بخشی از مقاله
اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی در زوجین مراجعه کننده به مشاوره
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی در زوجین مراجعه کننده به مشاوره بود. روش پژوهش از نوع آزمایشی (پیش آزمون و پس آزمون بـا گـروه کنتـرل) بـود. جامعه آماری شامل کلیه زوجین مراجع کننده به مراکز مشاوره، رواندمانی و زوج درمـانی بودنـد کـه بـه روش نمونهگیری در دسترس تعداد 04 نفر انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل گماشته شدند. برای گروه آزمایش مداخله درمانی 8 جلسه یک ساعته و به صورت هفته ای اجرا گردید. در پایان از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. جمع آوری دادهها در پیش آزمون و پس آزمون از طریق پرسشنامه رضایت زناشویی صورت گرفت و داده های پژوهشی با آزمون تحلیل واریانس (MANOVA) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج به دسـت آمـده نشان داد خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی تاثیر معناداری بر روی همه مولفه های رضایت زناشویی داشته و موجب افزایش آن شده است. در نتیجه میتوان بیان نمود این روش خانواده درمانی در مقایسه با سـایر روش-های خانواده درمانی، میتواند به عنوان گزینه مطلوب درمانی محسوب شود و به صورت گسـترده تـر صـورت گیرد.
کلمات کلیدی: خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی، رضایت زناشویی، زوجین مراجعه کننده به مشاوره
مقدمه
. ارتباط سالم در خانواده اساساً موجبات کمک، تسکین، التیام و آرامش افراد خانواده است و باعث تخفیف فشارهای روانی وارد شده بر اعضای خود میباشد و نیازهای جسمی و روانی آنها را برآورده مـیکنـد. فـرد از سرچشمه طبیعی محبت و ارتباطات گروهی سیراب می شود و با درایت و آرامش روانی در برابر سایر مسائل و مشکلات خود به چاره اندیشی و تلاش می پردازد (ثنایی، .(8888 صـد البتـه در ایجـاد و تقویـت ارتباطـات انسانی هر کدام از افراد خانواده مؤثر خواهند بود. به دیگر سخن محیط روانی خانواده را می تـوان خمیـر مایـه هیجانات و ارتباطاتی دانست که هر یک از افراد خانواده در آن سهمی داشته و تحت تاثیر آن قـرار مـی گیرنـد. لذا با توجه به اهمیتی که صاحب نظران و نظریه پردازان مسائل خانواده و روابط بـین زن و شـوهر بـه مسـائل ارتباطی قائل می شوند و ارتباط انسانی در خانواده را موجب سلامت و بهداشت روانی اعضـای آن مـی داننـد. بررسی و تحقیق بر روی عواملی که ارتباطات انسانی موجود در خانواده را تهدید می کند کاملا لازم و ضروری به نظر می رسد و نیز انگیزه محقق برای انجام چنین پژوهشی می باشد.
یکی از جوانب بسیار مهم یک نظام زناشویی، رضایتی است که همسران در ازدواج تجربه می کنند و لـیکن آمار طلاق که معتبرترین شاخص آشفتگی زناشوییٍ است و نشان گر آن است که رضایت زناشوییَ به آسـانی قابل دستیابی نیست.
آنچه در ازدواج مهم می باشد، سازگاری زناشویی و رضایت از ازدواج است. رضـایت زناشـویی فراینـدی است که در طول زندگی زن و شوهر بوجود می آید؛ زیرا لازمه آن انطباق سلیقه ها، شناخت صفات شخصیتی، ایجاد الگوهای مراوده ای است. سازگاری زناشویی بر بسیاری از ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسانها تأثیر می گذارد. در واقع سنگ زیر بنای عملکرد خوب خانواده است و نقش والـدینی را تسـهیل مـی کنـد، عمـر زن و شوهر را زیاد می کند، باعث افزایش سلامتی (دموُ و آلینِ، 5442؛ نقل از منصوری، (8882، توسعه اقتصادی
رضایت بیشتر از زندگی، کاهش مشکلات روانشـناختی، مدیریت بهتر تعارض، مهارت های بهتر ارتباطی و حل مسئله مهارت های بهتر حل تعارضات می شود. مطالعات نشان می دهد که سـازگاری زناشـویی بـه سـازگاری کلی فرد کمک می کند؛ یعنی همسرانی که از سازگاری زناشویی بالایی برخوردارند، عزت نفس بیشتری دارنـد و در روابط اجتماعی سازگارترند. سازگاری زناشویی نتیجه ی فرآیند زناشـویی و شـامل عـواملی ماننـد ابـراز محبت و عشق همسران، احترام متقابل، روابط جنسی، تشابه نگرش و چگونگی ارتباط حل مسئله اسـت (جـی هی لی، 5442؛ ترجمه ثنائی، .(8888 در این بین ارائه مشاوره و رواندرمانی موثر، زوجین را برای رسیدن بـه این مهم یاری می کند. یکی از این راهها، خانواده درمانی مبتنی بر حضور ذهنّ (MBFT) است. در موج سـوم رواندرمانیها که به رواندرمانیهای پستمدرن معروف هستند، عقیده بر این است که شناختها و هیجانات را باید در بافت مفهومی پدیدهها در نظر گرفت. به همین دلیل، به جای رویکردهایی مانند درمان شناختی- رفتاری کـه شناختها و باورهای ناکارآمد را اصلاح کرده تا هیجانات و رفتارها اصلاح شود، در اینجـا بـه بیمـار آمـوزش اینجا و اکنون داده میشود که در گام اول هیجانات خود را بپذیرد و زنـدگی در انعطـافپـذیری روانشـناختی بیشتری برخوردار شود. به همین دلیل در این درمان ها فنون شناختی- رفتاری سنتی را با ذهن آگـاهی ترکیـب میکنند (هیز و لوما و باند، .(5442 درمانی مبتنی بر ذهـن آگـاهی مسـتلزم راهبردهـای رفتـاری و شـناختی و فراشناختی ویژه ای برای متمرکز کردن فرایند توجه است که به نوبه خود به جلوگیری از عوامـل ایجـاد کننـده خلق منفی، فکر منفی، گرایش به پاسخهای نگران کننده و رشد دیدگاه جدید و شکلگیری افکار و هیجانهـای خوشایند منجر میشود(سیجار و همکاران، .(5445پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشـی خـانواده درمـانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی در زوجین مراجع کننده به مشاوره انجام گرفت.
روش پژوهش
روش پژوهش حاضر با توجه به اهداف و فرضیههای آن از نوع آزمایشی (پـیش آزمـون و پـس آزمـون بـا گروه کنترل) میباشد. متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش شامل خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بعنوان
متغیر مستقل و رضایت زناشویی به عنوان متغیر وابسته می باشند.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زوجین مراجع کننده به مراکز مشاوره، روان درمانی و زوج درمانی شهر رشت بودند که از آمار دقیق آنان اطلاعی در دسترس نیست.
حجم نمونه و روش نمونه گیری
تعداد افراد نمونه در این پژوهش 04 نفر (یکی از زوجین) بودند که از بین افراد مراجعـه کننـده بـه مراکـز مشاوره، روان درمانی و زوج درمانی (گروه آزمایشی 54 نفر، گروه کنترل 54 نفر) که به روش نمونهگیـری در دسترس انتخاب شدند. ضمناً حداقل نمونه برای روشهای آزمایشی 82 نفر میباشد (دلاور، (8882 که در این
پژوهش برای افزایش اعتبار بیرونی تعداد 04 نفر (هر گروه 54 نفر) انتخاب شدند.
ابزارگردآوری اطلاعات
الف) پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ: پرسشنامه انریچ توسط اولسون، فورنیر، جـوئن، و درانکمـنْ در سـال 1989 در آمریکا با هدف ارزیابی و شناسایی زمینه های بالقوه مشکل زا و شناسایی زمینه های قوت و پرباری روابط زناشویی ساخته شده است (ثنایی،
.(1379
ب) خانواده درمانی مبتنی بر حضور ذهن: این مداخله شامل 8 جلسه خانواده درمانی مبتنـی بـر حضـور ذهنَ (MBFT) بود. این جلسات به صورت یک ساعتی و در هر هفته یک بار تشکیل شد و مداخلـه در مراکـز مشاورهای در اتاقی مخصوص انجام شد.
روشها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها
تجزیه و تحلیل اطلاعات ابتدا به صورت توصیفی می باشد کـه شـامل میـانگین، انحـراف معیـار و ... و در بخش دوم برای آزمون فرضیه ها از آزمون تحلیل واریانس (MANOVA) استفاده شد. که برای این منظـور از نرم افزار آماری SPSS بهره گرفته شد.
یافته هایپژوهش:
در ابتدا نتایج حاصل از یافتههای توصیفی به صورت جداول فراوانی و درصد آنها و همچنـین نمودارهـای متغیرهای مورد مطالعه ارائه میشود. همچنین بـرای متغیرهـای کمـی نیـز شـاخصهـای مرکـزی و پراکنـدگی استخراج شده است. در ادامه و در بخش یافتههای استنباطی به تبیین فرضیات پرداخته شده است. برای تحلیـل فرضیه های از آزمون تحلیل واریانس (MANOVA) استفاده شده است.
-2-4ویژگی های جمعیت شناختی
جدول :(1-4) جنسیت در بین گروه های مورد مطالعه
چنانچه در جدول (8-0) مشاهده می شود 84 درصد نمونه های گروه آزمایش مرد و 24 درصـد نیـز زن هستند و در گروه کنترل نیز 24 درصد مرد و 24 درصد زن هستند.
جدول :(2-4) میزان تحصیلات در بین گروه های مورد مطالعه
چنانچه در جدول (5-0) مشاهده می شود بیشترین فراوانی توزیع میزان تحصیلات گـروه آزمـایش بـا 04 درصد مربوط به تحصیلات فوق دیپلم و در بین گروه کنترل نیـز بیشـترین فراوانـی بـا 82 درصـد مربـوط بـه تحصیلات زیر دیپلم است.
جدول :(3-4) میانگین و انحراف معیار در بین گروه های مورد مطالعه
چنانچه در جدول (8-0) مشاهده می شود میانگین (و انحراف معیار) سـن گـروه کنتـرل 52/24 (و (0/58 و گروه آزمایش 52/82 (و (2/89 است.
-3-4 یافته های توصیفی
چنانچه در جدول (0-0) مشاهده می شود میانگین مسائل شخصیتی پیش آزمـون گـروه کنتـرل 88/42 و پس آزمون گروه کنترل 85/24 است. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 88/82 و پـس آزمـون 80/54 اسـت. میانگین ارتباط زناشویی پیش آزمون گروه کنترل 88/22 و پس آزمون گـروه کنتـرل 84 /22 اسـت. در گـروه آزمایش نیز پیش آزمون 84/24 و پس آزمون 88/22 است. میانگین حل تعارض پـیش آزمـون گـروه کنتـرل
9/24 و پس آزمون گروه کنترل 8/52 است. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 85/22 و پـس آزمـون 80/92 است. میانگین مدیریت مالی پیش آزمون گروه کنترل 80/84 و پس آزمون گروه کنترل 88/42 است. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 88 /84 و پس آزمون 82/52 است. میانگین اوقات فراغت پیش آزمـون گـروه کنتـرل 85/24 و پس آزمون گروه کنترل 88/24 است. در گـروه آزمـایش نیـز پـیش آزمـون 80/94 و پـس آزمـون 88/24 است. میانگین رابطه جنسی پیش آزمون گروه کنترل 85 و پس آزمـون گـروه کنتـرل 9/22 اسـت. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 80/02 و پس آزمون 82/22 است. میانگین فرزندان پیش آزمـون گـروه کنتـرل 88/84 و پس آزمون گروه کنترل 84/22 است. در گـروه آزمـایش نیـز پـیش آزمـون 82/82 و پـس آزمـون 89/82 است. میانگین خانواده و دوستان پیش آزمون گروه کنترل 85/82 و پس آزمـون گـروه کنتـرل 85/22 است. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 88/04 و پس آزمون 82/82 است. میانگین جهت گیری مذهبی پـیش آزمون گروه کنترل 84/92 و پس آزمون گروه کنترل 84/24 است. در گروه آزمایش نیز پیش آزمون 82/54 و پس آزمون 54/52 است.
-4-4یافته های استنباطی
اول: خانواده درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر مسائل شخصیتی در زوجین مراجع کننده به مشاوره تاثیر دارد.
جدول :(5-4) نتایج آزمون لوین جهت تعیین برابری واریانس ها
طبق نتایج جدول (2-0) سطح معنی داری خطای آزمون برابری واریانس ها (p>4/42) نشان میدهـد کـه واریانس ها برابر هستند.
