بخشی از مقاله
مقدمه
داشتن ازدواجی موفق ارزویی است که به ذهن هر انسانی متبادر می شود، آیا در عمل این مهم محقق می شود؟ بدون تردید افرادی هستند که ازدواج چندان خرسندی را تجربه نمی کنند و چنین ازدواج های ناموفقی می تواند عوارض ناخواسته ای از جمله عدم رضایتمندی زناشویی، مشکل در فرزندپروری و پرورش فرزندان آسیب پذیر و افزایش آسیب های اجتماعی را بدنبال داشته باشد. گسترش روز افزون طلاق در سالهای اخیر (گاتمن1،(1994 و استناد به امار رسمی در ایران که از هر هزار مورد ازدواج حدود دویست نفر به طلاق منجر می شود (بهاری و میرویی، (1377 و همچنین اسناد به آمارهای سازمان ثبت و اسناد و املاک کشور که نرخ طلاق در سال 1387، یکصد و یک هزار و صد و سیزده مورد بوده است (در مقایسه با سال قبل 11 درصد افزایش یافته است) (جنوبی، .(1388 لزوم بررسی عوامل مرتبط با سازگاری زناشویی و همچنین اهمیت بررسی تأثیر آموزش بر افزایش سازگاری و اصلاح این عوامل و به تبع آن کاسته شدن از میزان طلاق رسمی و روانی با وضوح هر چه تمام تر آشکار می شود. یکی از مفاهیم جدیدی که در دهه اخیر، علاقه زوج درمانگران را به خود جلب کرده است نقش فرآیندهایی در رضایت زناشویی، کارکردهای خانوادگی و آسیب های مرتبط با نقصان در این گونه فرآیندهاست ( اشنایدر2006 2 ؛ فروزتی3،2008 ، 2004 )، هیجان زوج ها را به سمت نیازهای شان هدایت می کند و پاسخ ها را شکل می دهد ( جانسون و گرینبرگ4، .(1988 مدیریت هیجانات که از آن به عنوان تنظیم هیجان نام برده می شود نقش مهمی در بروز تعارضات بین فردی و اختلالات روانی گوناگون دارد (گرانفسکی و کرایجی،.(20035تنظیم هیجان را می توان به صورت فرآیندهای تعریف کرد که از طریق آن، افراد می توانند بر این که چه هیجانی داشته باشند و چه وقت آنها را تجربه و ابراز کنند، تأثیر بگذارند ( گراس6، .(1993 مدیریت هیجانات به منزله فرآیندهای درونی و بیرونی است که مسئولیت کنترل، ارزیابی و تغییر واکنش های عاطفی فرد را در مسیر تحقق یافتن اهداف او بر عهده دارد و هرگونه اشکال و نقص در تنظیم هیجانات می تواند فرد را در برابر اختلالات روانی آسیب پذیر سازد ( گرانفسکی و کرایجی، .(2003 در عوض، راهبردهای تنظیم شناختی هیجانات به افراد کمک می کند تا برانگیختگی ها و هیجان های منفی را تنظیم نمایند. در نتیجه ارزیابی شناختی نادرست از موقعیت به دلیل کمبود اطلاعات، برداشت اشتباه یا اعتقادات بی منطق و نادرست، فرد راهبرد شناختی خود را برای رو به رو شدن با موقعیت تنیدگی زا بر می گزیند. در این دیدگاه، به افراد در بازسازی الگوی فکری آنان از طریق بازسازی شناختی کمک می شود (گرانفسکی و کرایجی، .(2006 در این راستا، زوج درمانگران مدل های مختلف درمانی را برای درمان زوجین آشفته و بدکاری تنظیم هیجانی معرفی کرده اند. در عین حال، برنامه های مداخله ای زمانی شانس موفقیت دارند که مبتنی بر نظریه و دارای حمایت پژوهشی باشند. با توجه به ادبیات تحقیق حاضر به نظر می رسد برای مدیریت هیجان در زوجین می توان راه کارهای جدیدی را پیشنهاد کرد که در بهبود فرایندهای تنظیم هیجانی مؤثر باشد. پژوهشگر در تحقیق حاضر اذعان دارد که یکی از راه های تنظیم هیجانی زوجین آموزش مؤلفه های نستوهی بر مبنای رویکرد انسجام یافته شناختی - رفتاری است. نستوهی مجموعه ای از ویژگی های شخصیتی است که به عنوان منبع مقاومت در برابر فشارهای زندگی عمل می کند. حس کنجکاوی قابل ملاحظه، تمایل به داشتن تجارب جالب و معنی دار، اعتقاد به مؤثر بودن آنچه مورد تصور
1 . Gottman 2. snyder 3. Fruzzetti
4. Jonson and Greenberg 5. Garnefski and Kraaij 6 . Gross
2
ذهنی قرار گرفته است، انتظار اینکه تغییر امر طبیعی است و هر محرک مهم می تواند موجب رشد و پیشرفت شود، ابراز وجود و نیرومندی، توانایی استقامت و مقاومت، این ویژگی ها می توانند در سازگاری با وقابع دشوار زندگی مفید باشد. منطق انتخاب این ویژگی ها، ارزیابی های شناختی خوش بینانه ای است که می توانند علی رغم دشوار بودن باعث درک معنی دار فرد از ویژگی های آنها شود، بدین ترتیب افراد وقایع سخت را به وقایع قابل تحمل تر تبدیل می کنند. در واقع نستوهی ساختار واحدی است که از عمل یکپارچه و هماهنگ سه مؤلفه مرتبط با هم سرچشمه می گیرد ( کوباسا1، مدی2، .( 1990 بررسی کوباسا و همکاران (1985) در زمینه اثربخشی نستوهی در مواجه با بیماری نشان داد که نستوهی به عنوان مهمترین منبع مقاومت در افراد نستوه است. رودوالت و اگوست دوتیر( 1984) 3، دریافتند که افراد نستوه با احتمال بیشتری، پیشامدها و وقایع پیشین زندگی را به صورت مثبت و قابل کنترل و افراد با نستوهی کم وقایع و تغییرات در زندگی را منفی و غیر قابل کنترل ارزیابی می کنند. آنچه از مبانی نظری و تحقیقات انجام شده روی نستوهی روان شناختی می توان گفت، این ویژگی روان شناختی نقش و تأثیر مهمی بر بسیاری از احساسات و هیجانات ناکارآمدی خواهد داشت که سلامت عمومی فردی را تبیین می کنند. باتوجه به قابلیت های این متغیر، می توان از آن به صورت عملی برای تعدیل و تغییر راهبردهای تنظیم هیجانی ناکارآمد استفاده نمود. همچنین نستوهی در ایجاد آمادگی برای یک شخصیت سالم مؤثر است ( شیرد و گالبی 4،.(2010 پژوهش های مداخله ای نیز حکایت از آن دارد که نستوهی متأثر از تجربه و آموزش است. پژوهش های دیگر نشان داده اند که آموزش نستوهی نه تنها سلامت عمومی را افزایش می دهد؛ بلکه موجب افزایش کیفیت زندگی افراد بزرگسال می شود( نصیری، 1389 ؛ کاوه، .(1392 زوجین با نستوهی بالا در مقایسه با افرادی با نستوهی پایین، سازگاری زناشویی بالایی را نشان می دهند و همین امر می تواند به عامل نستوهی به عنوان پیش بینی کننده سازگاری زناشویی اشاره نمود (مسموعی،.(1389 با توجه به مطالب فوق که در آن به نقش مؤلفه های شخصیتی در سلامت عمومی، کیفیت زندگی و رضایت و سازگاری زناشویی مطالبی را ذکر نمودیم .تا کنون شیوه های متعددی از جمله، تحلیل رفتار متقابل، مداخله های مبتنی بر نظریه انتخاب و شناختی - رفتاری، مشاوره راه حل محور، آموزش های شناختی - رفتاری، برای زوج درمانی در جهت بهبود زندگی زناشویی به کار گرفته شد ( جاویدی، بلقان آبادی و دهقانی نیشابوری، .(1391 زوج درمانی مبتنی بر نستوهی که در این پژوهش انجام گردیده براساس رویکرد شناختی - رفتاری طراحی و اجرا خواهد شد. مداخلات شناختی برای افزایش مهارت اعضای خانواده برای ارزیابی اعتبار و تناسب شناخت هایشان طراحی می گردند و درمانگران نباید همه کارها را خود انجام دهند؛ بلکه برای مؤثر واقع شدن مداخلات شناختی، تحریفات شناختی خاص باید آشکار شود تا مراجعان یاد بگیرند که پیش فرض های خود را بیازمایند. یکی از اهداف اولیه این رویکرد کمک به زوجین است که بیاموزند افکار خودآیندی که از ذهنشان می گذرد،را شناسایی کنند. اهمیت شناسایی چنین افکار خودآیندی آن است که این افکار معمولا انعکاس طرحواره های زیربنایی هستند (ورسی ده، .(1390 در زوج درمانی های رفتاری و شناختی - رفتاری، درمانگر، متخصص و معلم است. او به زوجین و خانواده ها کمک می کند که رفتارهای ناکارساز را شناسایی کنند و سپس با این زوجین کار می کنند تا برنامه های مدیرت رفتاری و شناختی - رفتاری را به کار ببندند که آنها را در ایجاد تغییر کمک کنند. درمانگران این رویکرد عقیده دارند که بسیاری از مشکلات ناشی از مهارت های شخصی، اجتماعی یا کاری نابسنده هستند و اینکه مراجعانی که مهارت کافی ندارند به تعلیم و آموزش نیامندند (گلادینگ، .(2011 با توجه به مطالب ذکر شده مطلوب است بدانیم آیا استفاده از برنامه شناختی - رفتاری آموزش نستوهی بر فرایندهای تنظیم هیجانی زوجین اثر دارد ؟
1 . Kobasa 2 . Maddi 3. Rhodewalt, and Agust sdottir
4. Sheard and Golby
3
روش بررسی
این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با گروه آزمایش و گواه، همچنین اجرای پیش آزمون - پس آزمون می باشد. در این طرح روش مداخله ی نستوهی که مبتنی بر دیدگاه شناختی - رفتاری است، به عنوان متغیرمستقل بر گروه آزمایشی به مدت 10 جلسه ( دو جلسه 90 دقیقه ای در هر هفته ) اعمال خواهد شد و اثر آن در مقایسه با گروه گواه روی متغیر وابسته تنظیم هیجانی سنجیده شد. جامعه آماری شامل زوجین مراجعه کننده به کلینیک مشاوره در شهر تهران می باشد که از این بین 60 نفر 30) زوج) به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند، سپس به روش تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه ( لیست انتظار ) جایگزین شدند. نتایج با آزمون آمار استنباطی تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. در این تحقیق ابزارهای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده است که در اختیار زوجین مراجعه کننده به کلینیک مشاوره در شهر تهران قرار گرفت. ابزارهای پژوهش: سبک های تنظیم هیجانی شناختی ناسازگار : این شیوه مقابله شامل چهار زیر مقیاس می باشد و راهبردهای مقابله ای نابهنجار را تشکیل می دهند، که عبارتند از: .1 سرزنش خود 0 1 تفکر یا محتوای تقصیر دانستن و سرزش خود .2 نشخوار فکری2 ، اشتغال ذهنی درباره احساسات و تفکرات مرتبط با واقعه منفی .3 فاجعه انگاری:3تفکر با محتوای وحشت از حادثه .4 سرزنش دیگری :4 تفکر با محتوای مقصر دانستن و سرزنش دیگران به خاطر آنچه اتفاق افتاده است ( گرانفسکی، کرایج و اسپینوون 5،.(2001 روایی ساختاری و پایایی، این مقیاس در ایران با استفاده از تحلیل عامل مورد تأیید قرار گرفته است و پایایی آن با استفاده از ضرایب آلفای کرونباخ برای هر کدام از زیر مقیاس ها بین 0/64 الی 0/82 گزارش شده است (عبدی،.(1386
پروتکل آموزش نستوهی براساس رویکرد شناختی - رفتاری:
طی 10 جلسه 90 دقیقه ای (هفته ای دو جلسه) به آزمودنی های گروه آزمایش شیوه های شناختی تنظیم هیجانی و مهارت های نستوهی براساس پروتکل آموزشی کوباسا و مدی آموزش داده شد و گروه کنترل در فهرست انتظار قرار گرفتند.
جدول(:(1 پروتکل درمانی مبتنی بر نستوهی
جلسه عنوان پروتکل
اول در تنگنا قرار آشنایی با مفهوم هیجان، آشنایی با انواع هیجان، ادراک متفاوت از هیجان
گرفتن
1. Self-blame
2 .Rumination
3. Catastrophising
4. Blaming others
5. Garnefski, Kraaij and Spinhoven
4
دوم تفاوت دیدگاه منابع هیجان های منفی و مثبت، منطق مداخله
رویداد را به به
سوم گونه ای دیگر ادراک متفاوت زمان، بحث در مورد انواع هیجانات و مفهوم نستوهی
ببینند
چهارم تغییر دیدگاه شناسایی افکار زیرین، هیجان های منفی (خشم، اضطراب، نا امیدی، بدبینی) طبقه بندی
افکار، آزمون فکر (با فنون شناختی - رفتاری)
پنجم تغییر دیدگاه تغییر فکر، خودگویی و انواع آن، هدایت خودگویی
ششم یا شنا کن یا اهمیت تفکر مخالف ورز و تلاش و چالش،قرار گرفتن تحت فشار و شناسایی افکار و مخالف
غرق شو ورزی
هفتم حفظ آرامش آموزش تکنیک ((دوری از افکار نگران کننده)) تصویر سازی ذهنی مکان امن، تنش زدایی
هشتم تقویت شبکه آموزش تکنیک های ((افزایش فعالیت جسمانی))، (( افزایش روابط اجتماعی)) ، برگزاری
اجتماعی گروه درمانی شناختی
نهم ابراز وجود آموزش فن ((بیان احساسات)) و فن افزایش سخت رویی))،تمرین ((خود بودن))تفاوت خود
واقعی و خود ایده ال
دهم سازگاری و راهبردهای مهارگری خشم، اضطراب، نقش هیجانات در تعاملات ارتباطی زوجین "دریافت
مهارگری گزارشات زوجین
یافته ها
