بخشی از مقاله
دریای خزر با وسعت000/370 کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه جهان در سرزمین آسیا و اروپا در شمال ایران و در محل تلاقی آسیای مرکزی ، قفقاز و ایران واقع شده است .و مجموع طول ساحل دریای خزر 6380 کیلومتر مربع است که در اختیار پنج کشور ساحلی روسیه ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان و ایران قرار دارد . این دریا منطقه مهم تولید نفت و گاز طبیعی جهان محسوب می شود و ذخایر این منطقه بعد از خلیج فارس می تواند منبع بادوامی در طول 40 سال آینده باشد . و همچنین کشتیرانی و ماهیگیری ( علی الخصوص خاویار ) از دیگر منابع اقتصادی این دریاست . بعد از فروپاشی شوروی تعداد کشورهای ساحلی از دو کشور به پنج کشور روسیه ، ایران ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان افزایش یافت .
یکی از مهمترین مسائل موجود در بهره برداری از ذخایر نفتی و گاز و ماهیگیری و کشتیرانی دریای خزر تعیین رژیم حقوقی است که مورد رضایت تمامی کشورهای ساحلی باشد . جمهوری اسلامی ایران قراردادهاي 1921 و 1940 مابین ایران و شوروی سابق را تا تعیین رژیم حقوقی همه جانبه رامبناي بهره برداري از دريا مي دا ند و در مقابل هر گونه بهره برداری بدون توجه به منافع کشورهای دیگر مخالفت نموده و در اجلاس های متعدد سعی در دستیابی به حقوق متعارف خودداشته است اجلاس کشورهای
ساحلی در اردیبهشت ماه 1381 در عشق آباد و مهرماه 1386 در تهران علیرغم دستیابی به یک توافق جامع توانست پاره ای از مسائل فی مابین را مرتفع نماید ولی برای توافق در همه ابعاد راه طولانی در پیش است .
روسیه نیز بنا به اقتضای منافع ملی خود سعی نموده که با توافقات دو جانبه با کشورهای ساحلی ترکمنستان و قزا قستان نیازهای استراتژیک خود مانند بهره برداری از نفت و گاز دریای خزر وکشتیرانی تجاری و نظامی را برطرف نماید.
در این پژوهش که تحت عنوان (( زمینه ها ی توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر )) مطرح شده است سعی شده تا با شناخت چالشهای موجود در روابط ایران و روسیه وعوامل واگرايي همچنین زمینه های همگرائی و اشتراک منافع دو کشور به عنوان مهمترین و تاثیر گذارترین کشورهای ساحلی و تاثیر آن بر تدوین رژیم حقوقی این دریا تاكید شود .
2 – فرضیه ها :
1-2- با توجه به موقعيت جغرافيايي، اقتصادي ,سياسي و...درياي خزر و اهميت استراتژيك اين دريا رسيدن به توافق بر سر رژيم حقوقي آن دشوار است.
2-2-باتوجه به چالشها ،زمينه هاي واگرايي و پيشينه روابط سياسي ایران و روسیه توافق در دیدگاههای دو كشور پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر نیست .
3-2- نقش کشورهای تازه استقلال یافته ساحلی ترکمنستان ، قزاقستان ، و جمهوری آذربایجان در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از یران و روسیه بیشتر است . 4-3- باتوجه به زمينه هاي اشتراك منافع وهمگرايي دو كشورايران وروسيه درعرصه سياست خارجي توافق پيرامون رژيم حقوقي درياي خزر امكان پذير است
2
3- پرسش اصلی پژوهش
با توجه به طرح مساله و فرضیه های مطرح شده سوال ما این است که :
آیا توافق دردیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ؟
4- پرسشهای فرعی پژوهش
1-4- آیا اختلافات داخلی ایران و روسیه در توافقات تاثیر دارد ؟
2-4- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشوربا کشورهای غربی چه تاثیری در توافقات می گذارد ؟
3-4- نقش و جایگاه کشورهای تازه استقلال یافته ساحلي دریای خزر تا چه اندازه است ؟
4-4- آیا منافع اقتصادی و استفاده از منابع غنی انرژی و آبزیان دریای خزر موضوع رسیدن به توافق را پیچیده تر نخواهد کرد ؟
5- فرضیه اصلی
فرض بر این است که : ((توافق در دیدگا ههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ))
6- فرضیه های فرعی
1-6- اختلافات داخلی ایران و روسیه مانعی در جهت رسیدن به توا فق است
2-6- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشور با کشورهای غربی در چگونگی رسیدن با توجه به نگرش ایران به غرب می تواند مانع مهم و تاثیر گذاری باشد .
3-6 مواضع روسیه به کشورهای دیگر ساحلی که در گذشته جزئی از خاک آن کشور در قالب شوروی سابق بوده اند نسبت به مواضع ایران نزدیکتر است
3
4-6- منابع غنی انرژی و همچنین منافع اقتصادی و نظامی این دریا رسیدن به توافق را پیچیده تر ساخته است
7 – متغیرهای مستقل و وابسته :
در این پژوهش زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه به عنوان متغير مستقل و رژیم حقوقی دریای خزر به عنوان متغیر وابسته هستند .
