بخشی از مقاله
اَگروتروریسم: زنگ خطری برای تهدید امنیت غذایی در جهان
چکیده:
تروریسم و تبعات ناشی از آن، شومترین رویداد تاریخ بشر میباشد، که از دیرباز تاکنون، گریبانگیر جوامع انسانی بوده است. بیوتروریسم پیشرفتهترین و پیچیدهترین شاخه تروریسم میباشد که در حال حاضر به عنوان ابزاری خطرناک در دست افراد جنایتکار و سازمانهای تابع قرار دارد. اَگروتروریسم زیرشاخهای از بیوتروریسم است که در آن نابودی محصولات کشاورزی، آلودهسازی فرآوردههای دامی و لبنی، آلودگی صنایع شیلات و آبزیان مورد هدف تروریستها و سازمانهای وابسته قرار دارد. اثرات تخریبی ناشی از بکارگیریاَگروتروریسم در اقتصاد و امنیت ملی و فراملی کشورها، به مراتب از اثرات مخرب ناشی از بکارگیری جنگ-افزارهای متعارف که در اختیار سازمانهای نظامی و شبهه نظامی قرار دارد، بیشتر میباشد.با این حال، هدف از ارائه این پژوهش کمک به درک مفاهیم پایهاَگروتروریسم، شناسایی حملات بیوتروریسمی و شناخت علائم و نشانههای جنگافزارهای زیستی و سلاحهای اَگروتروریسمی میباشد.
کلمات کلیدی:اَگروتروریسم، بیوتروریسم، امنیت ملی، امنیت غذایی.
مقدمه
کیفیت زندگی انسان به وجود و سلامتی گیاهان و محصولات کشاورزی، دامی و آبزیان (به مقدار کمتر) وابسته است ( Rocco, .(2000 از قرنها پیش، بحران غذا و تامین امنیت غذایی یکی از مهمترین مسائل پیشروی تمدنهای بشری بوده است( Khalil .(and Shinwari, 2014 فاکتورهای مختلفی در افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و دامی دخیلاند. هر یک از این فاکتورها به صورت اختصاصی سلامتی و کیفیت محصولات غذایی را تامین میکنند. از دیدگاه یک متخصص گیاهپزشک، بیماری گیاهی شامل هر نوع پروسهای است که غیر عادی بوده و در اثر تحریک مداوم بوجود میآید و منجر به تغییرات در فعالیتهای متابولیکی و ظهور علائم مختلف در گیاه گردد. در طبیعت میکروارگانیسمهایی نظیر قارچها، نماتدها، باکتریها و ویروسها بیماریهایی موضعی را در گیاهان و محصولات کشاورزی ایجاد میکنند .(Agrios, 1988) هر گونه دستورزی ژنتیکی در ساختار ژنوم، پروتئینها یا مسیرهای متابولیتی در این میکروارگانیسمها منجر به تولید عوامل بیمارگر خطرناکی میگردد، که در مدت زمان فوق العاده کوتاهی میتوانند صدمات جبران ناپذیری را به بخش کشاورزی کشورها وارد نمایند ( Bock, 2007, Brigulla and .(Wackernagel, 2010 تغییر ساختمان ژنتیکی میکروارگانیسمهای طبیعی و بکارگیری این عوامل زیستی به منظور ضربه زدن به اقتصاد، و امنیت ملی و غذایی کشورها در حوزه کشاورزی، دامپروری و صنایع شیلات تحت عنوان اَگروتروریسم تعریف می-گردد Amjadet al., 2013)اَگروتروریسم). یکی از شاخههای پدیده شوم تروریسم و زیر شاخه مهمی از بیوتروریسم میباشد .(Cuppet al., 2004) در بیوتروریسم که پیچیدهترین و خطرناکترین شکل تروریسم است از عوامل زیستی مهندسی شده به عنوان سلاحها کشتار جمعی استفاده میگردد .(Rocco, 2000) مهمترین خطر استفاده از سلاحهای بیولوژیک1 (به اختصار (BW شیوع بیماریهای مهلک و کشنده در میان جمعیتهای انسانی، حیوانی و گیاهی میباشد ( Rasouli and Najafi, .(2014 هرچند که بحث بیوتروریسم و تبعات ناشی از آن کمتر مورد توجه رسانهها و وسایل ارتباط جمعی قرار گرفته است، اما به هر حال، این مورد میتواند نقش استراتژیکی را در امنیت اقتصادی، ملی و سلامتی محیط زیست و محصولات کشاورزی کشورهای
جهان داشته باشد. امروزه استفاده از عوامل بیوتروریسمی علیه اهداف کشاورزی، از اهمیت اقتصادی و استراتژیک بالایی برخوردار میباشد .(Amjadet al., 2013; Rocco, 2000; Nestle, 2003) به عنوان مثال در سال 1996 در آمریکا، درآمد حاصل از تولید محصولات کشاورزی، حدود 13 درصد تولید ناخالص داخلی بوده است و سود حاصل از فروش محصولات دامی و کشاورزی در این سال در این کشور چیزی بالغ بر 200 بیلیون دلار بوده است، در حال حاضر نیز در سال 2014 بخش اعظمی از درآمدهای این کشور از فروش حاصل از منابع کشاورزی و دامی تامین میگردد .(USDA report, 2014) به نظر میرسد که حمله اَگروتروریسمی به بخش کشاورزی این کشور ضربات جبران ناپذیری را به اقتصاد این کشور وارد خواهد آورد که تا سالیان متمادی گریبانگیر حوزه کشاورزی و صنایع فرآوری و تبدیلی فعال در این زمینه در کشور آمریکا خواهد بود.
در گذشته، حمله نظامی با استفاده از یک عامل بیولوژیک (مثلا یک ویروس مهلک مانند ویروس عامل آبله مرغان) به یک کشور هدف بعید به نظر میرسید و شاید به ذهن کمتر کسی چنین فکری خطور مینمود. با این حال، اکنون به نظر میرسد که این مورد به طور کامل امکانپذیر باشد .(Wheeliset al., 2002) بسیاری از کارشناسان زیستی بر این باورند که امروزه پیشرفتهایی که در زمینه مهندسی ژنتیک و میکروبیولوژی بالینی رخ داده است میتواند زمینه را برای بکارگیری عوامل بیوتروریسمی برای از بین بردن امنیت ملی کشورها را فراهم نماید .(Rasouli and Najafi, 2014; Amjadet al., 2013) تولید میکروارگانیسمهای مهندسی شده با استفاده از تکنولوژی DNA نوترکیب و دخول ژنهای "شدیدا" بیماریزا در این میکروارگانیسمها میتواند با تغییر ساختار ژنتیکی این میکروارگانیسمها همراه باشد .(Philip et al., 2014) آزاد سازی و تکثیر میکروارگانیسمهای مهندسی شده در میان مزارع کشاورزی و یا صنایع فرآوری محصولات دامی ضربات جبران ناپذیری را در درجه اول به امنیت کشورهای هدف و سپس به ایدئولوژیهای اقتصادی این کشورها وارد میسازد .(Khalil and Shinwari, 2014) علیرغم پیشرفتهای چشمگیری که در چندین دههی اخیر در امر درمان و پیشگیری حاصل شده است، بیماریهای عفونی یکی از علل عمدهی مرگ و میر و ناتوانی باقیمانده و مسئول وخامت شرایط زندگی میلیونها نفر در سراسر جهان به شمار میروند. بیماریهای عفونی مکررا مهارتهای تشخیصی پزشکان را به مبارزه میطلبند و باید در تشخیصهای افتراقی کلیه سندرمهایی که هریک از سیستمهای مهندسی بدن را گرفتار میسازند در نظر گرفته شوند. عامل شیوع بیماریهای عفونی میکروارگانیسمهایی هستند که زمینهی مساعد برای رشد و فعالیت آنها فراهم شده است .(Federal Inter -Agency Working Group, 2003) بسیاری از این میکروارگانیسمها به صورت فلور طبیعی در درون اکوسیستمهای زیستی وجود دارند و در حالت عادی در طبیعت برای جانوران همزیست با آنها مشکلی ایجاد نمیکنند .(Rasouli and Najafi, 2014) به هر حال به نظر میرسد که امروزه نقش پدیده اَگروتروریسم در تاثیرگذاری بر امنیت غذایی (Khalil and Shinwari, 2014) و اقتصادی کشورها (Rose et al., 2009)
بیشتر از گذشته پر رنگ شده است و هر ساله میلیونها دلار هزینه صرف مقابله به حملات احتمالی بیوتروریسمی در زمینه آلوده نمودن محصولات کشاورزی کشورها میگردد.
بیوتروریسم، جنگ بیولوژیک و امنیت ملی
بعد از واقعه تروریستی 11 سپتامبر 2001 در آمریکا، چندین مورد استفاده از عوامل بیوتروریسمی برای ترور افراد در این کشور مشاهده گردید. این رخدادها دست در دست هم داد تا زنگ خطر پدیده شوم و ترسناک بیوتروریسم در جهان به صدا درآید و کشورهای مختلف تدابیر امنیتی جدیدی را برای مقابله با حملات احتمالی بیوتروریسمی اتخاذ نمایند. استفاده از عوامل زیستی مانند میکروارگانیسمها و سایر عوامل ایجاد کننده عفونتهای کشنده برای نابودی افراد یا به چالش کشیدن امنیت کشورها بیوتروریسم نام دارد .(Rose et al., 2009; Philip et al., 2014) از سال 2002 تا کنون، پدیده شوم و رعبآور بیوتروریسم و جنگ
بیولوژیک به نگرانی اول امنیتی کشورها در سطح جهانی تبدیل شده است .(Philip et al., 2014) از زمان جنگ جهانی دوم به بعد صدها ترکیب شیمیایی ساخته شدهاند که اکثریت آنها ترکیبات دارویی و بی خطراند و شامل داروهایی میشوند که نه تنها بر روی باکتریها، بلکه بر روی ویروسها، قارچها، و انگلها نیز موثرند .(Wheelis, 2003; Anderson, 2011) با وجود این امروزه ما به این حقیقت پی بردهایم که همگام با پیشرفت در ساختن داروهای موثر و جدید علیه عوامل عفونتزای میکروبی، عدهای از افراد سودجو و سازمانهای مجهول الهویه از نتایج حاصل از دستاوردهای علمی سوء استفاده نمودهاند
و با مهندسی میکروارگانیسمها از طریق تکنولوژی DNA نوترکیب، موجودات زندهای را خلق کردهاند که از پتانسیل بالایی برای گریختن از چنگال بهترین داروهای درمانی برخوردارند و با برخورداری از استراتژیهای جدید بقا به ضد حمله دست میزنند ( Cited .(by Rasouli and Najafi, 2014 این عوامل زیستی که امروزه به عنوان عوامل بیوتروریسمی شناخته میشوند و خطرناکترین سلاحی که حال حاضر که در دست تروریستها قرار دارد شناخته میشوند و شدیدا امنیت ملی کشورها را تهدید می-نمایند. از آنجا که یک استراتژی یکپارچه برای مقابله بین المللی با پدیده بیوتروریسم وجود ندارد، لذا سیاستهای کنونی برای رسیدگی به حملات بیوترویسمی و مجازات افراد و سازمانهای تروریستی کافی نمیباشد و بایستی در این زمینه اقدامات گستردهتری به منظور تامین صلح جهانی صورت گیرد.
مسائل پزشکی مرتبط با گیاهان مهندسی ژنتیک شده
نسل اول گیاهان مهندسی ژنتیک شده2 (به اختصار (GMP تحت عنوان گیاهان تراریخت مقاوم نامگذاری شدند و به عنوان گیاهانی مقاوم به آفتکشها یا علفکشها و یا گیاهانی که به نوع خاصی از بیماریهای گیاهی، ویروسها یا حشرات مقاومت داشتند، به دنیای محصولات کشاورزی معرفی گردیدند. این گیاهان هیچ عارضه قابل توجهی را از خود نشان نمیدادند و تنها محتوای ژنتیکی آنها دستخوش تغییر شده بود .(Brigulla and Wackernagel, 2010) نسل دوم گیاهان تراریخت در ارتباط با صفات خروجی آنها اصلاح شده بودند. این صفات شامل: افزایش محتوای ترکیبات با ارزش (مانند آمینواسیدها، اسیدهای چرب، ویتامینها و غیره)، در دسترس بودن بهتر مواد مغذی و غلظتهای پایینتری از مواد نامطلوب و سمی (مانند فیتات، لیگنین، مواد آلرژیزا و غیره) بود. نسل سوم گیاهان تراریخت، حداکثر تغییرات ژنتیکی بر روی آنها انجام شده است. به عنوان مثال تولید واکسنهای انسانی یا حیوانی و یا آنتیبادیها و مولکولهای با ارزش صنعتی از نسل سوم گیاهان تراریخت امکانپذیر شده است .(Brigulla and Wackernagel, 2010; Chassy, 2010; Davies, 2010; Daniell, 2002) در جدول 1 لیستی از انواع گیاهان ترایخت به همراه تعداد واریتههایی از آنها در کشور آمریکا که در اختیار کشاورزان قرار گرفته است، ارائه شده است.
جدول .1 فراوانی توزیع گیاهان تراریخت در طی ده سال گذشته در آمریکا (Alexander et al., 2007)
طبقهبندی گیاهان تراریخت بر اساس نوع استفاده تعداد واریتههای آزاد شده
گیاهان مقاوم به علفکشها 6429
گیاهان مقاوم به آفات 4768
گیاهان با خواص زراعی متفاوت 4500
گیاهان مقاوم به ویروسها 1515
گیاهان مقاوم به بیماریهای قارچی 1197
گیاهان مقاوم به بیماریهای باکتریایی 217
گیاهان مقاوم به نماتدها 145
در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از مجموع 31 گیاه تراریخت تنها 7 گیاه موفق به کسب استانداردهای لازم برای رهاسازی انبوه شدهاند .(Armbrusteret al., 2002) این گیاهان شامل کلزا (نرعقیم و مقاوم به علفکش)، سویا (مقاوم به علفکش)، چغندرقند (مقاوم به علفکش)، ذرت (مقاوم به آفات و علفکشها)، سیبزمینی (تغییر محتوای مواد غذایی غده)، کتان (مقاومت به علفکش) و گل میخک (تغییر در محتوای رنگ گلبرگ) میباشد .(Armbrusteret al., 2002)
همچنین در این کشورها 50 گیاه دارویی در مساحتی حدود 50 کیلومتر به صورت گسترده کشت میشوند و به صورت انبوه از آنها بهرهبرداری میشود. با وجود سودمندیهای فراوانی که در ارتباط با شاخصهای قابل برداشت در گیاهان تراریخت وجود دارد، اما همین گیاهان پتانسیل تبدیل به عناصر ضد بشری را نیز دارا میباشند. عوارض جانبی گیاهان تراریخت میتواند باعث القاء پاسخ ایمنی ناخواسته مانند واکنشهای آلرژیک گردد و یا اینکه در تعدیل سیستم ایمنی تاثیرگذار باشد و باعث عدم بروز پاسخ ایمنی در افراد شوند .(Aseroet al., 2007; Codex, 2003; Goodman et al., 2008) استفاده از موجودات مهندسی ژنتیک شده برای تحت تاثیر قرار دادن امنیت کشورها یکی از راههای کم هزینه و سودمند برای سازمانهای تروریستی محسوب می-گردد((Philip et al., 2014، چرا که با کشت و استفاده از محصولات کشاورزی تراریخت تمام افراد یک منطقه در معرض خطر قرار دارند و بایستی در این زمینه تدابیر امنیتی مناسبی اتخاذ گردد. ظهور علائم و نشانههای آلرژی غذایی در افراد یکی از پیامدهای خطرناک استفاده از مواد غذایی مهندسی ژنتیک شده است. آلرژی غذایی یک واکنش نامطلوب به غذا است و نشان دهنده یک مشکل مهم بهداشت عمومی میباشد و در برخی از موارد میتواند شدیدا افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد و باعث شیوع طیف گستردهای از بیماریهای آلرژیک در بین افراد، بخصوص کودکان و نوجوانان، گردد .(Davies, 2007) گاهی اوقات ممکن است حساسیت به مواد غذایی تراریخت توسط طیف گستردهای از افراد یک جمعیت تحمل شود ولی همین مورد میتواند نشانهای جدی برای مرگ در افراد حساس به مواد آلرژیک تلقی گردد. به بیان دیگر واکنش فرد آلرژیک به ماده آلرژن میتواند عوارض جانبی فوق العاده خطرناکی را بر روی سلامت شخص داشته باشد. امروزه با گسترش فناورهای زیستی بخصوص فناوریهای سبز زمینه برای تولید طیف وسیعی از مواد گیاهی و جانوری مهندسی ژنتیک شده فراهم شده است و افراد در معرض تهدیدات جدی در مقابل آلرژیهای ایجاد شده ناشی از مواد غذایی جدید و تراریخت هستند .(Dodo et al.,2008) جهت تامین امنیت ملی و سلامت و بهداشت عمومی بایستی برای کنترل این مواد غذایی توسط سازمانهای مسئول قوانین سختگیرانهای لحاظ گردد تا امکان بروز حملات بیوتروریسمی با استفاده از این مواد غذایی مهندسی ژنتیک شده به حداقل میزان خود رسانده شود.
رخنههای امنیتی در آزمایشگاهها
نقض امنیت آزمایشگاهی همواره به عنوان تهدید بزرگی برای کشاورزان مطرح بوده است. برخی از آزمایشگاههای تحقیقاتی که پروژههای تحقیقاتی کار بر روی بیماریهای گیاهی و جداسازی پاتوژنهای بیمارگر را دنبال مینمایند، میتوانند برای مقاصد نابکار و تروریستی، توسط عوامل غیر دولتی (بخصوص افراد و سازمانهای تروریستی) مورد رخنه قرار گیردو از اطلاعات و نتایج حاصل از تحقیقات آنها به صورت گسترده در جهت ساخت عوامل بیوتروریسمی استفاده گردد. اگرچه گونههای جداشده از گیاهان بیمار، به عنوان عوامل خطرساز در طبیعت مطرح نیستند، ولی بایستی همه آزمایشگاههای تحقیقاتی (بخصوص کلینیکهای گیاهپزشکی، آزمایشگاههای کنترل کیفیت خاک مزارع کشاورزی، آزمایشگاههای پستهای قرنطینه در حدود استانی و کشوری) به شدت کنترل شوند، چرا که هر ماده آلوده کننده (بخصوص اگر یک پاتوژن بیمارگر محصولات کشاورزی باشد) میتواند سریعا در یک محدوده وسیع پخش گردد و خسارتهای جبرانناپذیری را به بخش کشاورزی و به تبع آن اقتصاد و امنیت آن کشور وارد سازد( Khalil .(and Shinwari, 2014 به هر حال، در آزمایشگاههایی که میکروارگانیسمهای خطرناک وجود دارند که میتوان از طریق دستورزیهای ژنتیکی این میکروارگانیسمها خطرات بالقوهای را برای محصولات کشاورزی و صنایع دامی ایجاد کرد، بایستی فقط کارکنان ارشد و آموزش دیده به این عوامل دسترسی داشته باشند. حتی پیشنهاد میشود برای دسترسی به این میکروارگانیسمها
کارکنان ارشد این آزمایشگاهها نیز از طریق کنترل بیومتریک مانند خواندن اثر انگشت و عنبیه افرادی که قصد ورود به سالن نگهداری این عوامل را دارند از دسترسی سازمان یافته به این عناصر جلوگیری به عمل آورد ( Cited by: tribune.com.pk, .(2014
اَگروتروریسم و اقتصاد کشورها
در بسیاری از کشورهای جهان کشاورزی یکی از مهمترین منابع تامین درآمدهای ناخالص داخلی میباشد( Khalil and (Shinwari, 2014، از طرف دیگر کشاورزی یکی از حیاتیترین زیرساختهای ملی کشورها میباشد .(Cuppet al., 2004) در برخی از کشورهای جهان سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی(GDP)3 همسان یا بیشتر از درآمد حاصل از منابع نفتی میباشد .(Rose et al., 2013; Willis et al., 2004)به عنوان مثال در کشور آمریکا حدود %3 از جمعیت این کشور در بخش کشاورزی فعالیت مینماید و از هر 8 آمریکایی به طور متوسط یک یا دو نفر کشاورز می باشد. در ایلات متحده در سال 2014 طی ماههای اکتبر تا جولای بیشترین درآمد حاصل از تولید ناخالص داخلی این کشور از بخش کشاورزی تامین میگردد ( FAO (reported, 2014 (شکل .(1 همانطوری که در شکل مشخص میباشد طی ماههای اکتبر تا ژانویه حداکثر صادرات محصولات کشاورزی و به تبع آن سودآوری اقتصادی برای این کشور مشاهده میگردد. در طی این ماهها مقدار واردات محصولات کشاورزی و فرآوردههای دامی در کمترین مقدار خود میباشد. از طرف دیگر طی ماههای آوریل تا جولای حداکثر واردات محصولات کشاورزی مشاهده میشود. بسیاری از این محصولات کشاورزی در اختیار صنایع تبدیلی قرار داده میشوند و سپس مجددا در ماههایی که مقدار این محصولات در بازارهای جهانی به پایینترین مقدار خود میرسد، محصولات فرآوری شده مجددا صادر میشود و از این طریق سودهای کلانی نصیب این کشور میگردد. آمارها نشان میدهد که کشور آمریکا از طریق 5 محصول استراتژیک شامل گندم، سویا، پنبه و ذرت شدیدا بازارهای جهانی را تحت تاثیر خود قرار داده است و هر ساله از طریق تولید و صادر این محصولات به بازارهای جهانی بخش اعظمی از نیازهای مالی خود را بدون وابستگی به منابع نفتی تامین مینماید .(USDA report, 2015) حال اگر
صنعت کشاورزی در این کشور مورد حملات احتمالی بیوتروریسمی قرار گیرد، خسارتهای غیرقابل جبرانی به این کشور وارد خواهد شد و ممکن است نقش این کشور را در کنترل بازارهای جهانی غذایی شدیدا کم رنگ نماید و زمینه را برای حضور هر چه فعالتر رقبای اقتصادی این کشور نطیر چین و روسیه را فراهم نماید.
شکل .1 درآمد حاصل از واردات و صادرات محصولات کشاورزی در آمریکا از 2011 تا Cited by: USDA website ) .2015 (report, 2015
پاتوژنهای بیمارگر گیاهی و اَگروتروریسم
عوامل ایجاد کننده بیماری در محصولات کشاورزی شامل قارچها، ویروسها، باکتریها، نماتدها، فیتوپلاسماها، ویروئیدها، پروتوزوا، ریکتزیا و گیاهان عالی گلدار انگل (مانند دارواش) میباشند .(Agrios, 1988) هر گونه دستورزی در ساختمان ژنتیکی این میکروارگانیسمها، و سپس رهاسازی آنها در طبیعت خسارتهای جبران ناپذیری را به بار میآورد( Rasouli and Najafi, .(2014 به عنوان مثال عامل بیماری پوسیدگی نرم سبزیجات و صیفیجات یکی از عوامل بیمارگر گیاهی است که پتانسیل تبدیل
به یک عامل بیوتروریسمی را دارا میباشد. بیماری پوسیدگی نرم بیشتر در مزرعه، انبار و موقع حمل و نقل سبزیجات و گیاهان زینتی یکساله یا ساقه و برگهای آبدار (کرفس،کاهو، اسفناج و کلم)، یا دارای بافتهای ذخیرهای (سیب زمینی، هویچ، پیاز، تربچه، زنبق و سنبل) و همچنین به سبزیجات واجد میوهی گوشتی (از قبیل گوجه فرنگی، بادمجان، خیار و کدو) خسارت میزند (شکل .(2 عامل این بیماری بوسیله باکتری Erwiniacarotovorap.v. carotovoraو زیرگونههای دیگری از آن بوجود میآید ( Armin .(and Rickard, 2013
شکل .2علائم بیماری پوسیدگی نرم گیاهان (تصویر "الف" اقتباس از www.ers.usda.gov، تصویر "ب" اقتباس از .(www.helid.desastres.net
دکتر مونکنکته تامل برانگیزی را در ارتباط با اَگروتروریسم بیان میکند و آن این است که" تولید در مکانهای جغرافیایی با ضریب امنیت پایین، امکان شیوع بیماری و آفت را فراهم مینماید."((Monke, 2004این مورد از نقطه نظر اقتصادی و استراتژیک از اهمیت فراوانی برخوردار است .( Robert and Edward, 2001) به عنوان مثال مزارع کشاورزی که در محیطهای محدود و متمرکز هستند در معرض خطرات بالاتری برای آلودگی بوسیله عوامل بیوتروریسمی هستند، لذا در چنین مواردی بایستی تدابیر امنیتی ویژهای را اتخاذ نمود. در سال 2006 آلودگی مزارع اسفناج به باکتری E. coliO157:H7 در آمریکا گزارش گردید .(Brackett, 2006) در مجموع 205 نفر از 26 ایالت آمریکا در اثر این سوش بیماریزا بیمار شدند و چندین نفر از این افراد نیز فوت کردند .(Tomlinson et al, 2007) به دنبال این گزارش سریعا مزارع مذکور نابود شدند و قبل از بروز فاجعه انسانی تدابیر امنیتی لازم اتخاذ گردید .(Runner, 2007) در جدول 2 به صورت خلاصه لیستی از مهمترین عوامل بیمارگر گیاهی که پتانسیل تبدیل شدن به عواملاَگروتروریسمی را دارند ذکر شدهاند(.(Cited in: Khalil and Shinwari, 2014 جدول حاضر کامل نمیباشد و ممکن است عوامل بیماریزای دیگری نیز وجود داشته باشند که دسترسی به اطلاعات آنها برای نگارندگان از طریق گزارشات موجود در مجلات علمی فراهم نشده است.
