بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بازگشت سرمایه درجذب همکاران تحقیقاتی در یک سازمان تحقیق و توسعه
چکیده
در این مقاله تاثیر بکارگیری همکاران تحقیقاتی(فارغ التحصیلان مقاطع کارشناسی ارشد یا دکتری) بـا رویکـرد تـاثیر مـالی آن در فرایند جذب افراد، بصورت محاسبه بازگشت سرمایه نشان داده شده است. رویکرد اصلی این بررسی، محاسبه بازگشت سرمایه در مدیریت دانش است. محاسبه بازگشت سرمایه در مدیریت دانش یا KM ROI یکی از ارکان اصلی سنجش عملکرد مدیریت دانش در نظرگرفته می شود. در سازمانهایی با رویکرد پروژه محور، فرایندهای مختلفی در به ثمر رسیدن تحقیقات مرتبط با پروژه ها تاثیرگـذار اسـت. از جملـه این فرایندها، می توان به فرایند جذب همکاران تحقیقاتی در ارتباط با انجام پروژه ها اشاره شود. جذب این گونـه همکـاران در سـازمان های تحقیق و توسعه یکی از فرایندهایی است که با استفاده از ظرفیت دانشگاهی موجود (فارغ التحصـیلان مقطـع کارشناسـی ارشـد یـا دکتری و یا دانشجویان این دو مقطع) و تعریف پروژه های مرتبط با موضوعات کاری، می تواند در به ثمر رسـیدن پـروژه هـای جـاری در سازمان بهره برداری شود. با توجه به داده های بدست آمده از تعداد جذب همکاران یاد شـده در یـک سـازمان تحقیـق و توسـعه، مقـدار بازگشت سرمایه در 13 شاخص مختلف بررسی و با ارائه یک الگوی کاربردی ، ROI حاصله برابر با مقدار 96 درصد محاسبه شده است.
کلمات کلیدی: بازگشت سرمایه، مدیریت دانش، همکار تحقیقاتی، حسابداری سنجش مسئولیت.
.1 مقدمه
در عصر فرارقابتی، سازمان ها با محیطی روبرو هستند که مشخصه آن افزایش پیچیدگی، جهانی شدن و پویایی است. بنابراین سازمان ها برای استمرار و استقرار خود با چالش های نوینی مواجه هستند که برون رفت از این چالش ها مستلزم توجه بیشتر به توسعه و تقویت مهارتها و توانایی های درونی است که این کار از طریق دانش سازمان و روشهایی صورت می گیرد که سازمان ها از آنها برای رسیدن به عملکرد بهتر در دنیای کسب و کار استفاده می کنند. پیتر دراکر (1993) اندیشمند معروف علم مدیریت می گوید: ما در حال وارد شدن به یک جامعه دانشی هستیم که در آن منابع اقتصادی، منابع طبیعی و نیروی کار بیشتر و .... منابع اصلی نیستند، بلکه منبع اقتصادی اصلی دانش خواهد بود. دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های ناملموس محسوب می شود. در اقتصاد دانش محور، موفقیت سازمان ها به توانایی مدیریت دارایی های ناملموس وابسته است. برای مدیریت این دارایی ها، ابتدا باید آنها شناسایی شده تا در نهایت بتوانی آنها مدیریت شوند. در همین راستا، بسیاری از سازمان ها تشخیص داده اند که دانش و در مجموع سرمایه های فکری موجود، فاکتوری حیاتی در خلق ارزش اقتصادی و دست یافتن به مزیت رقابتی است.[1] شرکت های بزرگ دنیا ، برتری اصلی خود را در دانشی که از فرآیندهای مرتبط کسب می شود، دنبال می کنند. با رویکردفوق، در سازمان تحقیق و توسعه مورد بحث ، استفاده از سرمایه دانشی که از دانش آموختههای مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد دانشگاه های کشور هستند درانجام پروژه های تحقیقاتی بهره گیری شده است. سئوال اصلی این است که با بکارگیری
این قبیل افراد درانجام پروژه ها که به اختصار"همکار تحقیقاتی" نامیده میشوند چه سودی برای سازمان حاصل شده است؟ در این راستا، مبحث اندازه گیری بازگشت سرمایه مطرح است. برای توضیح بیشتر دراین خصوص، می توان رویکرد استاندارد ارزیابی 1 MAKEدر اجرای مدیریت دانش در سازمان ها مد نظر قرار داده شود. این استاندارد جهانی شامل ارزیابی در زمینه مدیریت دانش، نوآوری و سرمایه فکری است که به نوعی مکمل یکدیگرند. مطابق شکل 1، هشت محور موجود در استاندارد مذکور نشان می دهد که تمامی مراحل اجرای برنامه مدیریت دانش در سازمان در نهایت منجر به ایجاد ارزش در سازمان (سودآوری سازمانی ) می شود. این موضوع بیانگر این است که تمامی فعالیت های 7گانه ذکر شده باید منجر به ارزش سازمانی گردد (کادر خط چین در شکل.(1 در همین راستا، رویکرد اصلی در این تحقیق، بازگشت سرمایه برای تاثیر جذب همکاران تحقیقاتی در بازه زمانی 5 ساله از اجرای این فرایند در یک سازمان تحقیق و توسعه که فرایندهای مدیریت دانش نیز در آن پیاده سازی شده است، مورد بررسی و محاسبه قرار گرفته تا ارزش سازمانی ایجاد شده در اجرای این فرایند نشان داده شود.
.2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق مورد بحث
در سازمان ها با رویکرد پروژه محور، فرایندهای مختلفی در به ثمر رسیدن تحقیقات مربوط به پروژه ها تاثیرگذار است. تیم های پروژه در سازمان تحقیق و توسعه مورد بحث، شامل افرادی است که طیف گسترده ای از تخصص ها را شامل می شود. رویکرد مورد استفاده در این سازمان برای انجام پروژه ها، استفاده از دانشآموختگان دانشگاها در قالب جذب به صورت همکاری تحقیقاتی بوده است. جذب اینگونه همکاران، یکی از فرایندهایی است که از ظرفیت دانشگاهی موجود (فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد یا دکتری و دانشجویان این دو مقطع) استفاده شده و در انجام پروژه های مرتبط سازمانی، بهره گیری می شود. از مزایای شاخص بکارگیری اینگونه همکاران در سازمان میتوان به دو مورد ذیل اشاره شود:
· استفاده از نیروی تازه نفس دانشگاهی در انجام فعالیت های پروژه ها
· عدم تحمیل هزینه های جاری سازمانی توسط آنها.
· عدم پرداخت حقوق بابت انجام پروژه (این افراد با اجرای پروژه از مزایای کسر خدمت نظام وظیفه بهره مند می شوند).
· امکان جذب نیروهای کارامد از میان این همکاران
هدف اصلی در این بررسی، بکارگیری روشی است که با استفاده از آن، بتوان میزان حداکثری سود حاصله از اجرای این فرایند محاسبه شود. گفتنی است در برخی حالت ها، حداکثر کردن سود سازمان، هدف اصلی برداشت می شود که این دیدگاه به دلایل ذیل دچار اشکال است:
کلمه سود دارای تعاریف مختلفی است. سودی که در مبحث حسابداری مورد تعریف است، موارد ذیل در آن در نظر گرفته نمی شود:
· کیفیت فعالیت در نظر گرفته نمی شود.
· سایر اهداف واحدهای سازمانی از جمله اهداف اجتماعی در نظر گرفته نمی شود.
بنابراین هدف اصلی سازمان را می توان به حداکثر رساندن ارزش سازمان در دراز مدت دانست. این هدف می تواند در تعبیر به حداکثر رساندن ثروت بیان شود. با این دیدگاه بجای تمرکز روی سود به ارزش جاری سازمان توجه می شود. فرض اصلی در این بررسی، بر مبنای بکار گیری این افراد(همکاران تحقیقاتی) در سازمان برای انجام پروژه های تعریف شده و اعلام میزان رضایت مندی بخش های مختلف از اجرای این فرایند و متناسب با آن اعلام میزان کسر خدمت بابت انجام پروژه تعریف شده است. لذا فرض اصلی این است که جذب و بکارگیری این افراد درانجام پروژه ها، مفید بوده است.
.3 محاسبه سود و ارزش مالی حاصله از اجرای فرایند مدیریت دانش (بازگشت سرمایه در مدیریت دانش)
در دهه دوم قرن 21، دانش در اصل یعنی بدست آوردن سود و نه فقط بدست آوردن و اکتساب دانش درسازمان.[3] دانش باید بطور مستقیم در افزایش سود و بازدهی سرمایه شرکت یا سازمان تاثیرگذار باشد. در این صورت است که شرکتها و سازمان های ایرانی ثروتمندی در آینده خواهیم داشت. نزدیک به یک دهه از شروع اولین اقدامات انجام شده مدیریت دانش در سازمانهای ایرانی میگذرد. اما عامل فراموششده در مدیریت دانش، محاسبه اثرات دانش بر عملکرد و سودآوری مالی سازمان است. اغلب سازمانهای ایرانی هنوز در همان موضوعات و مباحث اولیه مدیریت دانش باقی مانده و برخی نیز دچار توهم دانش شده و فراموش کردهاند که دانش در شرایط امروز دنیا دائمی نیست بلکه لحظهای است و باید به نادانستههای خود اقرار کنند تا مراحل کسب منفعت و خلق ارزش افزوده از دانش برای آنها باز گردد. به هر حال مدیران ارشد سازمانها برای کسب اطمینان از برگشت پول سرمایهگذاری شده در مدیریت دانش از مدیر ارشد دانش2 انتظار دارند تا ارزشافزوده مالی دانش، مهارت و شایستگی را به عنوان یک متغیر نامشهود محاسبه کند. به عنوان مثال نتایج حضور در کلاسها، نشستها و سمینارهای آموزشی چیست؟ چه تاثیری بر شاخص های عملکردی سازمان و در نهایت بازگشت سرمایه حاصله داشته است؟ اگر آموزش ها هیچ اثر بهبودی بر شاخصهای کلیدی عملکرد سازمان نداشته باشد و افراد اقدامی برای ارائه خدمات و محصولات به روش برتری نسبت به قبل از طریق آموزش های گذرانده شده ارائه ندهند، حاصلی برای سازمان نخواهد داشت. [4 ]
دو نکته مهم در محاسبه میزان بازگشت سرمایه3 در مدیریت دانش وجود دارد :[3]
· پیش از سرمایهگذاری در مدیریت دانش، میزان بازگشت سرمایه مورد انتظار از آن در برنامهریزیهای اولیه دیده شود (تخمین ارزش حاصل از مدیریت دانش پیش از اقدام)
· بعد از استقرار مدیریت دانش و با در نظر گرفتن طول دوره پیادهسازی، میزان هزینه و سود حاصل از آن اندازهگیری شود.
در هر پژوهشی متغیرها یا پدیده هایی که مورد مطالعه قرار می گیرند دارای ویژگی های کمی و کیفی متفاوتی هستند. شناخت این ویژگی ها به ماهیت و نحوه دستیابی به آنها وابسته است. متغیرهای مورد مطالعه دراین بحث با استفاده از شاخص های مرتبط در این فرایند تعیین شده اند. یافتن موارد مطالعاتی که نحوه محاسبه را نشان داده باشد به دلیل محرمانه بودن اطلاعات مالی شرکت ها و سازمان ها و شاخص های بهره وری آنها در مقالات و کتب مرتبط نشان داده نشده و فقط اشارات کوتاهی به این بحث شده است. لذا یافتن شاخص های معقول و چگونگی محاسبه آنها و ارتباط با یکدیگر کمی فراتر از بحث های مربوط به بازگشت سرمایه در مدیریت مالی است .[3] تاکنون در هیچیک از فعالیتهای سازمان مورد بحث که مدیریت دانش در آنها نقش مستقیم داشته است، میزان تاثیرگذاری ملموس آن محاسبه نشده است. همچنین محاسبه میزان بازگشت سرمایه در مدیریت دانش4 تاکنون درهیچیک از فرایندهای مدیریت دانش در سازمان محاسبه نشده بوده است. لذا محاسبه آن در این فرایند را می تواند به عنوان یک رویکرد جدید در این بحث در نظر گرفته شود.
1-3 خصوصیات موجود در منابع ناملموس
مقیاس پذیری: دارایی فیزیکی بخاطر طبیعت خود که مشهود است محدود می شود. لذا استفاده از آنها بطور همزمان با بیش از یک نفر امکان پذیر نیست و این داراییها با محدودیت کمیاب بودن مواجه هستند. به عبارت دیگر به معیار فرصت – هزینه توجه می شود. اما دارایی ناملموس با استفاده زیاد از آنها در تنگنا نیستند و استفاده از آن توسط یک نفر مانع استفاده دیگران از آن نمی شود. هر چه قدر منبع ناملموس افزایش و انباشته شوند سود نیز بیشتر شده که باعث بالا بردن مقیاس بازده ها می شود. هر گونه گسترش در منابع ناملموس باعث گسترش در منابع ناملموس شده و این خلاف آن چیزی است که در منابع مشهود(ملموس) دیده می شود. با استفاده از دو مولفه ذیل می توان معیارهای محاسبه را در نظر گرفت:
✓ معیارهای مستقیم: در این معیار ارزش مادی را به مولفه های محاسباتی داراییهای ناملموس نسبت میدهند.
✓ معیارهای غیر مستقیم: در معیارهای غیر مستقیم سرمایه فکری را به عملکرد سازمان نسبت میدهند.
2-3 حسابداری سنجش مسئولیت
بنابر تعریف، به سیستمی از حسابداری اطلاق می شود که اطلاعات مالی مربوط به عملکرد بخش های سازمان را فراهم کرده و در اختیار مدیر ارشد قرار داده می شود. دراین سیستم، گزارش عملکرد واحدهای تحت مسئولیت مدیران تابعه، در قالب اعداد و ارقام برای ارزیابی عملکرد آنها به مدیران سطح بالا فراهم می شود. توجه داریم که هزینه های تحت کنترل در این حسابداری وارد می شود. مرکز مسئولیت یک واحد سازمانی است که توسط شخصی معینی با عنوان سازمانی، مدیر اداره می شود و مدیر رده بالا تمایل دارد نتایج عملکرد او را مورد ارزیابی قرار دهد. در سازمان تحقیق و توسعه مورد بحث نیز مدیر ارشد سازمان ، نتایج عملکرد مدیریت دانش را در اجرای این فرایند بکارگیری همکاران تحقیقاتی در پروژه ها، مورد ارزیابی قرار داده و مشخص شدن مقدار سوددهی این فرایند را مورد نظر داشته است.
یکی از وظایف این نوع حسابداری، انحراف سنجی نتایج عملکرد واقعی با بودجه به منظور ارزیابی انحراف کارایی و انحراف اثربخشی و سنجش مسئولیت مدیران است. انحراف کارایی عبارتست از: رابطه بین منابع مصرف شده و محصول تولید شده است. به عبارت دیگر منظور این است که از منابع موجود به چه نحوی استفاده شده است(به بهای تمام شده یک محصول توجه می شود). روابط زیر برای محاسبه سنجش کارایی و اثر بخشی کاربرد دارند:
بهای تمام شده یک محصول واقعی - بهای تمام شده یک واحد محصول بودجه ای = انحراف کارایی
انحراف اثربخشی میزان رسیدن به هدف های کمی پیش بینی شده در بودجه تعریف می شود. روابط زیر برای محاسبه سنجش اثر بخشی کاربرد دارند:
تعداد تولید بودجه ای – تعداد تولید واقعی = انحراف اثر بخشی
از 5 روش مرسوم در سنجش مسئولیت مراکز سود، دو روش زیر در بحث مورد نظر این مقاله مورد توجه است:
✓ روش نرخ بازده فروش((ROS
✓ روش نرخ بازده سرمایه گذاری((ROI
یکی از عوامل موثر بر عملکرد مدیران بخش ها و تعیین سودآورترین مرکز سرمایه گذاری در سازمان، محاسبه نرخ بازده سرمایه گذاری((ROI است. نرخ بازده سرمایه گذاری نرخی است که مدیران از دارایی های تحت سرپرستی خود کسب نموده اند. رابطه زیر این نرخ بازده را نشان می دهد:
همه انواع پروژه های سازمانی مانند حوزه فن آوری اطلاعات و مدیریت دانش به نوعی به موضوع تحلیل بازگشت سرمایه مربوط می شوند .[3]
.4 بازگشت سرمایه در مدیریت دانش
برای تحلیل و محاسبه بازگشت سرمایه در پروژه های اجرا شده در فرایند مدیریت دانش در سازمان، می توان یکی از دسته های ذیل را انتخاب نمود:[3]
· سیستم های مدیریت مستندات: دردسترس کردن مستندات در سازمان.
· سیستم های تشخیص افراد خبره سازمان: آدرس دهی افراد خبره در سازمان.
· پایگاهی از Best Practices و درسآموخته های سازمانی.
· مدیریت سرمایه فکری.
· پایگاه داده و اطلاعات سازمانی.
· ارتباطات افراد در سازمان.
رابطه4: Benefit - cost = Net
رابطه 4، معادل جریان نقدی برای هر بازه زمانی 5 N است. در ادامه به بحث شاخص های مرتبط با رابطه 4 برای محاسبه بازگشت سرمایه در مدیریت دانش پرداخته خواهد شد.
:Cost اولین قدم در تعیین بازگشت سرمایه ، مشخص کردن هزینههاست. در ظاهر این امر به صورت گول زنندهای ساده به نظر میرسد اما در اجرای پروژه، هزینههایی پرداخت میشود که ماهیت آن برای مدیرانی که تجربه کارهای مشابه را نداشتهاند، کاملا روشن نیست. بدیهی است وقتی پروژهای آغاز میشود هزینههای ابتیاع هر نوع نرمافزار پرداخت میشود. این نوع نرمافزارها میتوانند مجانی، با هزینه مختصر یا پرداخت مقادیر متنابهی وجه باشند. به علاوه، هر نوع پرداخت بابت فرضیات یا زیربناهای فنی جدید برای نرمافزار نیز باید در هزینهها منظور شود. سایر هزینهها چندان روشن و مشخص نیستند، این نوع هزینهها شامل، هزینهی آموزش کارکنان، تشویق و وادار کردن کارکنان به کاربرد سامانه مدیریت دانش، هزینه نیروی کار انتخابی برای کاربرد سامانه مدیریت دانش به جای کاربرد سایر نظامها هستند. این نوع هزینهها باید به عنوان هزینههای پروژه مدیریت دانش منظور شده تا هزینههای پروژه به دقت و صحت، قابل اندازهگیری یا پیشبینی شود. این هزینه ها، دربرگیرنده سخت افزارها، نرم افزارها، کارکنان ودیگر موارد مشابه است. برای مثال در خصوص نرم افزار می توان به هزینه جواز6 خرید یک نرم افزار اشاره نمود. از موارد مخفی در این شاخص می توان به زمان یادگیری افراد در مورد کار با یک نرم افزار یا سامانه،
