بخشی از مقاله
چکيده :
اين مقاله بررسي مي کند که اسـلام اسـاسـا مجمـوعـه اي از رهنمـودهـاي اخلاقي است . رهنمودهاي اخلاقي دين اسلام حاکم بر زندگي فردي و اجتماعي مسلمانان است . بعضي از رهبران ديني عقيده دارند، فعاليتهاي اقتصادي در اسلام بر دو ستون اخلاقي عدالت و احسان استوار است . اين ارزشها، ارزشهايي بنيادي است و همچنين اين مقاله بيان مي کند که تحقيقات حسابداري اسلامي در حال انحراف از نقش هاي اجتماعي و معنوي اوليه ي خود هستند اين موضوع با تقليد غير منتقدانه و پذيرفتن عمليات حسابداري متعارف و معيارهايي به نام معيار اسلامي تشديد مي شود. و به صورت انتقادي، پتانسيل جنبه هاي تحقيق حسابداري اسلامي معاصر را کشف و تلاش مي کند راههاي رو به جلوي بانکداري و حسابداري اسلامي را شناسايي کند تا به رويه هاي رهايي بخش تري دست يابد.
کلمات کليدي:
اسلام ، حسابداري انتقادي ، سازمان حسابداري و حسابرسي موسسات مالي اسلامي( AAOIFI ) ، عدالت ، احسان
مقدمه :
برجسته ترين رويکرد اين عصر برگشت به مذهب با عذر و بهانه هاي مختلف است ، يک فعاليت مجدد منجر به اين مي شود که عده اي در برابر ماهيت سرکوب گرانه ي مذهب در مقابل مدرن گرايي و روشنفکري هشدار دهند. در نظريه پردازي انتقادي، غالبا مذهب به صورت منفي به عنوان تهديدي براي علامت اجتماعي و آزادي محسوب مي شود. متفکران مهمي مانند Horkheimer و adorn معتقدند که مذهب غالبا توسط سر آمدان به کار گرفته مي شود تا به اهدافشان برسند و ثروتشان را زياد کنند. با اين وجود، تعدادي از متفکران استدلال کرده اند که بعضي از ارزشهاي اصلي مذهب ، از بنيادگرايي و فساد به دور هستند و جنبه هاي رهايي بخشي را ايجاد مي کنند که اگر به کار گرفته شوند، ممکن است به طور مؤثري عدالت اجتماعي را توزيع کنند. به عنوان مثال Zizek بيان مي کند که هسته ي واقعي مسيحيت ارتباط مهمي با مارکسيسم دارد که هر دو بايد براي جنگ با سرمايه داري، سرکوب و بي عدالتي متحد شوند. خصوصا اسلام به طور گسترده در غرب به دليل پرورش بنياد گرايي و سرکوب مورد اتهام قرار گرفته است . اسلام غالبا مورد حمله ي فعاليت هاي سياسي و فرهنگي غرب قرار مي گيرد با اين عنوان که ايدئولوژي آن تهديدهايي را براي مدرن گرايي و روشن فکري به وجود مي آورد. با اين حال تقويت اسلام در جهان اسلام ، ممکن است از لحاظ اقتصادي ، سياسي به عنوان يک نگراني براي راههاي رو به جلو اسلامي و رفاه اجتماعي محسوب شود. بنابراين هدف اين مقاله ، بررسي اهداف ، ويژگيها و انتقادات از بانکداري و حسابداري اسلامي در برابر اين ادعاهاي معنوي و اجتماعي است .
ويژگيهاي حسابداري اسلامي :
رويکرد مقدس اسلامي نسبت به زندگي؛ روي عدالت اجتماعي متمرکز شده است و پيام اصلي آن اهميت جستجوي علم مي باشد.
بر اساس قرآن ، نوشته هاي مهم در حوزه ي اقتصاد اسلامي کمياب هستند و به ندرت نقد اساسي در حوزه ي حسابداري اسلامي با نظريه پردازي حسابداري موشکافانه و تحقيقي وجود دارد .
بنابراين تجارت اسلامي بايد بر دو پايه : الف ) عدالت ب ) احسان انجام شود .
عدالت :
قرآن ، حفظ عدالت را تحت هر شرايطي و در تمام جوانب زندگي انسان لازم ميداند. پيامبر گرامي (ص ) نيز بر حفظ عدالت اصرار داشتند و با بـــي عـــدالـتـــي بـــه شـــدت بـــرخــورد مــيکـردنـد. قـرآن بـه مسلمـانـان دستور ميدهد که براي شهادت دادن و تـصميمگيـــري در مـوضـوعات مناقشه انگيز بين مـسلمـانـان و حتـي در رابطه با دشمنان ، از مسير عدالت خارج نشوند.
بنابراين مسلمانان بايد براي برقراري عدالت تلاش جمعي کنند. به عبارت ديگر مسلمانان نبايد به ديگران ستم کنند يا زير بارستم ديگران روند.
احسان :
احسان به معناي رفتار حسنه يا کمک به ديگران بدون چشم داشت يا ايجاد تعهد براي آنان است . بعضي از دينداران احسان را حتي برتر از عدالت ميدانند. احسان زندگي را زيبا ميکند . اگر عدالت جامعه را از استثمار و رنجها محافظت ميکند، احسان زندگي را شيرين و گوارا مي سازد.
در حوزه تجارت ، روشهايي مانند مدارا، انگيزه خدمتگزاري، توجه به خداوند و رضامندي او موجب تقويت احسان نمي شود مدارا از پايه هاي احسان است . مدارا از صفات خداوندي است و مسلمانان تشويق شده اند که اين صفت را در درون خود زنده
نگه دارند. مدارا را ميتوان در قالب احترام به ديگران ، گذشت ، و بر طــرف کـردن مشکـلات ديگـران بيـان کـرد. منظـور از انگيـزه خدمتگذاري اين است که سازمانهاي تجاري بايد نيازها و منافع ديگران را درنظر بگيرند. بنابراين ، مسلمان در فعاليتهاي تجاري بايد در پي ارائه خدماتي باشد که مورد نياز واقعي جامعه او و جامعه انساني است .
اگرچه قرآن تجارت را مشروع ميداند اما نبايد مشغله تجارت ، انسان را از خداوند و دستورهاي او غافل کند. مسلمان بايد در هر حالت ، چه موفقيت ، چه شکست به ياد خدا باشد. رضايت او بايد مسير زندگي انسان را تعيين کند فعاليت تجاري بايد منطبق با ارزشهاي اخلاقي قرآن باشد .قرآن انسان را از نعمات اين جهان منع نکرده است ، اما نبايد لذات دنيوي چشم او را کور کند.
اهداف حسابداري اسلامي :
در حسابداري اسلامي اهداف متفاوتي مانند سودمندي براي تصميم گيـري، وظيفـه مبـاشـرت و پــاسخگـويـي اسلامي ذکر شده است :
سودمندي براي تصميم گيري :
ايــــن هـــدف تـــوســـط ســـازمـــان حسابداري و حسابرسي موسسات مالي اسلامي (AAOIFI)پيشنهاد شده است . در بيانيه شماره يک اين سازمان بيان شده است که اهداف حسابداري مالي نوع و ماهيت اطلاعاتي را تعيين ميکند که بايد در گزارشهاي مالي براي کمک به استفاده کنندگان اين گزارشها در تصميم گيري ارائه شود. بنابراين گزارشهاي مالي بايد اطلاعات سودمند براي استفاده کنندگان ارائه کند. اين اطلاعات شامل موارد زير است :
١- اطلاعات مربوط به رعايت شريعت توسط بانکها،
٢- اطلاعات مربوط به منابع اقتصادي و تعهدات و آثار رويدادها،
٣-اطلاعات لازم براي تعيين زکات ،
٤-اطلاعات مربوط به جريانهاي نقدي،
٥-اطلاعات لازم براي ارزيابي مسئوليتهاي اماني بانکها براي حفاظت منابع و سرمايه گذاريهاي آن ، و
٦-اطلاعات مربوط به ايفاي مسئوليت اجتماعي توسط بانک .
چـارچـوب نظري هيئت استانداردهاي حسابداري مالي( FASB ) بيان شده است که گـزارش مـالـي بـايـد اطـلاعات سودمند به سرمايه گذاران و اعتباردهندگان کنوني و بالقوه و ساير استفاده کنندگان براي تصميم گيريهاي سرمايه گذاري، اعطاي اعتبار و ديگر شرکت علمي پژوهشي و مشاوره اي آينده ساز - استان مازندران – ساري - ٣٠ خرداد ١٣٩٤ تصميمهاي مشابه ارائه کند.
سازمان حسابداري و حسابرسي موسسات مالي اسلامي در بند ٢٥ بيانيه شماره يک خود اين همگرايي را نشان داده است .طبق اين بند نقش گزارشگري مالي در اقتصاد، ارائه اطلاعات سودمند براي تصميم گيريهاي اقتصادي است .
به نظر ميرسد هم سازمان يادشده و هم هيئت استانداردهاي حسابداري مالي اين ديدگاه سنتي را پذيرفته اند که اطلاعات مربوط براي استفاده کنندگان ، اطلاعات راجع به وضعيت مالي و عملکرد مالي است . در واقع ، عملکرد مالي مربوط به چگونگي موفقيت يک شرکت در دستيابي به هدف کلي آن يعني سود است بنابراين عملکرد مالي مستقيما به سوداوري متصل شده است . هرچه سود بيشتر باشد، شرکت موفقتر عمل کرده است .
