خاطر نوع برداشتش عمومیت یافـت. ایـن رویکـرد در کلینیـک راهنمـایی کودکان فیلادلفیا در دهه 1960 و 1970 صیقل یافت. امروزه موسسه فیلادلفیا در حال تبدیل شدن به یک مرکز بـزرگ بـرای این رویکرد است و این در حالی است که تعداد زیادی از متخصصان آن در زمینه بهداشت روانی فعالیت میکننـد. نظـر اصـلی خانواده درمانی ساختی این است که نشانه های نظری فرد هنگامی که در بافت الگوهای خانواده ارزیابی شوند بهتـر قابـل درک هستند. قبل از اینکه بتوان از نشانه های مرضی خلاص شد، می باید در سازمان و ساخت خانواده تغییر صورت بگیرد. این عقیده درباره تاثیر ساخت و تغییر خانواده بر زندگی افراد همچنین تاثیر خودش را در کار بسیاری از خانواده درمانگران معاصـر حتـی کسانی که بیرون از جهتگیری خانواده درمانی ساختی هستند، حفظ کرده است(بهاری،.(1387
روش
پژوهش حاضر از نوع آزمایشی است که در آن از طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش کلیه زوج های مراجعه کننده به کلینیک های مرکز شهر تهران می باشد و نمونه آماری نیز از بین جامعه آماری، 20 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی، در دو گروه آزمایشی و کنترل 10) نفر گروه آزمایش و 10 نفر گروه کنترل)و بر اساس سبک درمانی مینوچین انتخاب شد .کلیه زوجین انتخاب شده به طور تصادفی در دو گروه تقسیم بندی می شود گروه های آزمایشی در طی 5 جلسه درمانی مبتنی بر طرح خانواده درمانی مینوچین شرکت می کنند و از میان انتخاب شدگان 10نفر هم به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته می شود که هیچ نوع روش درمانی روی آنها اجرا نشد و همچنین به آزمودنی ها پرسش نامه رضایت زناشویی و رضایت زندگی برای تاثیر درمان داده شد.پرسش نامه رضایت زناشویی ایزیچ یک ابزار 47 سوالیست، السن و دیگران (1998) اعتبار باز آزمایی پرسش نامه را با استفاده از روش ضریب الفا0/92 گزارش کرده اند. در بررسی اعتبار هر یک از ابعاد دهگانه مقیاسی در فاصله 4 هفته میزان الفا بین 0/69 تا 0/97 می باشد و در پژوهش مهدویان (1376) ضریب همبستگی پیرسون در روش بازآزمایی (به فاصله 1 هفته) برای گروه مردان 0/937 ، برای گروه زنان 0/944، و برای گروه مردان و زنان 0/94 بدست آمده است. میزان پایایی آزمون به روش آزمون و آزمون مجدد بین 0/65 تا 0/94 ، میزان همسانی درونی براساس الفای کرونباخ 0/69 تا 0/97 است. ضریب همبستگی با مقیاس های رضایت خانوادگی از 0/41 تا 0/60 و مقیاس های رضایت زندگی از 0/32 تا 0/41 است که نشانه روایی سازی آن است. کلیه خرده مقیاس های پرسش نامه زوج های راضی و ناراضی را متمایز می کند و این نشان می دهد که این پرسشنامه از روایی ملاک خوبی برخوردار است. رضایت از زندگی توسط وینر و همکاران ( ( 1985 ساخته شده و پنج گویه دارد . آزمودنی به هر گویه ی آن روی مقیاس هفت درجه ای لیکرت از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم پاسخ می دهد . دامنه ی نمرات این مقیاس 5 تا 35 می باشد . داینر و همکاران ( ( 1985 آلفای کرونباخ این پرسشنامه را 0/87 و پایایی باز آزمایی آن را 0/82 گزارش نموده اند . پایایی و اعتبار این مقیاس توسط بیانی و همکاران ( ( 1386 به دست آمده است . در پژوهش آنان نشان داده شد که پایایی این مقیاس از طریق ضریب آلفای کرونباخ 0/83 و با روش بازآزمایی 0/69 بوده است . اعتبار سازه ای این مقیاس نیز از طریق اعتبار همزمان با استفاده از فهرست شادکامی آکسفورد ( آرگیل وهیلز1، ( 2001 و فهرست افسردگی بک ( بک و همکاران ، ( 1961 برآورد شد و نتایج نشان داد که با فهرست شادکامی آکسفورد همبستگی ثبت و با افسردگی بک همبستگی منفی دارد.طرح درمان شامل 5 جلسه خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری مینوچین بود. این جلسات به صورت یک ساعتی با تواتر هفتهای دو بار تشکیل شد و مداخله در مراکز مشاورهای مذکور با اختصاص اتاقی انجام میشد. مداخله به صورت مشاورهی گروهی با رویکرد خانوادگی با مرد یا زن توسط خود محقق که همفرهنگ، بومی و همزبان با مراجعان بود، در مراکز مشاورهی کلینیک های سطح شهر تهران انجام شد. به گروه شاهد هم گفته شد که در پایان جلسهی مداخله دو گروه آزمون، میتوانند به مراکز مذکور جهت دریافت خدمات مشاورهای مراجعه کنند که پایان جلسهی مداخله به گروه شاهد اطلاع داده شد. جهت رعایت اخلاق پژوهش به مراجعان گفته شد که این مداخله ضمن مفید بودن برای مراجعان بخشی از کار تحقیقی محسوب میشود و مواردی که در جلسهی درمان، مطرح میکنند با هیچ یک از اعضای خانواده حتی همسر بدون رضایت مراجع در میان گذاشته نشده و هویت آنها در مورد نتایج پرسشنامهی راجع به درمان ها محرمانه تلقی میشود. بعد از اتمام جلسات درمانی دو گروه آزمون، گروه شاهد که در انتظار درمان بودند، جلسات خانوادهدرمانی دریافت کردند.لازم به ذکر است که خانواده درمانی مبتنی بر فنون ساختاری مینوچین به صورت مشاورهی گروهی اجرا شدند، هر چند گاهی زوجین با هم و گاهی خانوادهی اصلی زن و مرد هم در جلسات درمانی شرکت میکردند. چون در روشهای درمانی گروهی، تاکید بر مداخلات خانوادگی بود و تکالیف خانوادگی به مراجعان داده میشد، رویکردها بر
