بخشی از مقاله
چکیده
امنیت بخشی همواره مستلزم شناخت عوامل سلب امنیت از اجتماعات است . جوامع امروزه در معـرض تنـوع تهدیـدات مـی باشند . تنوع تهدیدات می تواند به دلیل تنوع عوامل ایجاد تهدید باشد . مناطق مرزي به دلایلی چند در معـرض آسـیب هـاي امنیتی بیشتري نسبت به سایر مناطق هستند . وضعیت کشور همسایه به عنوان منبع تهدید می تواند تاثیر مستقیم بر وجـود امنیت و یا عدم وجود امنیت و همچنین بر تنوع تهدیدات داشته باشد . مخصوصا آن که به دلایلی مرزهاي سیاسی حائل بین دو کشور از کارکردهاي مرزي خود فاصله داشته باشند . نواحی جنوب شرقی کشور و مشخصا مناطق همجوار با مرز پاکسـتان که مورد بررسی این مقاله می باشد ، از چنین وضعیتی در قرارگیري موقعیت مکانی برخـوردار هسـتند . در ایـن مقالـه ابتـدا نگاهی به ماهیت شهر مرزي می اندازیم و سپس به توصیف منطقه مرزي مورد نظر پرداخته و با بررسی مهمتـرین تهدیـدات نشات گرفته از آن سوي مرز ، تاثیرات ضد امنیتی آن را برشماري می کنیم .
واژگان کلیدي: مرز-شهرمرزي-جنوب شرق-امنیت
مقدمه :
مناطق و مراکز جمعیتی حاشیه مرزها ، بعنوان دروازه ها و اولین معابر وصـولی ورود و خـروج بـه کشـور ، همـواره در کـانون توجهات خاص تصمیم سازان و تصمیم گیران یک کشور قرار دارد . به همین دلیل بخش قابل توجهی از راهبردهاي امنیتـی دولت ها به دلیل تاثیرات حیاتی که این مناطق بر سرنوشت عمومی کشور و امنیت ملی آن دارند ، معطوف بـه ایـن منـاطق می گردد . میزان ثبات ، امنیت ، پیشرفت و توسعه یافتگی در مناطق مرزي و پیرامونی ، می تواند به عنوان یک نماگر هشـدار دهنده ، ترسیم گر آینده عمومی وضعیت کشور باشد .
امنیت و توسعه با ارتباط متقابلی که با یکدیگردارند ، در مناطق مرزي تاثیر چشمگیري در میـزان رضـایت منـدي شـهروندان داشته و این خود باعث افزایش میزان همبستگی ملی که از مولفه هاي مهم سنجش هـاي امنیتـی اسـت ، مـی گـردد . ایـن موضوع زمانی مهم تر جلوه می نماید که مناطق مرزي از نظر زبانی ، مذهبی و نژادي بـه صـورتی نـاهمگون و نامتجـانس بـا نواحی مرکزي باشند ..
در اولین قدم براي برقراري و حفظ امنیت ، بایستی همواره و به صورت مستمر مواردي را که موجب به مخاطره افتادن امنیـت می گردد ، رصد نموده و در قدم بعدي تدابیري را براي کنترل ، حذف و خنثی سازي این اختلال گران امنیت اتخاذ نمود . در فرهنگ امنیتی این اختلال گران ، همان تهدیدات امنیتی به شمار می آیند .
تهدید را با هر کدام از رویکردهاي امنیتی که تعریف نمائیم ، انسان و اجتماعات انسانی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با آن پیوند خورده است .
٣٣٧
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
تهدیدات علیه امنیت می توانند خارجی یا داخلی – عینی یا ذهنی – عمدي یا غیرعمدي – متمرکز یا پراکنـده – سـخت یـا نرم و ابزاري یا واقعی باشند .
در یکی از دسته بندي هائی که از تهدیدات صورت می گیرد ، با توجه به منبع ایجاد تهدید ، تهدیدات بـه داخلـی و خـارجی تقسیم می شود .
زمانی که منشاء و عامل تهدیدات در خارج از فضاي قابل دسترسی رسمی و قانونی قدرت تهدید شونده قرار بگیرد ، آن تهدید ، یک تهدید خارجی محسوب می گردد .
در برداشت سنتی از مقوله امنیت ، غالب نگاه ها در تهدید با منبع خارجی معطوف به حمله نظامی بر علیه سرزمین و تمامیت ارضی کشور بود و یکی از دلایل این نوع برداشت محدود بودن و عدم گستردگی موضوعات متنوع ضد امنیتی بوده است .
اما همزمان با گسترش و تنوع موضوعات در تمامی زمینه ها اعم از دانش بشري و ابعاد تازه سـلطه گـري و تجـاوز ، بـر تنـوع تهدیدات و از جمله تهدیدات خارجی نیز افزوده شده است .
زمانی که سخن از بررسی تهدید با منبع و منشاء خارجی به میان می آید ، الزاما به ایـن معنـا نیسـت کـه حکومـت مرکـزي کشوري به صورت مستقیم و ارادي در ایجاد منبع تهدید بر علیه کشور تهدید شونده اقـدام مـی نمایـد . بلکـه بخشـی از ایـن منظور ، مرتبط و ناظر به فضا ، موقعیت و وضعیتی است که در خارج از محدوده فضائی و مرزهاي سیاسی کشور تهدید شونده واقع شده است . به عنوان مثال وضعیت سیاسی ، اجتماعی و جغرافیائی یک واحد سیاسی می تواند فارغ از منظورات سیاسی
و امنیتی حکومت مرکزي آن کشور ، در وضعیت امنیتی کشوري دیگر تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد . در بررسـی
و واکاوي تهدیدات خارجی ، شهرها و مناطق مرزي جزو اولین رده هاي درگیر به حسـاب آمـده و در نتیجـه نگـاه ویـژه اي را طلب می نماید .
شهر زمانی که با صفت مرزي همراه می گردد ، نشان دهنده ارتباط آن با موضوعاتی خارج از فضـاي رسـمی و حـاکم کشـور است و به همین دلیل در بررسی ها و تهیه برآوردهاي امنیتی ، شهرها در بررسی تهدیدات بـا منبـع خـارجی در اولویـت اول قرار می گیرند .
شهرهاي مرزي نسبت به شهرهاي مرکزي ، به واسطه فاصله زمانی و مکانی کمتري که با کانون اصلی یک تهدید خارجی دارند ، بیشتر در معرض آسیب پذیري می باشند .
در بررسی تهدیدات امنیتی با منشاء خارجی ، چه موضوع این تهدیدات نظامی باشد یا با موضوع اقتصادي ، سیاسی ، غذائی ، فرهنگی و بهداشتی مرتبط باشد ، مراکز جمعیتی مناطق مرزي کشور تهدید شـونده بـه دلیـل نزدیکـی موقعیـت بـا کـانون تهدیدات به عنوان اولین رده هاي جمعیتی کشور در معرض آسیب هاي جدي ناشی از آن تهدید قرار دارند .
روش انجام پژوهش :
این مقاله با روش بنیادي تجربی نوشته شده و روح و ماهیت آن توصیفی می باشد . در این روش محقـق از منـابع کتابخانـه ، سایت هاي اینترنتی و نقشه هاي جغرافیائی استفاده نموده و تجارب و سابقه حضور رزمی عملیـاتی در منطقـه را نیـز بـه آن اضافه نموده وبه بررسی موضوع پرداخته است .
- 1 ماهیت و تعریف شهر مرزي :
شهر مرزي چیست ؟ و کدام ویژگی و مشخصات ، یک شهر را متصف به صفت مرزي می نماید .
تاکنون نه تعریف دقیق و جامعی از شهر مرزي ارائه شده و نه اجماعی بر خصوصیاتی کـه یـک شـهر را بـا صـفت مـرزي مـی شناساند صورت گرفته است . این موضوع شاید به دلیل نوع نگاه ها و کارکردهاي متفاوتی که شهرهاي مرزي دارا می باشـند ، زیاد خارج از منطق و قاعده نباشد . در کشور ما شـاید بتـوان تنهـا تعریـف ارائـه شـده را در نگـاه و اولویـت بنـدي اقتصـادي مرزنشینان توسط مسئولین مربوطه یافت . در این تعریف افرادي که در شعاع خاصی مثلا 30 یا 50 کیلومتري از نقطـه صـفر
٣٣٨
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
مرزي به داخل کشور سکونت دارند ، مرزنشین محاسبه شده و صلاحیت استفاده از مزایاي مبادلات مرزي را دارا هسـتند . امـا این تحدید و تشخیص آیا قابلیت تعمیم به دیدگاه هاي سیاسی ، نظامی و امنیتی در خصوص شهر مرزي را دارد ؟
تعاریف شهر مرزي :
تعریف نظامی :
در این تعریف به شهري می توان مرزي گفت که یا در برد و شعاع مستقیم سلاح هـاي متعـارف و توپخانـه اي از نقطـه صـفر مرزي قرار گرفته باشند و یا در یک تهاجم نظامی خارجی به عنوان هدف مستقیم براي تصـرف و اشـغال در خیـز اول هجـوم تعیین شده باشند .
تعریف سیاسی :
در تعریف سیاسی ، شهر مرزي به شهري گفته می شود که حتما یک یا چند طرف از حوزه سرزمینی آن به نقطه صفر مـرزي متصل باشد .
تعریف اقتصادي :
در نگاه اقتصادي که در بالا به آن اشاره نمودیم ، شهر مرزي بایستی فاصله معین و مشخصی از نقطه صفر مرزي داشته باشد تا مرزنشین مشمول قوانین استفاده از مبادلات مرزي گردد .
تعریف امنیتی :
ارائه تعریفی امنیتی از شهر مرزي نسبت به سایر تعاریف مقداري پیچیده تر و غامض تر بوده و با ابهاماتی همراه است . در سه تعریف ارائه شده در بالا ، خط صفر مرزي مبداء و میزانی براي تعیین حدود بود ولی در تعریف امنیتی ، نقطه صفر مرزي یا هر مبداء و مقصد ي بر اساس مسافت و فاصله نمی تواند میزانی براي سنجش شهر مرزي مطرح باشد . در تعریف امنیتـی شـهر مرزي ، بایستی تاثیرات مستقیم حاصله از آن سوي مرز در این سوي مرز مبنا باشد . در این تعریف گسترش و مشابهت هـاي فرهنگی ، مذهبی و نژادي مناطق و همچنین میزان توانائی نفوذ فیزیکی عناصر ضدامنیتی بایستی منظور گردد . در تعریـف امنیتی از شهر مرزي ، فاصله شهر مرزي می تواند از یک کیلومتر تا صدها کیلومتر از خط صفر مرزي فاصله داشته باشد .
