بخشی از مقاله
چکیده
امروزه جمعیت پذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی، اقتصادی آنها شکل تازه ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی را به وجود آورده است. از آنجایی که بهداشت و درمان از ضرورتهای اولیه زندگی میباشد لذا خدمت رسانی مناسب و پویا به شهرنشینان نیازمند استقرار مراکز خدمات درمانی در مکان مناسب در سطح شهر میباشد که نقش مهمی در تامین آسایش شهروندان ایفا میکنند. در این میان یکی از مهمترین نهادهایی که میتواند بر سلامت جامعه در عصر کنونی موثر باشد بیمارستانها میباشند.
بیمارستانهای امروز از این جهت دارای اهمیت هستند که بخش عظیمی از منابع را مورد استفاده قرار میدهند و در مقابل مسئولیت تامین، حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه را برعهده دارند. از اینرو موضوع مکانیابی در جهت خدمت دهی و خدمت رسانی بهتر این مراکز در سطح شهر بسیار مهم است.هدف از این پژوهش،بررسی و تحلیل معیارهای به کار گرفته شده در مکانیابی بیمارستانهای دولتی شهر نیشابور، شناسایی نقاط ضعف و قوت در مکانیابی آنها و ارایه راهکارها و پیشنهاداتی در جهت مکانیابی مناسب این مراکز در آینده میباشد.
در این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد ابتدا معیارهای کلی مکانیابی بیمارستانها بررسی و سپس داده های مربوط به مطالعه نمونه موردی در قالب نقشه جمع آوری و با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافی GIS ، داده ها تحلیل و نقاط ضعف و قوت به دست امد.
نتایج حاصل از تحقیقات نشان میدهد که بیمارستان های دولتی نیشابور از لحاظ سرانه و نزدیکی به فضاهای سبز شهری دارای وضعیت نسبتا مناسبی میباشند اما با توجه به همپوشانی محدوده های تحت پوشش و همچنین بارترافیکی بالا - در محدوده بیمارستان بیست و دو بهمن - و نیز با توجه به اینکه این دو بیمارستان باید به شهرستان نیشابور سرویس بدهند دارای مشکلاتی میباشند که امید است بادردست ساخت بودن بیمارستان جدیددر نیشابور این مشکلات حل و فصل شود.
-1 مقدمه:
بدون تردید از عمده ترین آثار رشد شتابان شهرنشینی و رشد بی رویه فضای شهری ، بهم خوردن نظام توزیع خدماتی و نارسایی سیستم خدماتی است. لذا الگوی بهینه زیست در جوامع شهری، ضرورت نیاز به برنامه ریزی در شهرها را ایجاب میکند
برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری بر اساس خواستها و نیازهای جامعه شهری است و هسته اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل میدهد
در این برنامه ریزی تلاش میشود که الگوهای اراضی شهری به صورت علمی مشخص شود و مکانیابی فعالیت های مختلف در شهر در انطباق و هماهنگی با یکدیگر و سیستم های شهری قرار گیرد
یکی از مهمترین عملکردهای شهری، خدمات بهداشتی و درمانی و از جمله مهمترین این خدمات بیمارستان است که از نیازهای اساسی ساکنان یک شهر به شمار میرود
ارتقاء و پیشرفت در جوامع مختلف از نظر اقتصادی و اجتماعی به سلامت فکری افراد آن جامعه وابسته است. سلامت فکر یا درست اندیشیدن نیز به نوبه خود زاییده سلامت جسم است
در منشور سازمان بهداشت جهانی، برخورداری از بالاترین استانداردهای سلامتی، یکی از حقوق بنیادی هر انسان بدون توجه به تفاوت های نژادی، مذهبی، اعتقاد سیاسی و وضعیت اقتصادی یا اجتماعی ذکر شده است همچنین، در شاخص های برنامه توسعه سازمان ملل، از مولفه سلامتی - امنیت بهداشتی - به عنوان یکی از وجوه اصلی ارزیابی ماهیت سیاست های اجرایی و برنامه ریزی و همچنین یکی از ابزار های سنجش جایگاه کشور ها در روند توسعه و پیشرفت بحث شده است ، تا جایی که حفظ و تامین سلامتی مردم از اولویت های توسعه ای هر کشور به شمار می آید و دست اندرکاران بخش سلامت همواره در تلاشند تا با بهره گیری از منابع در دسترس خود، بهترین و کیفی ترین مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی را به جامعه ارائه نمایند
لذا یکی از معیارهای مهم توسعه یافتگی کشورها، سلامت روح و جسم انسان ها بوده و میزان برخورداری یا دسترسی به خدمات بهداشتی و توزیع بهینه آنها در سطح هر کشوراز ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است
به طور کلی توسعه فرایندی جوامع از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدف آن بهبود مستمر زندگی جمعیت بوده و فعالیت، آزادی، مشارکت و توزیع عادلانه منافع از ارکان اساسی آن به شمار می آید
واضح است که بررسی تفصیلی هر یک از ابعاد توسعه، کمبودها و تنگناهای موجود در آن زمینه را بهتر و دقیق تر مشخص می نماید و بالطبع برنامه ریزی برای رفع نیازهای مذکور را به صورت بهینه و مناسب تری امکان پذیر می نماید
از اوایل دهه 1990 که مفهوم توسعه انسانی به عنوان یکی از ملاک های ارزیابی توسعه یافتگی مطرح شد، بهبود سلامت و بهداشت جامعه یکی از ارکان اساسی توسعه را تشکیل داد. وضعیت بهداشتی و درمانی هر کشوری به عنوان یکی از شاخص ها و ارکان توسعه یافتگی قرار گرفت
علی رغم اهمیت توزیع عادلانه خدمات رفاهی در بین مناطق شهری و روستایی شواهد نشان دهنده تمرکز خدمات و امکانات در نواحی شهری به ویژه در جوامع توسعه یافته است. به این صورت که در این جوامع تفاوت و نابرابری زیادی بین مناطق شهری و روستایی در برخورداری از شاخص های توسعه از جمله بهداشتی درمانی وجود دارد
از آنجا که مکانیابی بیمارستان تاثیر مستقیمی بر الگو و عملکرد آن خواهد داشت ، توجه به آن در طرح ها و پژوهشهای مختلف حائز اهمیت است بطوری که استقرار یک بیمارستان در نقاط نامناسب نه تنها به خودی خود کارایی مورد نظر را نخواهد داشت ،بلکه میتواند سبب تاثیرات منفی در شبکه درمان کشور شود. عدم رعایت معیارهای مکانیابی ، باعث ایجاد مشکلاتی همچون دسترسی سخت و نامناسب ، عدم تامین نیازهای فضای تحت پوشش و .... میشود که این امر عدم خدمت رسانی مطلوب و نارضایتی بیماران و کاهش سطح سلامت جامعه را به دنبال خواهد داشت . لذا شناسایی ، تحلیل و به کارگیری اصول و معیارهای بیمارستان از موارد بسیار مهم تلقی میشود که باید توجه ویژه ای به آن مبذول داشت.
-2 بیان مساله
افزایش جمعیت و رشد شتابان شهر نشینی پیامدهای سوئی را در دهه های اخیر به دنبال داشته است که از آن جمله میتوان به توسعه کالبدی ناموزون شهرها، ایجاد محلات حاشیه نشین ، فقر، پایین آمدن استاندارد های زندگی و نابرابری در برخورداری از خدمات اشاره نمود.
بدون تردید یکی از عمده ترین این آثار را میتوان بهم خوردن نظام توزیع خدماتی و در واقع نارسایی سیستم خدماتی دانست. در این میان یکی از مهمترین خدمات شهری،خدمات درمانی است چرا که کمیت و کیفیت بهداشت، درمان و تامین سلامت افراد جامعه و بالا بردن بهداشت فردی و اجتماعی ، از مهمترین شاخص های پیشرفت و اعتلای فرهنگی جوامع به حساب می آید و میزان موفقیت برنامه های توسعه ملی نیز تا حد زیادی در گرو دستیابی به اهداف این بخش است
از طرفی علاوه بر کمیت و رعایت سرانه های مورد نیاز و استاندارد این خدمات ،دسترسی مناسب و به هنگام به خدمات بهداشتی و درمانی نیز دارای اهمیت خاصی میباشد و این دسترسی جز در سایه وجود و توزیع مناسب این امکانات و خدمات محقق نمیگردد.از این جهت است که بحث مکانیابی مراکز خدمات درمانی از اولویت و اهمیت خاصی برخوردار است.
در نتیجه هر چه میزان و کیفیت شاخص های بهداشتی در یک جامعه به استاندارد ها نزدیک تر باشد و توزیع و پراکندگی این شاخص ها نیز متعادل تر و مناسب تر باشد ، رفاه نسبی و سلامتی بیشتری وجود خواهد داشت.لذا با توجه به اهمیت سلامت در جامعه و برخورداری همه افراد جامعه از خدمات بداشتی درمانی ، انجام مطالعه ای که بتواند نارسایی ها و مشکلات مراکز بیمارستانی در سطح شهر نیشابور را به نمایش گذاشته و با ارائه راه حلها از مشکاتل ناشی از عدم تعادل در توزیع خدمات بهداشتی درمانی بکاهد و بحران را در سطح شهر به حداقل برساند ، ضروری به نظر میرسد.
-3 پیشینه تحقیق
مطالعه ی نظری مکان یابی تسهیلات از سال 1909 توسط آلفرد وبر مطرح شد.وی از طریق تعیین موقعیت یک انبار به صورت حداقل ساختن کل فاصله بین انبار و مشتریان مختلف بحث مکان یابی بهینه را مطرح ساخت. پس از آن تئوری مکان یابی تسهیلات توسط پژوهشگران در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار گرفت و مدلهای گوناگونی نیز ارایه شد
گرچه ارائه خدمات بهداشتی درمانی سابقه طولانی دارد اما مکان یابی این مراکز سابقه ی چندانی ندارد
در واقع پس از انقلاب صنعتی و اثرات عقاید جامعه شناسان آن زمان مانند هاروارد ، ساختمان بیمارستان به صورت مجموعه ای برای ارایه خدمات بهداشتی ، درمانی و آموزشی تبدیل شد و مسئولین به این نتیجه رسیدند که بیمارستان بنایی مجزا و ایزوله نیست و مکان یابی صحیح میتواند آن را به صورت یک محیط سالم برای آرامش روحی و جسمی در یک محیط اجتماعی جلوه گر نماید
در زمینه ی مکانیابی با استفاده از تکنیک GIS ، باید گفت که این تکنیک در ایران هنوز نتوانسته جایگاه خود را بیابد و هنوز کم سابقه است با این حال در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است که اکثرا به مقالات و پایان نامه ها محدود میشود که برخی از آنها عبارتند از: آقای دکتر عیسی ابراهیم زاده و شکراالله زارعی در مقاله" تحلیلی بر مکانیابی بهینه مراکز بهداشتی درمانی با استفاده از " GIS به بررسی و تحلیل مکانیابی بمراکز موجود در شهر فیروزآباد پرداخته و به این نتیجه رسیده که شهر فیروزآباد ازتوزیع مناسب مراکز بهداشتی درمانی برخوردار نیست و در نهایت مکانهای مناسب را برای ساخت این مراکز پیشنهاد نموده است.
آقای محسن احدنژاد و همکاران نیز در مقاله" مکانیابی مراکز درمانی شهری با استفاده از " GIS به مطالعه موردی در منطقه 11 تهران پرداخته است و پس از تحلیل مراکز درمانی موجود ، مکان های جدیدی را بر اساس داده های پژوهش پیشنهاد نموده است.نتایج مطالعات وی نشان میدهد که مراکز درمانی منطقه 11 تهران با معیارهای علمی و ضرورت های این کاربری مطابقت ندارد. آقای براتعلی خاکپور و همکاران در مقاله" مکانیابی مراکز درمانی با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند منظوره "AHP ، به بررسی معیارها ی مکانیابی، تحلیل موقعیت مراکز و پیشنهاد موقعیت مراکز جدید درمانی را در منطقه دو نیشابور پرداخته اند.
در مقاله دیگری نیز خانم سمیه باوفا و همکاران تحت عنوان "مکانیابی بهینه جهت احداث بیمارستان "به مطالعه موردی در شهر اردبیل پرداخته اند.نتایج مطالعات ایشان نشان میدهد که بین نقشه وضع موجود و نقشه مکان یابی حاصل از مطالعه، تفاوت زیادی وجود دارد و ساماندهی بیمارستانها در محدوده مورد مطالعه را ضروری میدانند.
درنهایت با یک نگرش جامع به بیمارستانهای موجود کشور مشخص میشود که اکثر آنها با رعایت نکردن برخی اصول اساسی مکانیابی با مشکلاتی همچون دسترسی سخت و نامناسب، عدم تامین نیازهای فضای تحت پوشش مواجه هستند که این امر عدم خدمت رسانی مطلوب و نارضایتی بیماران را به همراه خواهد داشت.
بنابراین شناخت و شناسایی شاخص ها و معیارهای اساسی در مکانیابی و تعیین محل احداث بیمارستان بسیار حائز اهمیت بوده و در برنامه ریزی بیمارستان باید به آن توجه نمود.
-4 روش تحقیق
این پژوهش یک مطالعه موردی در شهر نیشابور میباشد.روش تحقیق بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف میتواند جنبه کاربردی داشته باشد.از نرم افزار اطلاعات جغرافیایی GIS و روش تحلیل سلسله مراتبی AHP برای دستیابی به یافته های تحقیق بهره گیری شده است.
