بخشی از مقاله
عنوان:جایگاه فضای سبز شهری درجذب گردشگر با رویکرد به اکوتوریسم پایدار(نمونه موردی میدان نقش جهان اصفهان)
چکیده:
شهرها، به عنوان یکی از مهم ترین میراث های تمدن بشر از جمله اصلی ترین مقصد های گردشگری به ویژه گردشگری فرهنگی و تاریخی به شمار می آیند ، از همین رو گردشگری شهری به عنوان یکی از اشکال گردشگری چه برای شهروندان یـک شـهر و چـه کسانی که از دیگر نقاط به شهرها می آیند مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. افزون بر نقش فضاهای سـبز در بهبـود شـرایط زیست اقلیمی شهر این فضاها به عنوان بخش جاندار ساختار کالبدی شهر نقش موثری در کـاهش تـراکم شـهر، ایجـاد مسـیرهای هدایتی، تکمیل و بهبود کارکرد تاسیسات آموزشی، فرهنگی، مسکونی و ذخیره زمین بـرای گسـترش آینـده شـهر دارد. بـه دلیـل اهمیت توریسم(گردشگری) از لحاظ اشتغالزایی و اقتصادی و درآمد ناشی از ورود توریست در کشـور در مقالـه حاضـر ، بـر اسـاس مطالعات کتابخانه ای و اسناد و مدارک در دسترس تاثیر فضای سبز شهری در جذب گردشگر را در میـدان نقـش جهـان اصـفهان البته با رویکرد به اکوتوریسم پایدار مورد بررسی قرار داده ایم.
واژه های کلیدی: فضای سبز،گردشگری، اکوتوریسم پایدار،نقش جهان اصفهان، شهر
-1 مقدمه:
توسعه صنعت گردشگری، برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه اند اهمیت فراوانی دارد. اقتصاد کشور ما نیز اتکای شدیدی به درآمد های حاصل از صادرات نفت خام دارد و متغیر های کلان اقتصادی با دنباله روی از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدی می شوند، به طوری که روند حاکم بـر متغیرهایی چون تولید ناخالص ملی، سرمایه گذاری ناخالص ،درآمد سرانه و مانند آن در سه دهه اخیر اقتصاد ایران به خـوبی ایـن موضوع را نمایان میسازد. بیکاری، از دیگر مسائل مبتلا به اقتصادی است که با توجه به جوان بودن جمعیت کشـور نیـاز بـه ایجـاد فرصت های جدید شغلی برای جوانان امری حیاتی تلقی می شود . از سوی دیگر لزوم توجه جدی بـه مقولـه ی سـیر و سـیاحت و گردشگری به عنوان پدیده ای نو در زندگی ماشینی قرن 21 ضرورت کاملا محسوسی است و اهمیـت آن روز بـه روز افـزایش مـی یابد. (بدری،32،(1390 در حالی که با توسعه بی رویه و روز افزون این شهر، شهروندان امروزی آن دچار زندگی مصنوع شهری شـده و زندگی ملال آوری را سپری می نمایند. از این رو آنان بیش از پیش نیازمند طبیعت هستند و این امر ضرورت توجه به اکوتوریسم را گوشزد می نمایند. (دکتر محمد جعفر زمردیان، 1382،) در این مقاله میزان تـاثیر فضـای سـبز شـهری را در جـذب گردشـگرمورد بررسی قرارمی دهیم.
-1-1 فرضیات:
-1 افزایش و بهبود فضای سبز شهری، باعث افزایش جذب گردشگر در شهرها میشود .
-2توسعه فضای سبز شهری با رویکرد به اکوتوریسم پایدار علاوه بر افزایش جذب گردشـگر، باعـث ارتقـای شـهرها در زمینـه اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی نیز می شود .
-3 به تبع آن، تداوم و پایداری محیط زیست شهری را نیز به دنبال خواهد داشت.
-2-1 سوالات پژوهشی:
-1آیا فضای سبز شهری، در جذب گردشگر می تواند موثر باشد؟ -2رابطه اکوتوریسم پایدار با فضای سبز شهری چیست؟
-3آیا فضای سبز نمونه مورد مطالعه، توانسته باعث جذب گردشگر شود؟
-3-1 روش کار:
در نتیجه، در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسناد و مدارک در دسترس تاثیر فضای سبز شهری در جذب گردشـگر را در میدان نقش جهان اصفهان البته با رویکرد به اکوتوریسم پایدار مورد بررسی قرار داده ایم.
در ابتدا، سعی شده است که به معرفی فضاهای سبز شهری وانواع آن و بعد اکوتورسیم پایدار و مفـاهیم موجـود در آن بپـردازیم و سپس در رابطه با گردشگری و اهمیت آن توضیحاتی را ارائه کرده ایم و در آخر با مطالعه در رابطه با نمونه موردی و پتانسیل هـای گردشگری آن تاثیر فضای سبز را در میزان جذب گردشگر با رویکرد به اکوتوریسم پایدار مورد بررسی قرار داده ایم.
-2 فضای سبز شهری:
-1-2 تعریف:
منظور از فضاهای سبز شهری ، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیـاهی انسـان سـاخت اسـت کـه هـم واجـد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند. در این میان باغ های میوه در شهر میتوانند هم واجـد بـازدهی اکولـوژیکی باشند و هم واجد بازدهی اقتصادی اما به علت عدم امکان بهره برداری عمومی فضـای خصوصـی تلقـی شـده و نمـی تواننـد واجـد بازدهی اجتماعی باشند. منظور از بازدهی اکولوژیکی عبارتست از: زیبـا سـازی بخـش هـای شـهری،کاهش دمـای محـیط، تولیـد اکسیژن، افزایش نفوذ پذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها واز دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضای سبز شـهری، بخـش
جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل می دهد. (سعیدنیا، احمد،29،(1379 فضای سـبز شـهری، بـه عنـوان بخشـی از فضـاهای بـاز شهری، شامل تمام عرصه های طبیعی و مصنوعی پوشیده از گیاهان که بهره وری از موهبت های طبیعی آنها مورد توجه و مـدنظر انسان است. فضای سبز شهری بخشی از فضای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا اغلب مصـنوعی آن زیـر پوشـش درختـان ،درختچه ها, بوته ها، گل ها ، چمن ها و سایر گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان، با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیسـتگاهی و رفـاهی شـهروندان، حفـظ ونگهـداری یـا احـدث مـی شـود.
(خان سفید،مهدی،7،(1390
-2-2 فضاهای سبز شهری وانواع آن:
فضاهای سبز را می توان به دو دسته، فضاهای سبز شهری و فضاهای سبز غیر شهری تقسیم کرد.
افزون بر آن فضاهای سبز شهری ، به سه دسته زیر نیز تقسیم می شوند:
-1 فضاهای سبز عمومی -2 فضاهای سبز نیمه عمومی -3 فضاهای سبز خیابانی
-1 فضاهای سبز عمومی:
فضاهای سبز شهری هستند که واجد بازدهی اجتماعی میباشند. این فضاها، برای عموم مردم در گذرانـدن اوقـات فراغـت ،تفـریح، ومصاحبت با دوستان و گردهمایی اجتماعی و فرهنگی استفاده می گردد. فضاهای یاد شده اساسا برای این منظور طراحی یا تجهیز شده اند. وجود نیمکت، روشنایی، آبخوری، دستشویی، کف سازی معابر و دسترسی، از مؤلفه های فضاهای سبز اجتماعی(عمومی)به شمار می روند. از این فضاهای سبز، معمولا به عنوان پارک نام برده مـی شـود. در واقـع فضـاهای سـبز اجتمـاعی شـامل همـه ی
فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می شود.
-2 فضاهای سبز نیمه عمومی:
فضای سبزی که بازدهی اکولوژیکی دارنـد ،لـیکن اسـتفاده کننـدگان آنهـا، نسـبت بـه فضـاهای سـبزعمومی محـدودتر هسـتند، بنابراین،واجد بازدهی تام اجتماعی نیستند . محوطه های باز بیمارستان ها، پادگان ها وادارات دولتی و... در این دسته قرار میگیرند.
(سعیدنیا احمد،29،(1379
-3فضاهای سبز خیابانی:
نوعی از فضاهای سبز شهری هستند، که به طور معمول درختکاری حاشیه ی باریکی از حد فاصل مسیرهای پیاده رو و سواره رو را تشکیل می دهند و یا به صورت متمرکز در فضاهای نسبتا کوچک میدان ها و یا در زمین های پیرامـون بزرگـراه هـا و خیابـان هـا شکل گرفته اند. فضاهای سبز خیابانی شامل: فضای سبز میدان ها، حاشیه بزرگراه ها، حاشیه پیاده رو هـا، جزایـر میـانی ، تقـاطع
های غیر همسطح، تقاطع های غیر همسطح ، باندهای میانی راهها (رفیوژ) وکنار خیابان ها می باشد.
شکل (1) انواع فضاهای سبز شهری (سعیدنیا،احمد،31،(1379
-3 گردشگری:
گردشگری، شامل همه خدمات و ویژگیهایی است که در کنار هم قرار می گیرند تا آنچه مسافر می خواهد، فراهم آورند
و انواع مختلفی دارد. اما صاحبنظران گردشگری در دنیا، 4 فضای کلی را برای آن مشخص کرده اند: -1 فضای روستایی یا جهانگردی سبز -2 فضای کوهستانی برای ورزشهای کوهستانی -3 فضای ساحلی با ویژگیهای خاص خود -4 فضای شهری
که ما در این مقاله، گردشگری فضای شهری را بررسی می کنیم. سرآمد انواع این گردشگریها و پر مشتری ترین آنها گردشگری شهری است، بطوریکه با توجه به جایگاه ویژه شهر، در بسیاری از کشورهای موفق در این صنعت، شهر، پایه و اساس توسعه گردشگری است. ایجاد توسعه فضاهای شهری مناسب، بازسازی فضاهای ظاهراً متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور بسیاری از شهرها درصددند تا از ویژگیها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند. (مینا انوری آریا و مینا نساج،(1386 فضاهای شهری، در شهرهای معاصر را می توان به دو دسته تقسیم نمود:
الف- فضاهای مدرن یا جدید نظیر پارک ها، مراکز فروش مدرن، فرهنگسرا ها، میادین و پلازاها. ب- فضاهای سنتی نظیر بازارها، امام زاده ها، گورستان ها، باغ ها، مساجد و سایر اماکن تاریخی. از این منظر، تاثیر گردشگری بر کالبد فضاهای شهری نیز قابل تقسیم به صورت ذیل است:
الف- گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب ب- گردشگری و احیا و باز زنده سازی بافتهای تاریخی و فضاهای کهن شهری(مینا انوری آریا و مینا نساج،(1386
-1-3 گردشگری مبتنی بر طبیعت :
گردشگری مبتنی بر طبیعت بخش به سرعت رشدیابنده ای در نظام باز جهانی گردشگری می باشد مکان هـای هـدف ایـن نـوع از گردشگری عمدتا پارک های ملی، ذخیره گاه های حیات وحش، سیمای طبیعی جذاب و مناطق بکر و دست نخورده می باشـد. بـه عبارت دیگر گردشگری مبتنی بر طبیعت مسافرت به منظور کسب لذت از نواحی طبیعی و دست نخورده و مشاهده نزدیک حیـات وحش گیاهی و جانوری می باشد اما در مقابل، اکوتوریسم نوعی گردشگری طبیعی با پیامد خفیف می باشد که در راستای پایداری گونه ها و زیست گاه های طبیعی هم به صورت مستقیم از طریق مشارکت در اقدامات و برنامه های حفاظتی و هـم بـه طـور غیـر مستقیم از طریق ایجاد درآمد برای جوامع محلی و در نتیجه ایجاد انگیزه برای آنها در جهت حفاظت از میراث های طبیعی فعالانه
عمل می نماید.
-2-3 جاذبه های گردشگری شهری:
جاذبه های گردشگری شهری را می توان به شیوه های مختلف تقسیم بندی کرد.گان معتقد است، که تمام عناصر و اجـزای نظـام گردشگری به دو گروه عرضه و تقاضا تقسیم می شوند .تقاضا شامل جاذبه ها و فعالیت ها و تاسیسـات اقـامتی و دیگـر امکانـات و خدمات گردشگری می شود با علم به این نکته، که هر گاه منـابع گردشـگری (طبیعی،فرهنگی،اجتماعی،تـاریخی و...) بـا امکانـات وخدمات گردشگری همراه شوند به جاذبه تبدیل می گردند . (محمد تقی رهنمایی،85،(1390
-3-3 گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب :
ایجاد فضاهای شهری قوی بر اساس فعالیتهای جدید و تأکید بر توسعه فعالیتهای گردشگری و ایجاد جاذبه های بیشتر برای ماندگاری همراه با توسعه هستههای کار و فعالیت با هدف توسعه موزون شهر و پیوند کار و سکونت در تمام منطقه شهری و ایجاد یک نظام چند هستهای، انعکاس تجربهها و درسهای نظری و عملی است که از کلانشهرها و شهرهای جهان میتوان آموخت و به کار گرفت. ایجاد و توسعه انواع مراکز اقامتی مدرن، فضاهای تفریحی و سرگرمی، فضاهای خرید بزرگ شهری، موزه ها و مراکز فرهنگی و هنری بویژه فرهنگ و هنر بومی با هدف توسعه گردشگری موجب بهره مند شدن ساکنین شهر از این خدمات خواهد
بود و رضایت عموم را به همراه خواهد داشت.
-4-3 گردشگری و احیا و بافتهای تاریخی و باز زنده سازی فضاهای کهن شهری:
بافتهای تاریخی کانون و هسته شهرها هستند. حیات این بافتها طی سده های گذشته پایه بسیاری از آداب و رسوم و حتی فرهنگ موجود و نیز رونق اقتصادی شهر و منطقه بوده است. فضاهای شهری تاریخی قبل از همه وظیفه دارند تاریخ، هویت عینی و ذهنی شهر را حفظ کنند و در زندگی جاری سازند. پاسدار همه خاطرهها و یادمانها بوده و از این رو باید فعالیتهایی را در کالبد خود جای دهند که با هدف یاد شده انطباق یابد. (مینا انوری آریا و مینا نساج،(1386
-4 اکوتوریسم پایدار:
از میان انواع توریسم، اکوتوریسم از سایر انواع با توسعه پایدار همخوانی و سازگاری بیشتری دارد. اکوتوریسم پایدار، توریسمی است که از نظر اکولوژیکی پایدار باشد یعنی به نیازهای فعلی اکوتوریسم ها پاسخ دهد و به حفظ و بسط فرصتهای اکولوژیکی برای آینده بپردازد و به جای صدمه زدن به اکولوژی در جهت پایداری آن تلاش ورزد. (سید علی بدری و همکاران،35،(1390
-1-4 اصول زیر بنایی در اکوتوریسم پایدار:
اکوتوریسم پایدار باید با محیط زیست سازگار باشد و به تخریب منابع طبیعی و کاهش آنها منجر شود. با آموزش و یـادگیری بـرای کلیه طرفهای دخیل اعم از مردم محلی ، اکوتوریسها، مسئولان دولتی ، متصدیان صنعت توریسم و ...همراه باشد و منافع بلند مدت جامعه محلی را از طریق محافظت مستمر از منابع طبیعی تامین کند، به این ترتیب در اکوتوریسم پایـدار عـلاوه بـر حفـظ محـیط زیست و تحقق هدف های اجتماعی و اقتصادی به اخلاقیات و مسائل ارزشی نیزتوجه می شود.(شمس السادات زاهدی،93،(1382
