بخشی از مقاله
اثربخشی زوج درمانی گاتمن در بهبود تعارضات زناشویی زوجین نابارور شهر کرمانشاه در سال 1394
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان اثربخشی زوج درمانی به روش گاتمن بر کاهش تعارضات زناشویی زوجین نابارور انجام گرفت. روش پژوهش، از نوع نیمه آزمایشی است و حجم نمونه شامل 30 زوج نابارور بود که به شیوه ی نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش((n=15 و کنترل((n=15 گمارش شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه تعارض زناشویی((MCQ در مرحله پیش آزمون، پس آزمون برای هر دو گروه استفاده شد. در تحلیل داده ها از شاخص های آماری فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد و تحلیل کوواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین کل تعارضات زناشویی در گروه آزمایش در مرحله پس آزمون کمتر از مرحله پیش آزمون بوده است همچنین نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون درسطح (p<0/001) وجود دارد. با توجه به نتایج به دست آمده می توان نتیجه گرفت برنامه مداخله زوج درمانی به روش گاتمن در کاهش تعارضات زناشویی زوجین نابارور مؤثر بوده است.
واژگان کلیدی: زوج درمانی به روش گاتمن، تعارضات زناشویی، زوجین نابارور
مقدمه
خانواده یک نظام اجتماعی است که رسماً در هر جامعه پذیرفته شده و توسعه یافته است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) خانواده را بهعنوان عامل اولیه اجتماعی در افزایش سلامت و بهزیستی اعضاء معرفی کرده است 2003)،.(Campbell اگر کانون خانواده در برگیرندهی محیط سالم، روابط گرم و تعامل بینفردی صمیمی باشد میتواند موجب رشد و پیشرفت اعضای خانواده شود. ارتباط سازنده در خانواده به توانایی خانواده در برقراری ارتباط مؤثر و اتخاذ دیدگاهی مثبت نسبت به یکدیگر بستگی دارد (حسینی، میربهاء و محسنی، .(1386
با وجود تغییرات در زمینه نگرش نسبت به مسایل جنسی در قرون اخیر هنوز هم اهمیت باروری در ذهن بشر حفظ شده است.به نحوی که یکی از عوامل تحکیم زندگی زناشویی وجود فرزند میباشد(ستارزاده و همکاران،.(1385در واقع تولید مثل و تشکیل خانواده با سازوکار باروری یکی از نیازهای طبیعی بشر و از ارکان همه زندگی اجتماعی میباشد.ناباروری به زنانی گفته میشود که حداقل یک سال از تصمیم آنها برای فرزنددار شدن بدون استفاده از وسایل پیشگیری گذشته باشد،اما موفق نشده باشندو برای درمان اقدام کرده و از سوی پزشک متخصص تشخیص ناباروری خورده باشند.امروزه در سراسر جهان از هر شش زوج امیدوار به بقای نسل خویش حداقل یکی از آنها ناخواسته قربانی بحران ناباروری است(کاظمیان و همکاران،.(1392 ناباروری پدیده ای زیستی-روانی-اجتماعی است،به این معنی که در آن جنبه های روانی، فیزیولوژیک، محیط و روابط بین فردی در تعامل با یکدیگر قرار دارند.در نتیجه نمیتوان ناباروری را صرفا به عنوان اختلالی در کارکرداعضای بدن به حساب آورد،بلکه ابعاد دیگر آن نیز با اهمیت هستندو لازم است توجه شایانی به آن مبذول گردد(کاظمی،.(1381 امروزه علوم پزشکی پیشرفت های شایان توجهی داشته است،به ویژه شیوه های نوینی برای ناباروری ابداع شده است.به عنوان مثال پیشرفتهای سریع و مهیجی مانند تکنولوژی تولید مثل تسهیل شده روش کمک ناباروری در این شاخه به وجود آمده است.در نتیجه،امروزه متخصصان آندوکرینولوژی تولید مثل، روشهای گوناگونی را برای درمان زوجهای نابارور در اختیار دارند. درمان با روشهای نوین باروری، پیچیده و توأم با استرس فراوان است. استرس و پیامدهای روانی آن ممکن است عامل مزاحمی در موفقیت درمانی محسوب شود(نوربالا و همکاران،.(1386 بدیهی است که زوج های نابارور برای دریافت خدمات نوین ناباروری موجب می-گردد که آنها چنین احساس کنند که سیستم درمانی تنها به رفع مشکل جسمی انها توجه دارد و نسبت به شرایط روحی آنها بیتفاوت است(ساکی و همکاران،.(1384 ناباروری در واقع یک بحران پیچیده زندگی است که از لحاظ روانشناختی تهدیدکننده و از لحاظ هیجانی فشارآور است.شاید به همین دلیل باشد که بسیاری از مولفان پیامدهای روانشناختی ناباروری را به واکنشهای سوگ عمومی تشبیه کردهاند.زوج های نابارور علاوه بر آن با یک سلسله مشکلات جسمانی روبرو هستند، که در پی تشخیص،درمان و سیر بیماری دسته ای از مشکلات روانی را نیز تجربه میکنند که عبارتند از: احساس گناه، سرزنش، ترس، ناکامی، حسادت، انزوا، کاهش عزت نفس، شکایات جسمانی، وسواس فکرِی، مشکل در روابط بین فردی، احساس حقارت، طردشدگی، ناسازگاری زناشویی، عدم رضایت جنسی،
اضطراب،خشم و تعارضات زناشویی(.(Anderson etal,2003 طی 30 سال گذشته مسئله تعارض زناشویی در گستره مطالعات و ادبیات موجود در زمینه ازدواج جایگاه ویژه ای یافته است(.(Fincham,2003 تعارض بین فردی، به عنوان نوعی تعامل که در آن اشخاص تمایلات، دیدگاهها و عقاید متضادی را بیان میکنند، تعریف میشود که بعضی محققان آن را رخداد عادی در زندگی زناشویی میدانند. تعارض همیشه منفی نیست بلکه روشی است که زوج ها برای مدیریت تعارض خود به کار میبرند، ممکن است بر رابطه تاثیر منفی داشته باشد(.(Gottman and Silver,1999 زوجینی که میتوانند تعارضات موجود در رابطه با به کارگیری روشهای مثبت و استفاده کمتر از تعاملات منفی مدیریت کنند،فضایی ایجاد میکنند که در آن فرصت بیشتری برای خودافشایی و توافق درمورد مشکلات خانواده وجود خواهد داشت(.(Johanson,2003 بسیاری از نظریه پردازان ازدواج بیانگر این دیدگاه هستند که پریشانی زوجین در نتیجه پاسخهای آزارنده و غیراثربخش آنهابه تعارضهای زناشویی روی میدهدو مطالعات مروری بیانگر آن است که غالب پژوهشهای مربوط به ازدواج بر واکنش زوجین در زمان عدم توافق با یکدیگر و تعارض در حل مسئله متمرکز شدهاند(.(Wiess and Heyman,1997 همچنین مشخص شده است که اغلب مداخلات روانشناختی برای زوجین پریشان بر مهارت های حل تعارض متمرکز شده است( Baucom .(etal,1998 با افزایش تعارض در ارتباطهای زوجی ناسازگاری افزایش مییابد و نارضایتی بیشتری حاصل میشود.محققان نشان دادهاند که تأثیرات منفی تعارض در تعاملات زوجین با میزان خشونت و درگیری مرتبط است( Bookwala .(etal,2005
رایس دو نوع تعارض را در روابط زناشویی مطرح می سازد: تعارض سازنده و تعارض مخرب. در تعارض سازنده تمرکز بر حل مسئله بوده و درآن نزدیکی، احترام مثبت و اعتماد به یکدیگر وجود ندارد و هیجان منفی وپاسخ کلامی اندکی بین زوجین وجود دارد. در تعارض مخرب زوجین »خود« همدیگر را به جای مسئله مورد حمله قرار می دهند.در این تعارض از طریق سرزنش و انتقاد، هر یک سعی دارند دیگری را تحت نفوذ خود درآورده و اظهار نظرهای بسیار منفی علیه یکدیگر به کار می برند که در این حالت ارتباط درستی بین آنها برقرار نمی شود.در این نوع ارتباط بحث و مجادله های بیهوده و مخرب، بی اعتمادی، بی قراری، توهین، خصومت، دشمنی و دشنام مشاهده می شود. بنابراین می توان گفت تعارض زناشویی نوعی ارتباط زناشویی که در آن رفتارهای خصومت آمیز مثل توهین، سرزنش، انتقاد و حمله فیزیکی وجود دارد و زوجین در آن نسبت به یکدیگر احساس کینه، نفرت و خشم داشته و هر یک عقیده دارند که همسرش انسان نامطلوب و ناسازگاری است و موجب رنجش و عذاب او می گردد(فرحبخش،.(1383 در انگلیس، زوج هایی که برای درمان ناباروری شناسایی میشوند به دلیل وجود مشکلات روانشناختی، قبل از ورود به برنامه ناباروری برای دریافت خدمات مشاوره ارجاع میشوند(.(Pergaly etal ,1995 البته قابل ذکر است که مشکلات روانشناختی افراد در شرایطی که همسرشان مشکل ناباروری داشته باشد،کمتر از زمانی است که خود مشکل ناباروری داشته باشند(شهبازی،.(1380 به منظور درمان مشکلات زناشویی روشهای مختلفی پیشنهاد شده است.گاتمن از جمله افرادی است که تأکید بسیاری بر رابطه رضایتمندی زناشویی با سلامت روانی و نیز سلامت جسمانی داشته است.در رابطه با سلامت جسمانی توجه به نشانه های فیزیولوژیک و زبان بدن،آموزش شیوه های کنترل جسمی و جلوگیری از کلافه شدن همگی مؤید اشراف گاتمن به این مسئله میباشد(داتیلیو،.(1391 نظریه گاتمن (1977)یک رویکرد تلفیقی است و از مبانی و اصول اعتقادی نظریههای مختلف درمانی یاری جسته است. به عقیده گاتمن کیفیت تعامل بین زن و شوهرها پیشگوی مهمی برای آشفتگی زناشویی یا طلاق است. گاتمن دریافت که خلق منفی باعث راهاندازی پردازش شناختی منفی میشود که توجه انتخابی به رویدادهای منفی را به دنبال دارد. در نتیجه این توجه انتخابی،اسنادهای منفی ایجاد میگردد و به انتظارات منفی درباره آینده منجر می-شود. مطالعات وی نشان داد زوجینی که ارتباط منفیتری با همدیگر دارند، دارای ازدواج نابسامان بوده یا آشفتگی زناشویی در آینده را میتوان به آنها نسبت داد.وی دریافت زوجهایی که درصدد طلاق هستند، در تعاملات زناشویی خود از هیجانهای منفی بیش از هیجانهای مثبت استفاده میکنندزوجین با تغییر تعامل کلامی منفی که یک عامل رفتاری پویا است میتوانند شانس زندگی مشترک خود را افزایش دهند در حالی که عوامل نسبتا ثابتی مانند سن ازدواج و ویژگیهای منفی شخصیتی به سختی قابل تغییرند(.(Gattman,1999 افزایش روزافزون ناباروری در دنیای معاصر و به تبع آن فزونی تعارضات زناشویی میان زوجین به علت ناباروری و اثرات منفی آن بر فرد، بنیان خانواده و جامعه، موجب شده که توجه بسیاری از مشاوران و روان درمانگران به این حوزه جلب شود و روش های متفاوتی را برای درمان و حل مشکلات زوجین نابارور به کار برند؛ و همین امر نیز باعث شد که پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی زوج درمانی به روش گاتمن بر بهبود تعارضات زناشویی زوجین نابارور« در افراد مراجعه کننده به مرکز ناباروری شهر کرمانشاه، انجام پذیرفت.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع پژوهش های نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زوجین نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروی کرمانشاه در سال 1394 بود که 30 زوج نابارور به شیوه ی نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش((n=15 و کنترل((n=15 گمارش شدند. ملاک های ورد به مطالعه: سن بین 20 تا 40سال؛ تحصیلات حداقل دیپلم ؛ گذشت حداقل یک سال از ناباروری بود.از کلیه بیماران رضایت نامه مکتوب جهت شرکت در جلسات مداخله کسب گردید و اطمینان خاطر جهت محرمانه بودن نتایج پرسشنامه ها داده شد.
پرسشنامه تعارضات زناشویی((MCQ :یک ابزار42سوالی است که برای سنجیدن تعارض زناشویی بر مبنای تجربیات بالینی توسط ثنایی((1379ساخته شده است.هر سوال بر اساس مقیاس 5گزینه ای لیکرت تنظیم شده است که متناسب با پاسخها نمرات 1 تا 5 به آنها اختصاص می یابد که در این ابزار نمره بیشتر به معنای تعارض بیشتر و نمره کمتر به معنای تعارض کمتر است.این پرسشنامه هفت بعد ار تعارضات زناشویی را می سنجد(بعد مربوط به افزایش حمایت فرزندان حذف خواهد شد) که عبارتند از:کاهش همکاری،کاهش رابطه جنسی، افزایش واکنش هیجانی،افزایش رابطه فردی با خویشاوندان خود،کاهش رابطه خانوادگی با خویشاوندان همسر و دوستان و جدا کردن امور مالی از یکدیگر.
این پرسشنامه از روایی محتوایی خوبی برخوردار است.پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرانباخ برای کل پرسشنامه روی یک گروه 30نفری برابر 0/94 و برای 7خرده مقیاس،کاهش همکاری 0/70،کاهش رابطه جنسی 0/72،افزایش واکنش هیجانی 0/73،افزایش جلب حمایت فرزندان 0/81، افزایش رابطه فردی با خویشاوندان خود0/75،کاهش رابطه خانوادگی با خانواده همسر و دوستان 0/69،جدا کردن امور مالی از یکدیگر 0/68 گزارش شد(افخمی و همکاران،.(1386 در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرانباخ برای کل پرسشنامه 0/86 بدست آمد. از کلیه افراد شرکت کننده به این پژوهش خواسته شد به پرسشنامه تعارضات زناشویی پاسخ دهند. در ادامه برنامه 8 جلسه ای زوج درمانی گاتمن برای گروه تجربی بصورت هفتگی انجام پذیرفت. در مقابل برای گروه گواه هیچگونه برنامه مشخص و تعریف شده ای انجام نگرفت. بعد از پایان دوره زوج درمانی، مجددا از هردو گروه پس آزمون به عمل آمد. در پژوهش حاضر تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارspss21 انجام گرفت و آزمون های آماری مورد استفاده میانگین، انحراف معیار و تحلیل کوواریانس بودند.
