بخشی از مقاله
ارزیابی تهدیدات و تحلیل ریسک مجتمع پتروشیمی خراسان با استفاده ازمدل RAMCAP
چکیده
با توجه به ماهیت راهبردی صنعت انرژی، موضوع تأمین ایمنی و امنیت، همواره به عنوان یکی از اولویتهای اساسی این صنعت، محسوب میگردد. صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به عنوان بخشی مهم و حساس از زیرساختهای ملی هر جامعه توسعه یافتهای محسوب میگردد. هرگونه اقدام تهاجمی علیه این زیرساختها ایمنی پرسنل و امنیت فعالیتهای عملیاتی و بهره برداری را تحت تأثیر خود قرار میدهد. یکی از روشهای ارزیابی تهدیدات استفاده از مدلی است که تهدیدات علیه زیرساختهای حیاتی را تحلیل و مدیریت میکند موضوع مطالعه تحقیق، مجتمع عظیم پتروشیمی خراسان (بجنورد) است که در 17 کیلومتری جاده اصلی بجنورد – شیروان در زمینی به مساحت 200 هکتار از بزرگترین مرکز تولید محصولات شیمیایی شمال و شمال شرق کشـور قرار دارد و شامل بخشها و واحدهای اوره، آمونیاک، نیروگاه، آب، بالک و بارگیری، آزمایشگاه، مهندسی، بازرسی فنی است.
در این تحقیق نگارنده از مدل موسوم به 1RAMCAPیا مدیریت و تجزیه و تحلیل خطرپذیری برای حفاظت از داراییهای حیاتی استفاده نموده است. در این مدل، ارزیابی تهدیدات و ریسک خطرات در زیر ساختهای حیاتی شامل روشهای تشخیص، تحلیل، سنجش و ارتباطات میان ویژگیهایی است که مهاجم را به سمت هدف خاصی سوق میدهد. با توجه به اینکه یکی از اقدامات مهم در کاهش آسیب پدیری، بررسی روشهای ارزیابی ریسک، انتخاب و بومی سازی روشهای مناسب جهت اجرا است، این تحقیق بر آن است تا یک روش ارزیابی امنیتی مناسب با ساختار فازی را که محصول ترکیب روشهای بررسی شده است، معرفی نماید ؟این روش سامانهای است بر مبنای ارزیابی خطر پذیری ناشی از عملیات خصمانه به صورت تابعی از پیامد و احتمال” که در نهایت پس از ارزیابی داراییها، تهدیدها و آسیب پذیری ها، اقدامات امنیتی ارائه و مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای لازم برای کاهش آسیب پذیری و تأمین امنیت آن ارائه شده است.
--واژههای کلیدی: مجتمع پتروشیمی خراسان، ایمنی و امنیت، ارزیابی تهدیدات، مدیریت ریسک، مدل رمکپ
-1 مقدمه:
مجتمع پتروشیمی خراسان در مساحتی بالغ بر 200 هکتار در کیلومتر 17 راه مواصلاتی بجنورد ـ مشهد واقع گردیده است. هدف از تاسیس این مجتمع تأمین کود اوره برای استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان، مازندران، سمنان و... است.
ماده اصلی مصرفی در این مجتمع گاز طبیعی است که از خط لوله سرخس-
نکا به میزان تأمین میگردد.
مجتمع عظیم پتروشیمی خراسان شامل بخشها و واحدهای اوره، آمونیاک، کریستال و ملامین، نیروگاه، آب، بالک و بارگیری، آزمایشگاه، مهندسی، بازرسی فنی، تعمیرات که خود شامل زیر واحدهای سرویسهای تعمیراتی، تعمیرات واحدهای مختلف، کارگاه برق و تهویه، کارگاه ابزار دقیق، کارگاه ماشینری و برنامهریزی است، حراست، HSE ، امور اداری، حسابداری، فضای سبز و... است که در هر یک از آنها از وجود نیروهای متخصص و کارآزموده جهت مقاصد بهرهوری بیشتر و بهتر در این صنعت استفاده شده است. 1]]
در حال حاضر بزرگترین تهدیدات برای زیر ساختهای حیاتی، بر اثر طرح ریزی»جنگهای نامتقارن “ و با بهره گیری از تاکتیکهای حملات غیر متعارف ایجاد میگردد. بخش امنیت شرکتهای نفتی، هم اکنون میبایست خود را برای موجهه با "دشمنان غیر متعارف" آماده سازند: دشمنان ملی و بینالمللی، فعالان گروههای خرابکار، کارمندان ناراضی، هکرهای کامپیوتری ( شامل هکرهای سازمان یافته و یا هکرهای فرصت طلب). این مخالفان ممکن است از روشهای مختلفی که هر کدام میتواند سطح تأثیرگذاری متفاوتی داشته باشد برای رسیدن به مقاصد خود و به منظور برنامه ریزی برای حمله استفاده کنند (حملات فیزیکی، حملات سایبری، حمله به سازمانها و مراکز دولتی، حمله به محیط زیست و حتی حملات انسانی). این گروهها میتوانند طرحها و نقشههای پیچیده و هماهنگی را به منظور بهره برداری از کلیه نقاط حساس و آسیب پذیر اجرا نمایند. [2]
-2 بیان مسئله:
با توجه به وجود 5 مجتمع بزرگ تولید اوره و آمونیاک با 9 واحد تولیدی در صنعت پتروشیمی کشور و وجود مخازن عظیم زیرزمینی ذخیره آمونیاک و آسیب پذیر بودن آنها در برابر حملات هوایی و موشکی و ایجاد تلفات گسترده انسانی و تخریب زیست محیطی و توقف تولید و در نتیجه خسارات مالی فراوان در صنایع وابسته به خصوص کشاورزی در صورت نشت و انفجار اینگونه مخازن، مطالعه و تحقیق در باره تعیین راهکارهای کاهش آسیب پذیری اینگونه مخازن امری اجتناب ناپذیر مینماید. شناسایی نقاط آسیب پذیر در این مجتمع با هدف کاهش آسیب پذیری و امکان ذخیره مطمئن آمونیاک و همچنین سهولت بهره برداری، نگهداری و تعمیرات احتمالی مخزن با رعایت اصل هزینه- فایده به عنوان یکی از راهکارهای موثر در این تحقیق مورد بررسی قرار میگیرد. تاکنون بیشتر تحقیقات در باره تحلیل ریسک پذیری مخازن آمونیاک بوده است و بندرت به تعیین راهکارهای کاهش آسیب پذیری با رعایت اصول پدافند غیر عامل پرداخته شده است.
-3 سوالات تحقیق:
با توجه به اهمیت ژئواستراتژیک زیرساختهای حیاتی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی به عنوان یکی از مبادی اصلی تأمین امنیت اقتصادی در برابر تهدیدات احتمالی، طرح سوالات زیر موجبات شکلگیری این تحقیق را در ذهن نگارنده فراهم ساخته است.
چگونه میتوان با ارایه راهکارهای عملیاتی موجب افزایش پایداری و کاهش آسیب پذیری پتروشیمی خراسان در برابر تهدیدات احتمالی گردید؟
تأمین امنیت و ایمنی پتروشیمی خراسان در شرایط کنونی در چه سطحی قرار دارد؟
-4 فرضیات تحقیق:
با توجه به موضوع تحقیق فرضیههای تحقیق به صورت زیر تعریف میگردند:
به نظر میرسد با توجه به وضعیت مکانی و موقعیت ژئواستراتژیک پتروشیمی خراسان، ارایه راهکارهایی جهت افزایش پایداری و کاهش آسیب پذیری از منظر پدافند غیر عامل قابلیت عملیاتی دارد.
با استفاده از مدل RAMCAP و ارزیابی تهدیدات و ریسک خطرات در مجتمع پتروشیمی خراسان، نقاط آسیب پذیر و حساس آن در برابر تهدیدات احتمالی تعیین میگردند.
-5 پیشینه تحقیق:
با توجه به نوپا بودن دانش پدافند غیر عامل در ایران، پتروشیمی خراسان تاکنون از این منظر مورد بررسی قرار نگرفته است و تهدیدات و آسیبپذیریهای آن و راهکارهای کاهش آسیب پذیری آن مورد بررسی قرار نگرفته است و این اولین مرتبهای است که این کار انجام میگردد. بدون تردید لزوم رعایت موارد ایمنی و جلوگیری از بروز حوادث و بحرانهایی که میتواند ادامه فعالیت مرتبط با تولیدات محصولات پتروشیمی را تهدید نموده و باعث اختلال و وقفه در انجام فعالیتها گردد همواره به عنوان یکی از برنامههای اجتناب ناپذیر در اینگونه تأسیسات مورد توجه است. اما نگارنده سعی نموده است این تحقیق را بر مبنای ارایه راهکارهایی جهت افزایش پایداری و کاهش آسیب پذیری از منظر پدافند غیر عامل در مقابله با تهدیدات انسان ساز انجام دهد.
-6 اهداف تحقیق:
چارچوبی را برای مدیران ارشد پتروشیمی معین کند تا از این طریق تهدیدات مربوط به سیستمها و داراییهای خود را بشناسند.
راهنما و الگویی مشترک برای روشهایی که در تشخیص و ارزیابی اطلاعات مربوط به تهدیدات کاربرد دارند فراهم کند. روشهای نو و مؤثر و کارایی را برای صنعت پتروشیمی در زمینه جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تعریف میکند.
-7 مراحل انجام تحقیق:
بررسی و توصیف داراییهای حیاتی و ارزش گذاری آنها بر اساس معیارهای تعریف شده بررسی و توصیف تهدیدات خاص مربوط به پتروشیمی خراسان برای هر یک از داراییها و ارزش گذاری آنها بر اساس معیارهای تعریف شده ارزیابی شدت آسیب پذیری هر یک از تهدیدات احتمالی برای داراییهای مشخص شده و ارزش گذاری آنها محاسبه عدد ریسک هر یک از داراییها با توجه به تهدیدات تعریف شده بر اساس فرمول ذیل:
تعیین داراییهای آسیبپذیرتر و بحرانی تر و مشخص پتروشیمی خراسان تعریف سناریوهای دفاعی برای نقاط آسیب پذیر و تهدید معیار مشخص شده
-1-7روش شناسی مدل RAMCAP
ارزیابی تهدیدات و ریسک خطرات در زیر ساختهای حیاتی شامل هفت مرحله است [3]:
➢ توصیف و غربال سرمایه و داراییهای حیاتی
➢ توصیف تهدید
➢ تحلیل رخداد
➢ تحلیل آسیب پذیری
➢ ارزیابی جذابیتهای سرمایه و دارایی زیرساختی و تهدیدات
➢ ارزیابی ریسک خطر
➢ مدیریت خطر (ریسک)
-8 مدل ارزیابی ریسک و خطر
چهار عنصر اساسی و پایه به منظور برقراری امنیت محل استقرار صنایع مربوط به فرآیندهای شیمیایی به ترتیب شامل (1 تجزیه و تحلیل تهدیدات، (2 تجزیه و تحلیل آسیب پذیری ها، (3 اقدامات متقابل امنیتی و (4 راهکارهای کاهش مخاطرات و واکنش در شرایط اضطراری است [4]
-1-8 تجزیه و تحلیل تهدیدات:
تجزیه و تحلیل تهدیدات جهت مشخص نمودن منابع تهدیدات، انواع تهدیدات و همچنین میزان احتمال وقوع آنها مورد استفاده قرار میگیرد. این موضوع شامل شناسایی افراد بوجود آورنده خطر یا همان خرابکاران، انجام تحقیقات اولیه در خصوص شناسایی اهداف و مقاصد آنها، بررسی میزان توانمندیها و قابلیتهای خرابکاران و بررسی پیشینه و سابقه آنها است.
تمرکز اصلی بر روی حملات خرابکارانه است که ممکن است موجب آزاد شدن مقدار زیادی مواد سمی و خطرناک شیمیایی، انفجارات عظیم و گسترده، آتش سوزی و یا موجب توقف فعالیتهای تجاری، بروز تلفات انسانی، زیانهای اقتصادی و غیره گردد. هدف از این بخش مشخص نمودن تهدیدات خاصی است که برای محل استقرار یک کارخانه صنعتی، متصور است.[5]
-2-8شناسایی و ارزیابی تهدیدات:
مراجع معتبر نفتی1 واژه تهدید را اینگونه تعریف مینمایند: »هر نشانه، شرایط یا رویدادی که بالقوه میتواند موجب از دست رفتن و یا آسیب دیدن دارایی و یا سرمایهای خاص گردد.[6] «
در قدم اول، تهدیدات میبایست طبقه بندی و شناسایی شوند، به عنوان نمونه - طبقه بندی بر اساس نوع تهدید (درونی، خرابکاری، نظامی و یا طبیعی)، طبقه بندی بر اساس نوع حوادث تحریک زا، طبقه بندی بر اساس نوع انگیزهها، طبقه بندی بر اساس شناسایی ظرفیتها (به عنوان مثال دانش لازم برای دستیابی به مواد و یا تجهیزات خاص)، طبقه بندی بر اساس شناسایی روشها (به عنوان مثال حمله خرابکارانه خودروی بمب گذاری شده، حمله سایبری) و طبقه بندی بر اساس شناسایی روند تهدیدات (بررسی روی دادهای گذشته که میتواند جهت پیش بینی روند تهدیدات جدید مورد استفاده قرار گیرد). اطلاعات مفید جهت طبقهبندی تهدیدات میتواند از متخصصان سازمانهای اطلاعاتی، تحقیق و پژوهش و یا سایر منابع موجود حاصل گردد. 7]]
-3-8 تجزیه و تحلیل و بررسی آسیب پذیری ها:
تجزیه و تحلیل آسیب پذیری ها شامل مشخص نمودن راههایی است که از طریق آن میتوان چگونگی و کیفیت تهدیدات قابل قبول (تهدیداتی که در بخش تجزیه و تحلیل تهدیدات بررسی و تعیین میگردند) را درک نمود.
-9 تشریح تهدیدات مفروض و با اهمیت پتروشیمی خراسان
با توجه به انواع تهدیدات متصور در مجتمع پتروشیمی خراسان، سناریوهای مختلف احتمالی میتوانند به شرح ذیل تشریح و تبیین گردند.
تجزیه و تحلیل آسیب پذیری ها از طریق مراحل زیر انجام میشود: محوطه تأسیسات، به نواحی امنیتی مختلف تقسیم میگردد تا بتوان به منظور انجام تجزیه و تحلیل مناسب بر روی این نواحی، توجه و تمرکز بیشتری نمود. این موضوع مهمی است که داراییها و سرمایههای بحرانی در درون یک واحد صنعتی مشخص گردد، به عنوان نمونه مخازن ذخیره سازی مواد شیمیایی سمی و خطرناک و یا تجهیزات خاصی که تحت شرایط سخت و حساس فعالیت می نمایند و [10] و [8] , [9]
شناسایی تهدیدات ناشی از دشمنان بالقوه در هر منطقهای، به عنوان مثال انتشار مواد سمی توسط خرابکاران و یا پرسنل ناراضی در محوطه مربوط به مخازن ذخیره سازی.
شناسایی میزان آسیب پذیری ها در درون هر ناحیه خاص، ایجاد نمودن سناریوهای مختلف به شکلی که در این سناریوها، تهدیدات واقعی را که در هنگام تجزیه و تحلیل تهدیدات مشخص شدهاند، بتوان درک نمود.
-10 تشریح معیارهای داراییها
-1-10 عملکردی و زیرساخت
در این معیار اهمیت عملکرد دارایی در تولید مداوم محصولات و حساسیت آن در روند تولید در نظر گرفته شده است
-2-10. سرمایه
میزان ارزش دارایی مشخص شده به لحاظ مالی
