بخشی از مقاله
چکیده
رویش خود جوش و بدون برنامه فضاهاي حاشیه شهر موجب رشد و گسترش ناموزون شهر و به وجود آمدن مسائل زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادي از قبیل: سیماي نامطلوب شهر، اعتیاد به مواد مخدر، گسترش مرکز فساد اخلاقی و در نهایت ناپایداري شهري شده است. سوال اساسی این است که چگونه می توانیم با وجود ناپایداري اسکان هاي غیر رسمی آنها را به سوي توسعه پایدار شهر هدایت کنیم؟ با تداوم توسعه شهرها در آینده، پیش بینی ها حاکی از افزایش هرچه بیشتر تخریب ها و آلودگی هاي زیست محیطی در شهرها و مناطق شهري است. به دنبال این تحولات و نگرانی ها ،امروزه نظریه توسعه پایدار که پیدایش آن به دهه هاي پایانی قرن بیستم باز می گردد بیش از پیش قوت گرفته است. در این میان با توجه به نقش پر رنگ شهرها و بافتهاي فرسوده در پیدایش ناپایداري هاي کنونی، نظریه توسعه پایدار شهري از اهمیتی فراوان برخوردار گشته است.
با توجه به اثرات گسترده مسکن بر محیط هاي شهري، در راستاي تحقق اهداف توسعه پایدار شهري بخش مسکن نقش بسیار مهمی برعهده دارد، مسکن بخش بسیار بزرگی از کاربري هاي شهري را به خود اختصاص داده است، همچنین مصرف کننده بخش زیادي از انرژي و منابع وارد شده به شهرها نیز می باشد. علاوه بر این، بخش مسکن از نظر اجتماعی و اقتصادي نیز نقش بسیار مهمی در شهرها دارد. بر این اساس پایداري مسکن گامی مهم در دستیابی به توسعه پایدار شهري قلمداد می شود. در این مقاله سعی بر آن است که با بررسی حاشیه نشینی در بافتهاي فرسوده به عنوان چالشی فراروي مسکن پایدار ،علل، مکانیسم و پیامدهاي حاشیه نشینی در شهر مورد بررسی قرار گرفته است که توسط تحیلیل نقشه هاي کط؟ در نهایت به راهکارهایی براي مقابله با آسیب هاي ناشی از پیامدهاي سکونت در اسکانهاي غیررسمی و حاشیه پرداخته شده استح
واژگان کلیدي: اسکان غیر رسمی ،حاشیه نشینی،بافت فرسوده،شهرنشینی،مسکن پایدار
١- مقدمه
شکل گیري برخی از محلات و مناطق شهرهاي بزرگ بنا به دلایل متعدد به گونهاي است که با ضوابط و معیارهاي شهرسازي و معماري امروز به ویژه در کلان شهرها مغایرت دارد. این بافت به مرور زمان فرسودهتر شده و علاوه بر فرسودگی ابنیه، شبکه تاسیسات شهري آنها نیز فرسوده شده و کارکردهاي شهري خود را از دست می دهندحمسکن از نیاز هاي فردي و هنجارهاي فرهنگی زیستی انسان بعد از خوراك وپوشاك محسوب می شود که جهت حفظ و بقاي افراد جامعه از اهمیت فراوانی بر خوردار می باشد وافراد بشر در طول تاریخ از هر قشر وگروهی به داشتن سر پناهی مناسب و راحت ومتناسب با الگوي زیستی خود نیازمند بوده اند.
واقعیت این است که مشکل مسکن همواره و در همه جاي دنیا به اشکال مختلفی وجود داشته است و گروههاي کم درآمد بیشتر از همه به علت فقدان منابع مالی کافی با این مشکل مواجه بوده اند.مسکن یکی از مسائل حاد کشورهاي در حال توسعه است، فقدان منابع کافی، ضعف مدیریت اقتصادي، نداشتن برنامه ریزي جامع مسکن و سایر نارساییهایی که در زیرساخت هاي اقتصادي این کشورها وجود دارد از یک سو و افزایش شتابان جمعیت شهرنشین از سویی دیگر تأمین سرپناه در این کشورها را به شکلی غامض و چند بعدي در آورده است.ب1ممشکل مسکن در جهان فراگیر بوده و خاص کشور یا کشورهاي مشخصی نمیباشد. نه تنها در کشورهاي جنوبجدر حال توسعه - بلکه در کشورهاي شمال - توسعه یافته - هم میتوان نمونههاي متفاوت هر چند به مراتب کمتر را پیدا نمود امروزه حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان در واحدهاي مسکونی غیراستاندارد آلونکها و حلبیآبادها زندگی میکنند.
یا اینکه اساساً پناهگاهی ندارند به طوري که حدود یکصد میلیون نفر شب در خیابانها، کوچهها، زیر پلهها و کنار قبرستانها به سر میبرند.بنابر اعلام مرکز اسکان بشر ملل متحد - صهصطتهلا - در سال 1996، یک پنجم جمعیت جهان فاقد خانهاي در شأن زندگی انسان هستند نگران کنندهتر اینکه این نسبت و تعداد براي کشورهاي جنوب در حال افزایش است به طوري که در منطقه با رونق اقتصادي آسیا اقیانوسیه حدود 60 درصد جمعیت شهري در سال 2000 طبق برآورد اسکاپ بدین گونه مسکن گزیدهاند. در کشورهاي در حال توسعه حدود 50 درصد جمعیت شهري در آلونکها و و مساکن نامناسب زندگی میکنند که در بعضی از این شهرها این نسبت به 80 درصد میرسد.
با توسعه شهري و افزایش جمعیت شهرهاي مسلط بزرگ جهان سوم این مناطق نیز به سرعت گسترش خواهند یافت و بین 20 الی 60 درصد ساکنان شهري کشوري توسعه یابنده را تشکیل میدهند. .ب3مکمبود مسکن مناسب نزد گروههاي کم درآمد در طول شصت سال گذشته در شهرهاي بزرگ ایران پدیدار شده و خانوارها و زیادي بویژه در مجاورت شهرها در شرایطی نامطلوب زندگی می کنند.در ادبیات توسعه، حاشیه نشینی به عنوان یکی از ویژگی هاي ساختاري فرآیند شهري شدن درکشورهاي در حال توسعه آمده است.
-1 مبانی نظري
-1-2 مفهوم توسعه پایدار
مفهوم توسعه پایدارمفهومی در حال تحول و بحث برانگیز است.رایج ترین تعریف از توسعه پایدار توسط کمیسیون برانت لند ارایه شده است که توسعه پایدار را چنین تعریف میکند:لتوسعه اي که نیاز هاي نسل امروز را بدون محدود کردن امکانات نسل هاي اینده براي رفع نیاز هایشان پاسخ گو باشد.ب4م همان گونه که در تعریف نیز دیده میشود این نوع از توسعه در بر گیرنده دو مفهوم کلیدي است:
.1مفهوم نیازها و بر اوردن انها به ویژه نیاز هاي ضروري اقشار محروم که واجد اولویت هستند.
.2تفکر در مورد محدودیت هاي محیط زیست و فشار وارد شده بر ان براي پاسخ گویی نیاز هاي حال و اینده در همین رابطه یعنی توجه به نیازهاي نسل حاضر با در نظر گرفتن نسل هاي اینده اما علاوه بر جنبه زیست محیطی دو بعد اقتصادي و اجتماعی نیز از مقولات مهم در توسعه پایدار محسوب میگردند.ب4م
-2-1 مفهوم توسعه شهري پایدار
ارتقاء کیفیت زندگی در یک شهر از لحاظ مولفه هاي اکولوژیکی,فرهنگی,سیاسی,نهادي,اجتماعی و اقتصادي بدون ایجاد تنگنا براي نسل هاي اینده.ب5م
-3-1 مفهوم شهر پایدار
هدف از اتخاذ سیاست هاي مبتنی بر توسعه هاي شهري پایدار,دست یابی به شهر هاي پایدار است.مفهوم شهر هاي پایدار و ویژگی هاي ان در دهه 1990 بارها مورد توجه قرار گرفته و این توجه به این مفهوم در چنین طیف گسترده اي باعث گشته که یافتن تعریف واحدي از شهر پایدار امکان پذیر نباشد.به تعبیر هربرت ژیرارده یک شهر پایدار به طریقی سازمان داده شده که تمام شهروندان ان ضمن رفع احتیاجات خود و بهبود بخشیدن به شرایط زیست خویش هیچ اسیبی به طبیعت وارد نکرده و شرایط زیستی سایر انسانها را چه در زمان حال و چه در زمان اینده به خطر نیندازند کسب کرد.ب5م
-4-1 چگونه میتوانیم شهرهاي پایدار داشته باشیم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت در واقع مسیر واحدي حصول به شهرهاي پایدار وجود ندارد چرا که جوامع مختلف بر حسب شرایط جاري اجتماعی,اقتصادي و زیست محیطی و هم چنین معیارهاي قضاوت خود درك یکسانی از مفهوم پایداري در شهر نخواهند داشت اما انچه شاید بتوان به عنوان یک بستر مشترك در ارتباط با جوامع گوناگون در جهت نیل به پایداري مطرح کرد توجه به نقش مردم به مثابه شهروند و تشکل هاي محلی است.به تعبیر پیرس براي ایجاد شهرهاي پایدار بیشترین امیدواري را میتوان از تعداد فزاینده گروه هاي شهروندي و مقامات رسمی انتخاب شده توسط مردم که تغییرات جهان پیرامون خود را حس میکنند و تلاش گسترده اي را جهت یافتن رویکرد هاي جدید و سازگار با محیط زیست خود اغاز نموده اند.ب6م
