مقاله اثر بخشی درمان بیوفیدبک EMG بربهبود ابعاد عاطفی و عملکردی بیماران مبتلا به دیسمنوره اولیه

بخشی از مقاله

اثر بخشی درمان بیوفیدبک EMG بربهبود ابعاد عاطفی و عملکردی بیماران مبتلا به دیسمنوره اولیه

چکیده

یکی از شایعترین دردها در حوزهی بیماریهای زنان دیسمنوره میباشد. به قاعدگی دردناک دیسمنوره گفته میشود که از شکایات بسیار شایع در حدود 45 تا 49 درصد زنان در سنین باروری میباشد. هدف پژوهش بررسی اثربخشی بیوفیدبک EMG در بهبود ابعاد عاطفی و عملکردی زنان مبتلا به دیسمنورهی اولیه بود. این مطالعه از نوع طرح پژوهشی نیمه آزمایشی میباشد. جامعهی آماری تمام بیماران مبتلا به دیسمنورهی اولیه بودند که در سه ماه اول سال 1394 به بیمارستانهای حکیم و قمربنیهاشم(ع) شهر نیشابور مراجعه کردند. روش نمونهگیری از نوع نمونهگیری در دسترس است. آزمودنیها با اجرای پرسشنامه ( (VMDS انتخاب شدند. بیماران طی 6 جلسه در سه روز اول شروع قاعدگی، هر روز دو جلسه بیوفیدبک EMG را دریافت نمودند. ابزار جمعآوری دادهها پرسشنامه وست هیون-ییل((WHYMPI است. دادهها با استفاده از نرم افزار SPSSV. 16 و روش آماری آزمون کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان دادند درمان بیوفیدبکEMG در کاهش پریشانی عاطفی و اختلال عملکرد روزانه بیماران دیسمنورهاوّلیّه موثر است.

( p-value < 0/05) این پژوهش نشان میدهد که پریشانی عاطفی و اختلال عملکرد روزانه از جمله عوارض روانشناختی دیسمنوره اولیه میباشند که با کنترل و درمان درد، این عوارض نیز بهبود مییابند.

کلمات کلیدی: دیسمنوره، بیوفیدبک، پریشانی عاطفی، اختلال عملکرد روزانه

مقدمه

درد پدیدهای متشکل از مجموعه ای از علایم زیستی- روانی و اجتماعی است که به موازات استمرار درد و مزمن شدن آن، بخشهای گوناگون زندگی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد و الگوهای شناختی و رفتاری خاصی را پدید میآورد. در بیمار مبتلا به درد به تدریج شاهد کاهش توانایی برای ارایه عملکرد طبیعی در زمینههای گوناگون (شغلی، خانوادگی و ...) خواهیم بود و معمولا روشهای درمانی مختلف برای رهایی از درد به نتیجه مطلوبی نمیرسند. این ناتوانی در برخورداری از عملکرد مطلوب و سرخوردگی از اقدامات درمانی نهایتا منجر به

افسردگی، یاس و ناامیدی بیمار میشود. متاسفانه مصرف طولانی مدت داروهای ضد درد نیز، اثرات جانبی همچون خواب آلودگی، کاهش قدرت تمرکز، گیجی و یبوست و ... بوجود میآورد ( نیکولاس1، مولی2، تانکین3، بیستن.( 2000 4

افراد در مواجهه با درد، راهبردهای مقابله گوناگونی به کار میگیرند که برخی انطباقی و برخی غیر انطباقی است. راهبردهای مقابله فعال(مانند تلاش برای انجام وظیفه علی رغم وجود درد، عدم توجه به درد، استفاده از آرامش عضلانی(5 دارای نتایج انطباقی است. استفاده از راهبردهای مقابله غیر فعال (وابستگی و یا تکیه کردن به دیگران برای دریافت کمک جهت کنترل درد و محدود کردن فعالیت) نیز با افسردگی، درد و ناتوانی جسمی شدیدتر همراه است ( دگود6 و تایت7، .(2001

دیسمنوره یک واقعیت دردناک برای تعداد زیادی از زنان در دوران جوانی است. این عارضه شایعترین علت غیبت از کار و مدرسه میباشد. علاوه بر مشکلات اقتصادی، دیسمنوره بر روابط اجتماعی نیز تأثیر میگذارد. به طور کلی تقریبا 40 درصد افراد در سنین باروری، از دیسمنوره رنج میبرند. دیسمنوره به درد شدیدی اطلاق میشود که باعث محدود شدن فعالیتهای طبیعی روزانه شده و یا برای تسکین، نیاز به دارو وجود داشته باشداز. دیدگاه بالینی، دیسمنوره را غالبا به دو گروه وسیع اوّلیّه و ثانویه تقسیم میکنند : دیسمنورهاوّلیّه، عبارت است از وجود خونریزی دردناک در غیاب بیماری قابل اثبات لگنی و دیسمنورهی ثانویه عبارت است از وقوع خونریزی دردناک در اثر مسایل پاتولوژیک لگنی(مانند آندومتریوز، بیماریهای التهابی لگن و یا لیومیوم های رحمی) است (خالقی نژاد و دقیق بین، .(1387

درد دیسمنورهاوّلیّه معمولا چند ساعت قبل یا بعد از قاعدگی شروع میگردد و ممکن است 48 تا 72 ساعت ادامه پیدا کند. درد، مشابه درد زایمان و همراه با انقباضات ماهیچهای است که همراه با کمردرد است. درد به سمت پایین و پشت رانها امتداد مییابد. همچنین نشانههای تهوع، استفراغ، اسهال و به ندرت دورههای غش رخ میدهند. طبیعت درد دیسمنوره، کرامپی و قولنجی8است. استرس و رژیمهای غذایی بر شدّت دیسمنورهاوّلیّه تاثیر میگذارند. در مجموع آزمایشات پزشکی و سونوگرافی حاکی از نرمال بودن اندام لگنی در دیسمنورهی اوّلیّه میباشند. تشخیص دیسمنورهاوّلیّه منوط به طبیعت چرخهای بودن آن است. همچنین نباید آسیب شناسی لگنی خاصی وجود
داشته باشد. تشخیص افتراقی دیسمنورهی ثانویه شامل دیسمنورهاوّلیّه و درد لگنی غیر چرخشی میباشد ( برک9، .(2002

طبق تحقیقات انجام شده دیسمنوره به تنهایی علت عمده غیبت از مدرسه و از دست دادن ساعات مفید کار و موفقیتهای تحصیلی میباشد، طوری که به دلیل دیسمنوره در ایالات متحده آمریکا چیزی حدود 600 میلیون ساعت کاری در هر سال به هدرمیرود(پارکر، اسندان، آربن، .(2010 دیسمنورهاوّلیّه به طور مشخص هنگامی که دختران نوجوان به سیکلهای تخمکگذاری میرسند آغاز گشته و شیوع آن در طول سالهای نوجوانی افزایش مییابد، اما با بالا رفتن سن شیوع کاهش مییابد.

نتایج بررسی متغیرهای رضایت از بدن و روانشناختی در میان دختران 16 تا 20 ساله مبتلا به دیسمنوره، نشان داد این دختران نارضایتی بیشتری از ظاهر بدنشان نسبت به دیگران نشان میدادند( امبرسین، بلانگر، چامی، برچتولد، نرینگ،.(2012 همچنین شیوع افسردگی در این دختران در مقایسه با گروه کنترل بیشتر بود. بنابراین لزوم اجرای پژوهش بر روی روشهای غیر تهاجمی و بدون نیاز به دارو در رابطه با این بیماری احساس میگردد. درمان های شناختی و رفتاری و بیوفیدبک یکی از این روشهای غیر تهاجمی هستند که در سالیان اخیر مورد توجه قرار گرفتهاند.

رویکردهای مبتنی بر بیوفیدبک یکی دیگر از درمانهای غیر تهاجمی و غیر دارویی است که در سالهای اخیر اثربخشی آن مورد بررسیهای متعدد قرار گرفته است. بیوفیدبک ترکیب پویایی از آموزش و دریافت اطلاعاتی است که درمانگر و بیمار درباره وضعیت پارامترهای فیزیولوژیک بیمار میگیرند. این اطلاعات میتوانند علاوه بر تعیین نابهنجاریها در سطوح فیزیولوژیک، واکنش و نحوه کارکرد، به منظور تصحیح هر یک از نابهنجاری ها نیز استفاده گردند. این اطلاعات از روش های زیر به دست میآید:

الف: ابزارهای ثبت فیزیولوژیک با نمایشگرهایی که تغییرات و سطوح مورد نیاز برای تصحیح این تغییرات را نشان میدهند.

ب: ادراک آزمودنی از پارامترها، بعد از آموزشهای ویژه که به آزمودنی دربارهی توانایی وی برای برقراری ارتباط بین ادراکات با سطوح فعلی کارکرد، داده میشود.

آزمودنیها آموزشهایی دریافت میکنند که آنها را به سطح پارامتر مورد نظر حساس میکند، به گونهای که آزمودنی درک میکند که چه تغییراتی منجر به درد میگردند. به عنوان نمونه، یک نمونه برنامه آموزشی برای آگاهی از تنش ماهیچهها و کنترل در درمان سندرم پیش از قاعدگی و دیسمنوره باید شامل مراحل زیر باشد:

-1 در حدود 8 جلسه نیم ساعته که طی آن سطوح تنش ماهیچه ها به بیمار نشان داده میشود. -2 استفاده همزمان در منزل از آرمیدگی پیشرونده ماهیچه ای. همچنین تمرینات دمای بدن برای بیمارانی که علایم گردش خون نوسانداری دارند نیز اضافه میشود. فیدبکهای EMG از ماهیچههای دردناک برای کمک به درک بیمار و کنترل سطوح تنش ماهیچهای به کار میرود. فیدبک دمای بدن نیز که از انگشت اشاره دست غیر برتر گرفته میشود، برای کمک به بیمار به منظور یادگیری کنترل جریان خون پیرامونی میباشد(شلنبرگر10، امر11، اشنایدر12 و ترنر13، .(1994

بیوفیدبک ابزاری برای کنترل فرایندهای بدنی به منظور افزایش آرمیدگی(ریلکسیشن)، کاهش درد و افزایش سطح سلامت میباشد. سه سازمان مهم بیوفیدبک، شامل انجمن سایکوفیزیولوژی کاربردی و بیوفیدبک((AAPB، اتحادیه بین المللی گواهی نامههای بیوفیدبک((BCIA و جامعه بین المللی نوروفیدبک وتحقیقات((ISNR در سال 2008 به تعریف واحدی از بیوفیدبک رسیدند: فرآیندی که فرد را قادر میسازد تا چگونگی تغییر فعالیت های فیزیولوژیکی خود را به منظور بهبودسلامت و عملکرد فرا گیرد. تجهیزات مورد استفاده میتوانند پارامترهایی مانند امواج مغزی، عملکرد قلب،تنفس، فعالیتهای عضلانی و درجه حرارت پوست را به سرعت و با دقت بسیار بالایی اندازه گیری کرده و به کاربر نمایش دهند. ارائه این اطلاعات سبب ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی مورد نظر میگردد به گونهای که پس از مدتی این تغییرات در فرد نهادینه شده و در ادامهی کار نیازی به تجهیزات نمیباشد.14

بیوفیدبک در بیانی سادهتر، استفاده از توانائی ذهن برای بهبود وضعیت سلامت بدن است. اگر چه ذهن و توانایی ذهن قادر به رفع کامل علائم بیماریها نیست ولی استفاده از قدرت ذهن تا حد زیادیمیتواند این علائم را کاهش دهد. این روش یا تکنیک به فرد میآموزد که پاسخ های مشخصی دربدن خود را کنترل نموده تا درد کاهش پیداکند.آنچه بیوفیدبک را از سایر روشهای آرامسازی متمایز میکند و از اجزای اصلی آن به حساب میآید، استفاده از ابزار متفاوتی است که به دریافت فیدبکو داشتن درک بهترو نهایتاً اعمال کنترل بیشتر بر فرایندهایی نظیر انقباص عضلانی، دمای پوست ضربان قلب و فشار خون کمک میکند.

در بیشتر پژوهشهای بیوفیدبک، ابزار مورد استفاده، رابطه مستقیمی با محل درد ندارند و ابزار مذکور با قسمتهای دیگر بدن به کار برده میشوند (برای نمونه،آموزش حرارت بدن، ماهیچههای لوب پیشانی و ...) که خیلی دورتر از محل درد قاعدگی زنان هستند. توجیهی که برای این امر ارایه شده این است که این تمرینات، پاسخ آرمیدگی عمومی به وجود میآورند که به نوبه خود علایم دیسمنورهاوّلیّه را کاهش میدهند. درمانگر حسگرهای الکتریکی را به نقاط مختلف بدن متصل میکند. این حسگرها، پاسخهای فیزیولوژیک بدن به استرسهایی نظیر انقباض عضلانی حین دردهای تنشی را نشان میدهد. این انقباضها به وسیله ابزار صوتی یا تصویری به بیمار نشان داده میشوند و فرد کاملاً در جریان واکنشهای بدن خود مثل انقباضهای دردناک قرار گرفته و متوجه ارتباط بین انقباضها با ایجاد درد میشود.15

روش تحقیق

در این پژوهش درمان بیوفیدبک الکترومایوگرافی برای اولین بار در ایران بر روی درد دیسمنوره اولیه انجام گرفته است و تا کنون در ایران تحقیقی در این زمینه انجام نشده است. این پژوهش یک تحقیق نیمه تجربی (طرح دو گروهی پیش آزمون– پس آزمون) است. جامعهی آماری پژوهش حاضر شامل تمام بیماران مبتلا به درد دیسمنورهاوّلیّه میباشند که در بازهی زمانی فروردین تا خرداد 1394 به کلینیک بیمارستانهای حکیم و قمر بنی هاشم (ع) شهر نیشابور مراجعه نمودهاند. در بیمارستان برخی از بیماران که توسط پزشک زنان مبتلا به دیسمنورهاوّلیّه تشخیص داده شدند به صورت داوطلب حاضر به همکاری در پژوهش حاضر شدند. روش نمونهگیری از نوع نمونهگیری در دسترس است. به این منظور 16 نفر از میان بیماران مبتلا به درد دیسمنوره اوّلیّه که با اجرای پرسشنامهی مقیاس نمرهگذاری چند بعدی کلامی 16(VMDS) دارای دیسمنورهی درجه دو و سه (متوسط و شدید) بودند، انتخاب شدند و به صورت تصادفی به دو گروه آزمون و کنترل تقسیم شدند. در مرحله پیش آزمون و قبل از مداخله، پرسشنامهی چند وجهی درد وست هیون- ییل 17(WHYMPI) در اختیار تمام آزمودنیهای دو گروه کنترل و درمان قرار گرفت و آزمودنیها در روز اول قاعدگی پرسشنامه را تکمیل نمودند. در اواسط سیکل قاعدگی، آزمودنیهای گروه درمان به آزمایشگاه روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور مراجعه نمودند و از هر آزمودنی در محیط آزمایشگاهی و در شرایط کنترل شده و برابر 5 دقیقه بیوفیدبک EMG ضبط و به عنوان خط پایه ثبت شد. سپس در همان جلسه فنون آرامسازی عضلانی پیشرونده (شامل: آرامسازی پاها، آرامسازی ساق پا، آرامسازی زانوها و رانها، آرامسازی شکم، آرامسازی دستها، آرامسازی ساعد،آرامسازی بازوها، آرامسازی کتفها) به هر یک از آزمودنیهای گروه درمان آموزش داده شد. در پایان جلسه از آزمودنیها خواسته شد که در طول درمان بیوفیدبک از مصرف هر گونه داروی مسکن خودداری نمایند. با شروع قاعدگی دوم، آزمودنیهای گروه درمان به آزمایشگاه مراجعه نمودند و در روزهای اول تا سوم قاعدگی طی 6 جلسه و به مدت نیم ساعت به صورت صبح و عصر درمان بیوفیدبک را به همراه آرامسازی عضلانی پیشرونده دریافت نمودند. درمان به صورت فیدبک دیداری سطح فعالیت عضلات ارکتور اسپاینه (راست کنندهی مهرهها) که به صورت دو ستون طولی در دو طرف گودی خط وسط در پشت قابل مشاهدهاند و این عضلات را به راحتی میتوان پیدا نمود و لمس کرد، با استفاده از دستگاه بیوفیدبک مدل Flexcomp Infiniti میباشد. نام و آدرس شرکت سازنده دستگاه (Thought Technology Ltd. 2180 Belgrave Avenue Montreal, QC H4A2LB Canada. Tel: 1-800-361-3651. 514-489-8251 Fax: 514-489-8255 . http://www.thoughttechnology.com) است. در ضمن گروه کنترل به آزمایشگاه دعوت نشدند و هیچ یک از فنون آرامسازی عضلانی پیشرونده و بیوفیدبک را دریافت نکردند. در قاعدگی سوم آزمودنیهای هر دو گروه کنترل و درمان پرسشنامهی چند وجهی درد را در روز اول قاعدگی دوباره تکمیل نمودند. در واقع تکمیل مجدد پرسشنامه وست هیون –

ییل اولین پیگیری درمان انجام شده بر روی آزمودنیها می باشد. سپس اطلاعات خام پرسشنامهها جهت اثبات فرضیههای پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSSV. 16 و روش آماری آزمون کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

ابزارهای اندازهگیری

-1 مقیاس نمرهگذاری چند بعدی کلامی(:(VMDS این مقیاس به منظور بررسی دیسمنورهی اولیه طراحی شده است. ابعاد این مقیاس شامل درجه درد، توانایی انجام کار علایم سوماتیک و میزان مصرف مسکن در بیمار میباشد. همچنین درجات این مقیاس از درجهی صفر (خفیفترین نوع درد دیسمنورهی اولیه) تا درجهی سه (شدیدترین نوع آن که در هر چهار بعد نیز امتیاز میآورد) امتداد دارند. افرادی که درد قاعدگی ندارند درجه صفر، افرادی که قاعدگی آنها دردناک است ولی به ندرت به مسکن نیاز دارند درجهی یک، افرادی که دیسمنوره فعالیت روزمرهی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد و به مسکن نیاز دارند درجهی دو و افرادی که دیسمنوره فعالیت ایشان را به طور واضح محدود کرده و حتی باعث غیبت از مدرسه یا کار میگردد، درجهی سه را شامل میشوند. در ایران مدرس، میر محمد علی، عشریه و مهران (1390)، پایایی این مقیاس را با استفاده از روش آزمون مجدد با فاصلهی یک ماه و بر روی 15 نفر و با ضریب همبستگی بالای %75 به دست آوردهاند. همچنین در پژوهش ایشان روایی محتوای این ابزار نیز به دست آمده است.

-2 پرسشنامهی چند وجهی درد وست هیون–ییل(:(WHYMPI پرسشنامهی چند وجهی درد وست هیون– ییل(کرنز و همکاران، (1985 آزمونی چند عاملی است که بر مبنای نظریهی شناختی– رفتاری درد (ترک و همکاران ، (1983 و نظریهی ارزیابی سلامت (ترک و کرنز ، (1985 طراحی شده است. با عنایت به این دو خاستگاه ، این پرسشنامه بر ارزیابی باورهای اختصاصی هر فرد دربارهی تجربهی درد و نیز بر ارزیابی تاثیر درد بر زندگی فرد و واکنش دیگران در قبال تجربهی درد وی تاکید میکند .این پرسشنامه اطلاعاتی جامع، پایا و معتبر از مسائل مرتبط با تجربهی درد فراهم میآورد و برای به کارگیری در برنامههای میان رشتهای ارزیابی درد مزمن مناسب است. کرنز و هایتورون توایت (1988) در مطالعهای نه تنها حساسیت بالینی این پرسشنامه را نسبت به تغییراتی که در نتیجه درمان در شدّت درد و میزان عملکرد بیمار روی می دهد را مستند کردهاند، بلکه نشان دادهاند که خرده مقیاس اختلال عاطفی این پرسشنامه با موفقیت، بیمارانی را که دارای درجات مختلفی از افسردگی هستند از یکدیگر تفکیک کرده است. اعتبار و پویایی خرده مقیاسهای پرسشنامه چندوجهی درد در میان بیماران آمریکایی مبتلا به درد مزمن در چندین مطالعه تایید شده است که از میان آنها میتوان به موارد زیراشاره کرد: تایید پایایی و اعتبار سازهی تمام خرده مقیاس پرسشنامه در مطالعهی کرنز و همکاران (1985)؛ اعتبار سازهی سه خرده مقیاس شدّت درد، اختلال در عملکرد روزانه و اختلال عاطفی در مطالعات کرنز و هایتورن توایت (1988) نیکولاس و همکاران (2008) نیز در مطالعه با گروهی از بیماران استرالیایی مبتلا به درد مزمن ضمن تایید اعتبار سازهی پنج خرده مقیاس بخش اول این پرسشنامه، ضرایب همسانی درونی این خرده مقیاسها را بین 0/64تا 0/92 گزارش کردهاند(اصغری مقدم،.(1390

یافته ها

در گروه کنترل 4 نفر دارای مدرک دیپلم((%50 و 4 نفر دارای مدرک لیسانس((%50 هستند. در گروه درمان 3 نفر دارای مدرک سیکل((%37/5، 2 نفر دیپلم((%25 و 3 نفر دارای مدرک لیسانس((%37/5 هستند. آزمودنیها در گروه درمان با میانگین سنی 20/63 (واریانس(19/696 و در محدودهی سنی 15 تا 26 سال قرار دارند و آزمودنیهای گروه کنترل با میانگین سنی ) 30/75 واریانس (62/214 و در محدودهی سنی 21 تا 48 سال قرار دارند. در گروه درمان 5نفر مجرد هستند((%62/5 و در گروه کنترل 5 نفرمتاهل هستند(.(%62/5

جدول -1 توصیف آماری متغیرهای پژوهش در مرحله پیش آزمون و پس آزمون به تفکیک گروه کنترل و درمان

میانگین انحراف بیشینه کمینه ضریب ضریب
معیار چولگی کشیدگی