بخشی از مقاله
ارائه راهکارهاي مقابله با تهديدات و تامين ايمني و امنيت بنادر کشور
چکيده :
با توجه به اهميت بنادر به عنوان دروازه هاي ورود و خروج کالا در کشور و با عنايت به اين موضوع که مباحث اقتصادي هر کشور به طور گسترده اي با بنادر عجين شده است ، لزوم بازنگري در روشهاي حفظ و بقاي بنادر و نيز ارتقاء سطح امنيت آنها بيش از پيش محرز مي گردد. بدون ترديدبنادر نقش بسيار مهمي در زنجيره حمل و نقل بين المللي ايفا مي کنند و نه تنها نقش تعيين کننده اي در تجارت خارجي کشورها داشتهبلکه تاثير حياتي بر اقتصاد ملي نيزدارند، لذا با توجه به اينکه بنادر با تهديدات و چالش هاي امنيتي بسيار بالايي مواجه اند مي بايستاز بنادربه عنوانشريان و زيرساخت هاي حياتي کشور به صورت ويژه محافظتگردد.
جامعه جهاني با اجراي دستورالعمل افزايش ايمني بنادر، و سازمان بين المللي دريايي و از طريق ايجاد آيين نامه امنيت بنادر و کشتيها( ISPS)توجه ويژه اي به محافظت از بنادر در برابر هر گونه حادثه اي که امنيت آنها را تهديد مي کند مبذول داشته اند .در ميان اين اقدامات آماده سازي و پياده سازي طرح حفاظت از بنادر و طرح حفاظت از تاسيسات بندري بسيار مهم مي باشد. اين طرحها بايد با طراحي حفاظت از زيرساختهاي حياتي بنادر سازگار باشند.
نگارندگان با توجه به ضرورت اهميتايمني و امنيت در مراکز حياتي ، حساس و مهم در راستاي حفظ سرمايه ها و زير ساختهاي کشوري و با عنايت به اينکه بنادر در زمره مراکز ثقل کشور قرار مي گيرند ، با ارائه راهکارهايي عملي در راستاي کاهش آسيب پذيري و افزايش بازدارندگي در برابر تهديدات احتمالي و تسهيل مديريت بحران در بنادر کشور پرداخته و اجراي آنرا بعنوان بک ضرورت اجتناب ناپذير پيشنهاد مي نمايند .
کليد واژگان :زيرساخت هاي حياتي– آسيب پذيري–بنادر - مديريت امنيتي ، مديريت بحران ، طرح حفاظت از بندر
مقدمه :
بنادر بعنوان تاسيسات و زير ساختهاي حياتي و فعال کشور ، مي توانند تحت تاثير تهديدات گوناگون از تهديدات طبيعييا غيرعمد گرفته تا دامنه گسترده اي از تهديدات انسان ساز يا عمدي شامل جنگ نرم يا تهاجم نظامي قرار گيرند. بعبارت ديگر نوع فعاليت بنادر و ماهيت فرآيندي آنها در مقياس بين المللي و ملي به گونه اي است که تحولات سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و البته تحرکات نظامي و تهديدات نرم مي توانند بر نحوه فعاليت و عملکرد آنها تاثير گذارد.
بنادر حلقه ارتباطي مهمي در زنجير حمل و نقل دريايي و زميني يک کشور بشمار مي آيند و زيرمجموعه اي از ارتباطات اقتصادي ، فضايي و اجرايي بين بندر و محدوده پيراموني خود شامل کشور ، منطقه يا شهرهاي اطراف خود را تشکيل مي دهند. به همين علت است که يک بندر در برابر انواع مختلف تهديدات و نيز مخاطرات تهديد کننده دريايي و خشکي آسيب پذير اند.
با توجه به ارتباط تنگاتنگ مابين ساختار فضايي و سازماني يک بندر ، هر گونه اختلال در کارکرد يک قسمت از بندر سريعا در کارکرد کل بندر تاثير مي گذارد و موجب اختلال در کل زنجيره حمل و نقل دريايي و زميني مي گردد. در صورت وقوع شرايط اضطرار و بحراني ، اين گونه مشکلات ميتوانند باعث ايجاد تهديدات جدي براي اکوسيستم و امنيت اجتماعي در محدوده بندر گردند. در چنين شرايطي طبق دستورالعمل و آيين نامه هاي بين المللي [١] ، امنيت مردم ، زيرساخت ها و تاسيسات ، شامل وسايل حمل و نقل در بنادر و در محدوده هاي مجاور بايد در برابر تهديدات محافظت شوند. اين محافظت براي کاربران حمل و نقل ، اقتصاد و کل جامعه مفيد مي باشد. لذا امنيت و حفاظت تاسيسات بندري مهمترين وجه مديريت راهبردي در بنادر و رکن اساسي مقابله با تهديدات احتمالي را نشکيل مي دهد .
افزايش تردد کشتيها ، بزرگي حجم کشتيها ، افزايش تعداد کشتيهاي حامل کالاهاي خطرناک (مانند تانکرها ، حامل هاي LNG ٤و بارهاي شيميايي) و نتيجتا افزايش ميزان کالاهاي خطرناک که در بنادر انبار و يا جابه جا مي شوند ، تمامي اين پديده ها منجر به افزايش سطح مخاطرات اکولوژيکي بويژه در صورت سهل انگاري و بي توجهي تيروي انساني ، منشا تهديد بالقوه اي است که منجر به آلودگي دريا و ساحل مي گردد[٢] و در بلند مدت محيط زيست بندر و نواحي مجاور را بشدت آلوده مي سازد .
در زمره خطرناکترين حوادث از اين دست نشت مواد نفتي به دريا و يا انفجار گاز در اثر اشتباه عملياتي و سهل انگاري در پايانه گاز LNG مي باشد و چه بسا محموله هاي خطرناک در کانتينرها تهديد جدي براي امنيت بنادر يشمار مي ايند. بدون ترديد لزوم توجه و اهميت حفاظت از محيط زيست بنادر روند رو به رشدي بافته و در چند سال گذشته تعداد سناريوهاي محتمل حملات خرابکارانه به بنادر و ميزان خسارات ناشي از آنها افزايش داشتهوامروزه بنادر ممکن است از زمين ، هوا و دريا و حتي زير دريا مورد تهاجم واقع شوند. بدليل تغييرات پويايي که در نواحي پيرامون يک بندر صورت ميگيرد ، تفکر راهبردي جهت تامين امنيت تاسيسات بندري در حال تحول و تکامل است و اين تحولات به سمت ايجاد شرايط مساعد و ايمن براي پيشبرد فعاليت ها خواه در بندر و خواه تاسيسات مرتبط و کارگاه ها و شلترهانظير بخش هاي تعمير و نگهدارييا فضاهاي ساخت و طراحي و صنايع کشتي سازي مي گردد .
بنادر و تاسيسات بندري بعنوان زيرساختهاي حياتي:
طيق تعريف زيرساخت هاييک کشور شامل دارايي ها و تاسيساتي است که براي کارکرد يک جامعه ضروري است و داراي هزينه ثابت بالا –حيات اقتصادي طولاني– ارتباط قوي با توسعه اقتصادي ميباشد و بعبارت ديگر دارايي هاي فيزيکي که قادر به ارائه خدمات يا ديگر منافع براي سالهاي طولاني باشند.
لذا وسعت تاثيرگذاري حوادثي که امنيت بنادر را تهديد مي کنند ، مي تواند به حدي گسترده باشد که بنادر را به عنوان زيرساختهاي حياتي برسميت مي شناسند [٣]. بديهي است زيرساخت هاي حياتي شامل سامانه ها و دارايي هاي فيزيکي ( سخت افزاري ) و مجازي ( نرم افزاري ) هستند که به قدري براي کشور ضروري اند که ناتواني و عدم کارکرد و يا اختلال در آنها داراي تاثير تضعيف کننده و آسيب رسان روي امنيت ملي و نيزامنيت اقتصاد ملي ، مي باشد.
بنابراين ميزان تاثير حوادث و مخاطراتي که امنيت بنادر را تهديد مي کند به قدري بر تحولات فرا مرزي تاثيرگذار است که دامنه آن ميتواند امنيت ملي و اقتصاد کشور را بشدت تحت تاثير قرار داده و کشور را در معرض فاجعه ملي قرار دهد . بعبارت ديگر برنامه ريزي براي حفاظت از تاسيسات بندري و مديريت بنادر به عنوان زيرساختهاي حياتي کشور بايد طبق مقررات و آيين نامه هاي بين المللي طرح ريزي شود تا اثرات منفي تهديدات امنيتي بنادر را تا حدممکن کاهش داده و وقوع شرايط اضطرار را به حداقل برساند و راه کارهاي سريع و مطمئن ارائه دهد[٤].
در نتيجه لازم است تا اقدامات جامع سازماندهي شده اي را صورت دهيم تا مسئولين مربوطه توان مديريت و آمادگي رويارويي با وقوع هرگونه بحران و يا فاجعه اي را داشته باشند و دسترسي به منابع صحيح براي جلوگيري از وقوع شرايط بحراني و حذف عواقب ناشي از اين گونه حوادث را ميسر س زند و تهديدات آينده ، به خصوص محل و شرايط وقوع حادثه ، سيستم امنيتي بنادر (شامل ويژگي و پويايي سيستم با در نظر گرفتن حوادث احتمالي) ، تهديدات و ريسکها را شناسايي و پيش بيني نمايند.
به همين علت است که سيستم مقابله با بحران و شرايط اضطرار در بنادر کشور بايد باز تعريف شده و مفاهيم جديدي از مديريت بحران متناسب با ويژگي و منجصر بفرد بودن بنادر مورد توجه قرار گيرد. کارهاي مفهومي در اين زمينه بايد با مشخص نمودن محدوده بندر به عنوان محدوده اي که به محافظت جدي در برابر تهديدات نياز دارند آغاز شود. گام بعدي بررسي و مطالعه بهنگام از تاسيسات بندري است ، اين بررسي متعاقبا براي آماده سازي طرحهاي حفاظتي از تاسيسات بندري و پس از آن طرحهاي امنيتي بندر مورد استفاده قرار مي گيرند. براساس بررسي ها ، سناريوهاي تهديد تاسيسات بندري ايجاد مي شوند که شالوده توسعه مفاهيم مديريت بحران بنادر را ايجاد خواهند کرد. گام بعدي مشخص نمودن طرحهايي براي حفاظت از زيرساختهاي حياتي بندري مي باشد که شامل شناسايي اجزاء مهم زيرساختهاي بنادر و قوانين و رهنمودهاي مربوطه مي گردند
روش هاي پيشگيرانه و ايمن سازي بنادر:
زيرساختهاي حياتي بنادر شامل زيرساختهاي فني مانند حوزه فعاليت هاي خشکي و دريايي مي شود که بخشي از سيستم ناوبري و ارتباطات دريايي و زميني ، جابجايي کالا ، انبار نمودن محمولاه و يا مواد خطرناک وسيستم شبکه IT در بنادر را تشکيل مي دهند. [٥]هر فعاليتي براي محافظت از زيرساختها بايد شامل تمامي اقداماتي شود که هدف آنها تضمين اجرايي ، تداوم فعاليت ، يکپارچگي زيرساختهاي بندري باشد تا بتواند مانع وقوع تهديدات و مخاطرات گردد و تاثيرات تهديدات و مخاطرات ، تاثيرات خرابي تجهيزات ، تاثيرات حملات احتمالي ، تاثيرات حوادثي آسيب گذار بر عمليات بندري را محدود و خنثي نمايد[١١] .
از جمله فعاليتهاي عملياتي که در حيطه مقابله با تهديدات قرار دارد ، آماده سازي طرح ها براي مديريت بحران و حفاظت از زيرساختهاي حياتي مي باشد اين گونه طرحها شامل پروژه هاي واکنش و مقابله با بحران و برنامه هايي براي بهينه سازي استفاده از ابزارها و منابعي است که در شرايط بحران در دسترس اند. موارد ذيل بايد در طرح حفاظت از زيرساختهاي حياتي بنادر در سطح منطقه اي مورد توجه قرار گيرند:
- تهيه فهرست کاملي از تاسيسات و زير سيستم هاي بندري
- شناسايي نوع تهديدات و بررسي احتمال وقوع آنها
- تعيين ويژگي هاي منابع در دسترس براي حفاظت از تاسيسات
- فعاليتهايي که مي توانند در صورت وقوع تهديد و اخلال در زيرساخت ها انجام شوند.
- گزينه هاي قابل اجرا براي بازسازي زيرساخت ها و تاسيسات مرتبط
- قوانين جهت همکاري بين ادارات کل و صاحبان تجهيزات بندري
آماده سازي طرحهاي مديريت بحران بايد پيش از ارزيابي احتمال وقوع شرايط بحراني در يک بندر از تاسيسات بندري گرفته تا محيط زيست دريايي و ساحلي اقدام شود. يکي از موارد مهم در امنيت بنادر ، حفاظت از محيط زيست طبيعي به خصوص محيط زيست دريايي مي باشد که با توجه به خاص بودن مشکل حفاظت از بنادر ، اين مبحث بايد از ديدگاه حفاظت از بنادر در دريا و خشکي و از ديدگاه حفاظت از تاسيسات خاص بندري بررسي گردد.
محافظت از بنادر در دريا و خشکي:
محافظت از بنادر در خشکي مستلزم تامين منابع مالي و اعتبارات کافي و اقدامات فني مربوط به تفکيک بخش هاي مختلف بندر و ايجاد محدوديت هاي دسترسي به يکديگر ، نصب تلويزيون مدار بسته مدرن و تجهيزات کنترل محموله هاي باري و کانتيتر ها مي باشد. محافظت و نظارت از طريق مانيتور بايد نه تنها محدوده بندري بلکه محدوده هاي خارج از بندر را که احتمال وجود تهديدات بالقوه به تاسيسات بندري در آن وجود دارد نيز پوشش داده و نيز بررسي کانتينرهايي که بر روي کشتيها بارگيري مي شوند و در ميان ساير کانتينرها خطرناکتر به نظر مي رسند.
بررسي محافظت از بندر در خشکي مي تواند توسط چک ليست ارزيابي امنيت تاسيسات بندري (PFSA٥) صورت گيرد. اين فهرست بايد شامل مواردي از جمله عوارض زمين ، حصارکشيها، نقاط دسترسي ، آمار ترافيک ، گشت زني ، روشنايي ، سيستمهاي سيگنالي ، تلويزيون مدار بسته ، پرسنل و بازرسي امنيتي از وسايط نقليه باشد.
جنيه عملي آماده سازي مفهوم مديريت بحران در مناطق بندري به خصوص با توجه به امنيت آن محدوده ها و تهديدات متوجه آنها ، شامل شناسايي تاسيسات بندري در ارتباط با تامين مقررات ISPSو IMO٦مي شود. [٦] گام بعدي شامل آماده سازي بررسي و ارزيابي امنيت تاسيسات بندري با توجه به ضوابط موجود در ISPS مي شود که توجه ويژه اي به شناسايي زيرسيستم هاي حياتي در سطح ترمينالهاي ويژه ، تاسيسات بندري و نهايتا کل محوطه بندر دارد. بر اين اساس طرحهاي حفاظتي از تاسيسات خاص بندري تهيه شده و نهايتا يک طرح يکپارچه امنيت بندري ايجاد مي شود .
طرحهاي امنيتي براي بنادر و تاسيسات بندري :
طرحهاي حفاظت از بنادر که براساس نتايج بررسي امنيت بنادر ايجاد شده اند ، به ميزان کافي به ويژگيهاي بخشهاي مختلف بنادر اشاره مي کند طرحهاي امنيتي را براي تاسيسات بندري يکپارچه مي کند. براي هر سطح امنيتي طرحها بايد داراي موارد زير باشند: [٧]
- برنامه و طرح قابل پيگيري
- ملزومات موجود در محل
- اقدامات لازم الاجرا
طرحهاي امنيتي بنادر بايد براساس ديدگاه هاي عمومي زير باشند: [٨]
- مشخص نمودن تمامي محدوده هاي امنيتي ، توجه ويژه اي بايد به حريم و چارچوب هر زيرسييستم گردد.
