بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این پژوهش بررسی آموزش گروهی درمان پذیرش و تعهد بر کاهش درماندگی روانشناختی - اضطراب و افسردگی - مادران کودکان دیرآموز بود. تحقیق حاضر از نوع آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری کلیه مادران کودکان دیرآموز شهرستان بهبهان در سال 1394- 95 بود که از بین آنها 30 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند و در دو گروه آزمایشی و کنترل جایگزین شدند.
ابزار اندازه گیری شامل پرسشنامه اضطراب و افسردگی بود و برای تحلیل نتایج از آزمون کوواریانس و با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شد. یافتهها نشان داد که تفاوت میانگین نمره درماندگی روانشناختی - اضطراب و افسردگی - آزمودنی ها در دو گروه کنترل و آزمایش معنیدار بوده است . بنابراین میتوان نتیجهگیری کرد که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد تاثیر معنیداری بر میزان درماندگی روانشناختی آزمودنیها داشته و توانسته است به صورت معنیداری این مشکل روانشناختی مادران کودکان دیرآموز را کاهش دهد.
کلمات کلیدی: پذیرش و تعهد، درماندگی روانشناختی، دیرآموز.
مقدمه
نهاد خانواده، مولد نیروی انسانی و معبر سایر نهادهای اجتماعی است، از ارکان و نهادهای اصلی هر جامعه به شمار می رود. بهنجاری و نابهنجاری جامعه، در گرو شرایط عمومی خانوادهها است. هیچ یک از آسیب های اجتماعی فارغ از تأثیر خانواده پدید نمی آید . به همین دلیل، هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند مگر آنکه از خانواده های سالم برخوردار باشد. خانواده نظامی است که بیش از همه بر فرد و اعضای درون خود تاثیر دارد و رفتارهای افراد درون خود را شکل میدهد.
بسیاری از ناهنجاریهای روانی و رفتاری افراد اعضای خانواده در خود خانواده ریشه دارد و در عین حال بسیاری از پیشرفتهای بشر نیز از خانواده نشات میگیرد و بسیاری از پژوهشها که اخیرا در زمینهی خانواده انجام گرفته بر این دیدگاه تمرکز دارند اگر بپذیریم که خانواده نقش مهمی در تحمل اثرات ناتوانی یکی از اعضای خود دارد کاملا طبیعی است که نیازهای خانواده با وضعیت کودکی که تحت حمایت، آموزش و پیگیری قرار دارد، هماهنگ گردد.
داشتن کودک ناتوان مانند کودکان دیرآموز و استرس ناشی از آن، معمولا به شدت رضایت والدین و روابط خانوادگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد - مک کنوکی، تراسدل، چانگ، جاراک و شوکریک، عوامل مختلفی در کیفیت زندگی افراد تأثیر میگذارند و داشتن کودکان ناتوان نیز یکی از شرایط دشوار و ناتوان کننده است که مشکلات اجتماعی و بهداشتی مهمی ایجاد میکند و باعث پایین آمدن کیفیت زندگی والدین به ویژه مادران این گروه از کودکان میشود.
اختلال یکی از اعضا خانواده بر کارکرد سایر اعضا موثر است و در نتیجه باعث اختلال در کارکرد خانواده می شود وجود کودکان ناتوان اثرات عمیقی بر نحوه ارتباط اعضای خانواده با هم و هر یک از آنها با کودک میگذارد و همین اثرات، چنانچه به گونهای منطقی و چاره جویانه حل نشود، ضایعات جبران ناپذیری به والدین و سایر اعضای خانواده و خصوصا کودک دچار ناتوانی وارد میکند. عامل هرگونه تفاهم و پذیرش یا عدم تفاهم، دراصل خود والدین میباشند.
بنابراین نوع عکس العملی که پدر و مادر در مقابل بیماری فرزندشان از خود بروز میدهند در ایجاد جوی مساعد هم برای خود کودک و هم برای سایر افراد خانواده نقش بسیار حساسی دارد. به طور کلی خانواده کودک به لحاظ داشتن کودکی متفاوت از سایر کودکان، با مشکلات فراوانی در زمینه نگهداری، آموزش و تربیت آنها روبرو است و این مسائل همگی بر والدین فشارهایی وارد میکنند که سبب برهم خوردن آرامش و یکپارچگی خانواده میشود و در نتیجه انطباق آنها را تحت تأثیر قرار میدهد.
به دلیل نیاز به مراقبت از کودک دچار بیماری توسط مادر و تنش زا بودن شرایط و وجود عوامل مولد اضطراب و تنش، همچنین به دلیل تضاد بین ایدهال و واقعیت موجود در محیط باید تدابیری اندیشید که سطح اضطراب، تنش و افسردگی آنها کاهش یابد و ارتباط اجتماعی و خانوادگی شان بهبود یابد. برای کاهش اضطراب و افسردگی راهکارها و درمانهای متفاوتی در علم روانشناسی ارائه گردیده است.
برای درمان افسردگی و اضطراب به عنوان عوامل اصلی درماندگی روانشناختی در افراد مداخله های مختلفی اشاره شده است. یکی از انواع این مداخله ها، درمان پذیرش و تعهد است - آندریا و همکاران، پذیرش و تعهد یک جایگزین مهم برای اجتناب بر اساس تجربه است که شامل پذیرش فعال و آگاهانه رویدادهای شخصی است که با تاریخچهی فرد مرتبط میشوند و با عدم تلاش لازم برای کاهش فراوانی یا تغییر شکل آن رویدادها، مخصوصا زمانی که باعث آسیب های روان شناختی میشوند، مرتبطاند. در فعالیت متعهدانه فرد تشویق می شود که نهایت فعالیت و تلاش خود را در جهت رسیدن به هدف به کار گیرد.
در این نوع درمان هدف اصلی ایجاد انعطافپذیری روانی است؛ یعنی ایجاد توانایی انتخاب عملی در بین گزینه های مختلف که متناسبتر باشد، نه این که عملی صرفا جهت اجتناب از افکار، احساسات، خاطرهها یا تمایلات آشفته ساز انجام یا در حقیقت به فرد تحمیل شود. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد دارای دو بخش ذهن آگاهی و عمل و تجربه در زمان حال است و به افراد آموزش داده میشود که با پذیرش احساسات و هیجانات خود و خودداری از اجتناب تجربی، در لحظه حال و اکنون زندگی کرده و بهتر با چالش های روزمره مقابله کنند.
تحقیقات نشان داده است که درمان پذیرش و تعهد بر روی بر میزان ولع مصرف و تنظیم شناختی هیجان در مصرفکنندگان شیشه، کاهش شدت تجربه درد در زنان مبتلا به اختلال سردرد مزمن، درمان اختلال اضطراب اجتماعی، بر فراوانی و شدت نشانه های اختلال وسواسی جبری، بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی، در کاهش افسردگی در بیماران دیابتی، بر اضطراب و افسردگی زنان مبتلا به بیماری ام اس، ترس اجتماعی، اختلال اضطراب اجتماعی، درد کرونیک اثربخش است.
همان گونه که بیان شد به دلیل نیاز به مراقبت از کودک بیمار توسط مادر و تنش زا بودن شرایط و وجود عوامل مولد اضطراب و تنش، همچنین به دلیل تضاد بین ایده ال و واقعیت موجود در محیط باید تدابیری اندیشید که سطح اضطراب، تنش و افسردگی آنها کاهش یابد و ارتباط اجتماعی و خانوادگی شان بهبود یابد. کودک ناتوان با مشکلات دیرآموزی در تعامل والدین باهم، فرزندان و با کودک دیرآموز تاثیر گذار می باشد.
دیرآموز بودن کودک خرده نظام های درون خانواده و نظام های بیرون از خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد، موجب فشار بیشتری در درون خانواده به ویژه بر روی مادران می شود - شکوهی یکتا، به پژوه، غباری بناب، زمانی و پرند، اگر محیط خانوادگی و مراقبتی کودک تحول یافته نباشد، نه فقط دستیابی به نتایج درمانی و تعمیم آموزش ها به محیط خانواده تسهیل نمی شود، بلکه در بسیاری از مواقع آنها را تضعیف می کند. لذا انجام پژوهشی که نقش کارکردهای خانوادگی در درک روشن تر مشکلات دیرآموزی در کودکان کمک کند ضروری است.
با توجه به این توضیحات و با توجه به این که این درمان تعهد و پذیرش تازه در ایران استفاده میشود در این پژوهش در پی پاسخ گویی به این سوال بودیم که آیا آموزش گروهی درمان پذیرش و تعهد بر کاهش درماندگی روانشناختی - اضطراب و افسردگی - مادران کودکان دیرآموز موثر است یا خیر؟
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری کلیه مادران کودکان دیرآموز شهرستان بهبهان در سال 1394-95 بود که از بین آنها 30 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند و در دو گروه آزمایشی و کنترل جایگزین شدند . سپس به منظور شناسایی مادران دارای اضطراب و افسردگی از پرسشنامه های اضطراب و افسردگی بک و مصاحبه بالینی استفاده شد. از بین این افراد 41 نفر ملاکهای ورود به پژوهش را داشتند که 30 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و در دو گروه 15 نفره - به این صورت که 15 نفر در گروه درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد و 15 نفر هم در گروه کنترل - به صورت تصادفی جایگزین شدند.
سپس بعد از انجام این کار آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد به مدت 10 جلسه 2 ساعته و هر هفته 3 جلسه بر روی گروه آزمایش انجام شد. در این مدت گروه کنترل هیچ گونه آموزشی از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را ندیدند. پس از اتمام جلسات آموزشی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر روی گروه آزمایش و کنترل پرسشنامههای اضطراب و افسردگی بک انجام شد تا نمرات آن در مرحله بعد از آزمایش مشخص شود. بعد از گردآوری اطلاعات دادههای جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS با آزمون تجزیه و تحلیل کواریانس قرار گرفتند.
خلاصه محتوای درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش
جلسه اول: آشنایی گروه و برقراری رابطه درمانی، آشنا نمودن افراد با موضوع پژوهش و برگزاری جلسه پیش آزمون. جلسه دوم: ؛ بررسی بیماری اوتیسم، و توضیح نشانه ها و علائم آن برای مادران این کودکان جلسه سوم: بررسی دنیای درون و بیرون در درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش؛ ایجاد تمایل به ترک برنامه ناکارآمد و تفهیم این موضوع که کنترل، مساله است نه راه حل و معرفی جایگزین برای کنترل، یعنی تمایل.
جلسه چهارم: شناسایی ارزش های افراد؛ تصریح ارزش ها؛ تصریح اهداف؛ تصریح اعمال و تصریح موانع. جلسه پنجم: بررسی ارزش های هر یک از افراد در تعمیق مفاهیم قبلی. جلسه ششم: تفهیم آمیختگی و گسلش و انجام تمارینی برای این گسلش. جلسه هفتم: تفهیم آمیختگی به خود مفهوم سازی شده و آموزش چگونگی گسلش از آن. جلسه هشتم: ذهن آگاهی و تاکید در زمان حال بودن. جلسه نهم: بررسی داستان زندگی و عمل متعهدانه. جلسه دهم: جمع بندی جلسات و برگزاری پس آزمون.
ابزارهای تحقیق پرسشنامه اضطراب بک
پرسشنامه اضطراب بک از 21 ماده تشکیل شده است و شدت اضطراب نوجوانان و بزرگسالان را میسنجد. این مقیاس بر اساس 0 تا 3 نمره گذاری میشود و حداکثر نمره آن 63 میباشد که نشان دهنده اضطراب شدید است. نمره 7-1 نشان دهندهی فقدان اضطراب یا اضطراب عادی، نمره 8-15 نشان دهندهی اضطراب خفیف، 16-25 نشان دهندهی اضطراب متوسط و 26-63 نشان دهندهی اضطراب شدید میباشد.
به نقل از بختیاری، همچنین بازآزمایی یکهفتهای در تحقیق بختیاری پایایی پرسشنامهی اضطراب بک را 0/75 برآورد کردهاند. روایی محتوایی، همزمان، سازهی تشخیصی و عاملی را برای این پرسشنامه بررسی کرده و کارایی بالای این ابزار را در اندازه گیری شدت اضطراب مورد تائید قرار دادهاند - بختیاری، در پژوهش حاضر برای بررسی پایایی پرسشنامه کلی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی کرونباخ کل پرسشنامه 0/85 محاسبه شد.
پرسشنامه افسردگی
پرسشنامه افسردگی بک ویرایش دوم - دابسون و محمدخانی، که برای سنجش شدت افسردگی تدوین شده و با ملاک های افسردگیDSM-IV انطباق دارد. این پرسشنام شامل 21 سوال که هر سوال شامل چارگزینه با دامنه نمرهگذاری بین 3-2-1-0 میباشد که مجموع نمرات بین صفر تا 63 متغیر بوده که امتیاز بالا نشانه شدت بیشتر افسردگی است. نقطه برش در پرسشنامه افسردکی بک 13 است.
پایایی بازآزمایی یک هفتهای آن 0/93 و همسانی درونی از طریق آلفای کرونباخ 0/91 است - نظری، احمدیان، همچنین بررسی روایی سازه بر پایه روش محاسبه روایی همگرا به محاسبه ضریب همبستگی نمرات حاصل از ویرایش دوم نسخه افسردگی بک و مقیاس افسردگی پرسشنامه نشانگان مختصر پرداخته شده است که نشان دهنده همبستگی معادل 0/873 بوده است.
