مقاله بررسی اثرات اقتصادی گردشگری پارک ملی گلستان بر جوامع محلی نمونه موردی : روستای تنگراه

بخشی از مقاله

چکيده
پارکهاي ملي مناطق حفاظت شده اي هستند که عمدتا براي حفاظت اکوسيستم ها و تفرج ، تحت مديريت قرار ميگيرند. اين پارکها بعنوان مهمترين مناطق تحت مديريت حفاظتي در ايران در ابعاد گوناگون آموزشي، پژوهشي، علمي، گردشگري، تربيت نيروي انساني و از همه مهمتر حفظ تنوع و غناي زيستي در سطح جهاني نيز به رسميت شناخته شده اند ( ميکاييلي و همکاران ،١٣٨٠ ). پارک ملي گلستان با وسعتي بيش از ٩١ هزارهکتار، نخستين پارکي است که در ايران ، عنوان پارک ملي را به خود اختصاص داده است .
اين پارک بزرگترين و مهمترين پارک طبيعي و پناهگاه حيات وحش ايران مي باشد. اين پارک با داشتن اقليمهاي متفاوت و مناطق زيستي متنوع جنگلي، استپي و چشم اندازها، مناظر متنوع طبيعي از مهمترين جاذبه هاي گردشگري ايران محسوب مي شود ( آخاني، حسين ، ١٣٨٣ ). تحقيق حاضر با هدف بررسي اثرات اقتصادي گردشگري پارک ملي گلستان بر جوامع محلي، نمونه موردي ( روستاي تنگراه ) به شناخت نقاط ضعف و قوت و فرصتها و مشکلات توسعه اکوتوريسم پارک ملي گلستان و نتايج اقتصادي حاصل از آن بر جوامع محلي خود پرداخته است . همچنين با استفاده از فرمول کوکران از گردشگران ورودي به پارک، سرپرستان خانوارهاي واقع در روستاي تنگراه و کارکنان ادارات پارک ملي گلستان و سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان گاليکش ، مورد ارزيابي و تحقيق قرار گرفته اند.
کلمات کليدي
گردشگري( اکوتوريسم )، اثرات اقتصادي، پارک ملي گلستان ، جوامع محلي( روستاي تنگراه ).
مقدمه :
توريسم تاثير فراواني در ابعاد اقتصادي، اجتماعي، سياسي کشور مي گذارد. توريسم اشتغال ايجاد مي کند، سرمايه هاي اقتصادي را به جريان مي اندازد، و به دنبال آن مشروعيت سياسي در سطح بين المللي را دارد ( شجاعي، نوري١٣٨٦).
از نقطه نظر اقتصادي يکي از منابع پر درآمد، پاک و کم هزينه در اقتصاد است . درآمدهاي حاصل از توريسم معرف نوعي ( صادرات نامرئي و پنهان )، مي باشد. يعني اين نوع درآمد نتيجه فروش خدمات توريسم در يک کشور به توريستها است . از منظر اجتماعي، توريسم در بستر محيط جغرافيايي صورت مي گيرد که متشکل از محيط طبيعي، فرهنگي و اجتماعي است . ورود توريست به کشورها باعث معرفي فرهنگ ها، آداب و سنن ، ورزش ، طب و... از يک کشور به ساير کشورها مي شود که اين امر نيز علاوه بر صدور فرهنگي، باعث افزايش درآمد کشورها مي باشد. از منظر سياسي نيز يکي از دلايل استقبال توريست ها از يک کشور، ثبات سياسي و خوش رفتاري کشورها در مناسبات بين المللي خود مي باشد . ورود توريست به يک کشور نشان از آرامش آن و همچنين نشانه قدرت و امنيت يک منطقه است . طبيعت توريسم در هر جامعه اي، متاثر از عوامل پيچيده و درهم بافته سياسي، اقتصادي و همچنين ويژگي هاي جغرافيايي است که ديگران را مجذوب مي کند ( بول
١٩٩١). درکشورهاي صنعتي و به خصوص در بسياري از کشورهاي در حال توسعه که از پتانسيل ها و مناطق بکر طبيعي برخوردار هستند، اکوتوريسم به عنوان يک بخش مهم از صنعت توريسم به عنوان ابزاري موثر در ادامه روند توسعه سياسي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي مورد توجه قرار مي گيرد. به اين دليل ارتقا و توسعه اين بخش از ( اکوتوريسم )، صنعت مستلزم سياست گذاري هاي اصولي و برنامه ريزي هاي دقيق از طرف مسئولين مي باشد.
از جمله شاخه هاي گردشگري اکوتوريسم است . که از دهه ي ١٩٧٠ وارد ادبيات گردشگري جهان شده هر سال هم در مقايسه با ساير شاخه هاي گردشگري دو برابر رشد دارد و به معناي سفرهاي مسئولانه و هدفمند به طبيعت است . در ميان گزينه هاي مختلف گردشگري، بوم گردي با حفظ محيط زيست ، التزام به توسعه جوامع و احترام به ويژگي هاي فرهنگي از جمله گزينه هايي است که بيشترين سازگاري با مفهوم پايداري را دارد. از ابعاد اکوتوريسم مي توان دامنه نوردي، توريسم کوچ ، طبيعت درماني، ورزشهاي ساحلي، شکار و از جاذبه هاي طبيعي کشور؛ به قله هاي مرتفع ، درياچه اروميه ، جنگلهاي شمال ، رودخانه ها، آبهاي معدني و...اشاره نمود، حفظ تنوع زيستي، مشارکت در تأمين رفاه اجتماعي از اهداف اکوتوريسم مي باشد، همچنين کمک به اقتصاد جوامع محلي و ترويج فرهنگ زيست محيطي از اثرات مثبت اکوتوريسم و آلودگي، تخريب محيط و نابودي گونه هاي جانوري و گياهي از اثرات منفي آن مي باشد. براي حفظ اکوتوريسم ؛ پايداري آن بايستي مدنظر قرار گيرد که با سازماندهي، برنامه ريزي درست ، مشارکت مردم محلي و آموزش مي توان به آن رسيد. سازمان محيط زيست براي تحقق اصل پنجاه قانون اساسي در راستاي توسعه پايدار وظايف دشواري دارد.
شرح و بيان مسئله
زماني که مسئولين به وجود مشکلي در مورد حفاظت و نگه داري مناطق حفاظت شده براي نسلهاي آينده پي مي برند، ضرورت تصميم گيري در مورد ايجاد راهکارهاي اصولي جديد احساس مي شود. آنها براي مواجهه با اين مشکلات بايد انتخابهاي مختلفي را بررسي کنند و با اين کار در پي حل و ارائه راه حل آن برآيند. ويژگي ارائه حل اين مشکلات ، به تعبيري ساده تر عبارت است از پيشنهاد راهکارهاي جديد و اصولي براي حفاظت و نگه داري از ويژگي هاي منحصر به فرد پارک هاي ملي براي آيندگان براي تامين نياز آنها به طوري که افراد جامعه و علي الخصوص مردم بومي آن را درک کنند. اين پيشنهاد ممکن است در مرحله دستورگذاري مطرح شده يا پس از برخورد دولت با يک مسئله مورد توافق قرار گيرد. با وجود اين ، براي اجراي اين راهکارها ( حفاظت ، نگه داري و توسعه صنعت گردشگري ) در اين جوامع ، برنامه ريزي هاي منطبق با اصول توسعه اقتصادي مورد نياز است . انتخاب راهکارهاي مناسب براي اجرا توسعه اقتصادي با رويکرد گردشگري يکي از مهمترين گام هاي توفيق اين جوامع محسوب مي شود. در صورتي که برنامه ريزان و مسئولين هنگام تدوين راهکارهاي پيشنهادي براي گسترش گردشگري در اين منطقه مخصوصا پارک ملي گلستان درصدد شيوه هاي مناسب باشند؛ مسلما اين راهکارها مناسب و در اجرا دچار مشکل نخواهد شد. از آنجايي که تحقق اين راهکارهاي پيشنهادي ( توسعه اقتصادي گردشگري جوامع محلي با تکيه بر پارک ملي گلستان ) نشانه کارآمدي آنها مي باشد و پيش بيني ها جهت حفاظت و نگه داري براي نسلهاي آينده به درستي صورت گرفته باشد راهکارها عملي و اجرايي مي شود، و در غير اينصورت بي اثر خواهند بود.
حال مسئله اصلي اين است که چرا با ارائه راهکارها، هنوز اين جوامع محلي پيرامون پارک با دارا بودن اين موهبت الهي نتوانسته اند سهم خود را از توسعه اقتصادي گردشگري از اين طريق بدست آورند.
درحالي که در سالهاي اخير شاهد رشد و گسترش فزاينده توريسم ( اکوتوريسم ) درسطح جهان به ويژه درکشورهايي که داراي مناطق طبيعي و بکر( پارکهاي ملي ) بوده ايم ، با وجود اين خلائي احساس مي شود؛ مبني بر اينکه راهکارهايي در اين زمينه پيشنهاد نشده و يا علي رغم ارائه راهکارها در زمينه توسعه اقتصادي با رويکردگردشگري در اين جوامع محلي اجراي آن با نواقصي همراه بوده است .
روش و نوع تحقيق
روش تحقيق در پژوهش حاضر با توجه به ماهيت موضوع ( بررسي اثرات اقتصادي گردشگري پارک ملي گلستان بر جوامع محلي؛ نمونه موردي: روستاي تنگراه )، روش توصيفي _ تحليلي است و نوع پژوهش کاربردي _ بنيادي مي باشد.
در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفي به بررسي وضع موجود پرداخته و تصوير کلي از قلمرو تحقيق و همچنين منطقه مورد مطالعه ارائه شده است . و سپس با استفاده از تکنيک SWOT که نوعي تحليل کيفي، استراتژيکي است ، داده و اطلاعات جمع آوري شده را تحليل و زمينه را براي دستيابي به اهداف راهبردي تحقيق فراهم مي نمايد.
١ – ٨ - جامعه آماري
جامعه آماري تحقيق حاضر شامل گردشگران ورودي به پارک، سرپرستان خانوار ( روستاي تنگراه ) و کارکنان ادارات پارک ملي گلستان و ميراث فرهنگي شهرستان گاليکش مي باشد.
١ – ٩ - تعاريف اصطلاحات و واژه هاي مربوط به موضوع تحقيق
توريسم
لغت گردشگري tourism از کلمه tour به معناي گشتن اخذ شده که ريشه در لغت لاتين turns به معناي دور زدن ، رفت و برگشت بين مبداء و مقصد و چرخش دارد که از يوناني به اسپانيايي و فرانسه و در نهايت به انگليسي راه يافته است ( ١٩٧٠١٨٩,Oxford ). در فرهنگ وبستر گردشگري به سفري که در آن مسافرتي به مقصدي انجام مي گيرد و سپس بازگشتي به محل سکونت در بردارد، اطلاق مي گردد( ١٩٧٣١٢١٨,Webster ). در فرهنگ لغت لانگمن گردشگري به معناي مسافرت و تفريح براي سرگرمي معنا شده است( ١٩٩١٣٠٤٦,Longman ).
اکوتوريسم
اکوتوريسم ، مفهوم نسبتا جديدي است که هنوز هم اغلب ، درست درک نشده و صحيح به کار نمي رود. برخي از واژه اکوتوريسم ، براي جذب مسافرين آگاه از شيوه حفاظت مکان هايي که صرفا مکان هاي طبيعي گردشگري بوده و معتقد به اثرات زيست محيطي و اجتماعي زيان بار آن مي باشند، سوء استفاده مي کنند؛ بنابراين براي اکوتوريسم تعاريف متعددي ارائه شده است که در اينجا به چند مورد اشاره مي شود:
 سفر مسئولانه به مناطق طبيعي به منظور حفظ محيط زيست و بهبود اوضاع اقتصادي جوامع محلي ( انجمن بين المللي اکوتوريسم ١٩٩٠).
 اکوتوريسم ، سفر به مناطق حساس ، بکر، سالم و معمولا حفاظت شده مي باشد. اکوتوريسم براي گردشگر، يک سفر آموزنده مي باشد، که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقيما در رشد و توسعه ي اقتصادي و تقويت سياسي جوامع محلي تاثير گذاشته و موجب تکريم فرهنگ هاي گوناگون و حقوق بشر مي گردد ( مارت هاني ١٩٩٩).
 اکوتوريسم ، سفري مسئولانه و بازديد از مناطق طبيعي به منظور برخورداري و احترام به طبيعت با هر گونه ويژگي تاريخي و يا فرهنگي جديد مربوط به آن که به حفظ منطقه کمک کرده و کمترين تاثير منفي را داشته و از لحاظ اجتماعي – اقتصادي، براي ساکنين منطقه سودآور باشد( اتحاديه حفاظت از زمين .(1996
اکوتوريسم و پايداري
اکوتوريسم پايدار، توريسمي است که از نظر اکولوژيکي پايدار باشد، يعني به نيازهاي فعلي اکوتوريستها پاسخ دهد و به حفظ و بسط فرصتهاي اکوتوريستي براي آينده بپردازد و به جاي صدمه زدن به اکولوژي در جهت پايداري آن تلاش ورزد ( زاهدي،١٣٨٢ ).
پارک هاي ملي مفهوم پارک ملي
پارک هاي ملي مناطقي هستند با ارزش هاي چند جانبه و اغلب بي همتا که براي اهداف حفاظت از اکوسيستم هاي ويژه و ارزشمند و تفرج مورد حفاظت قرار مي گيرند.
پارک هاي ملي معمولا معرف اکوسيستم هاي بکر و يا کمتر دست خورده از بيوم هاي طبيعي هستند که ابتدا حفاظت از ارزشهاي غير قابل جانشين آنها بر ساير استفاده هاي ممکن چيرگي دارد. هر پارک ملي متشکل از انواع گياهان و جانوران ، زيستگاههاي متنوع ، اکوسيستم هاي بکر و دست نخورده و سيماهاي منحصر به فرد از رويشگاهها، چشم اندازها و عوارض زميني مي باشد.
انتخاب يک منطقه به عنوان پارک ملي تابع معيارها و موازين دشواري است و به همين دليل هر منطقه اي را نمي توان به سادگي در اين جايگاه قرار داد. تنها مناطقي را که معرف نمونه هاي بارز و برجسته اي از بيوم هاي طبيعي هر سرزميني بوده و در سطح ملي داراي ارزش استثنايي باشند و بتوانند شرايط لازم براي استفاده هاي مختلف آموزشي، پژوهشي و تفرجي را فراهم نمايند، در ضمن از وسعت کافي، يکپارچگي و دست نخوردگي نيز برخوردار باشند مي توان به عنوان پارک ملي انتخاب نمود.
اهميت و نقش پارک هاي ملي از جنبه هاي گوناگون تحقيقاتي، پژوهشي، تفرجي و نيز حفظ تنوع زيستي بر هيچ کس پوشيده نيست و ترويج و اشاعه اين ارزشها از مؤثرترين راههاي جلب حمايت مسئولين براي حفاظت مستقيم از پارک هاي ملي و ارزش هاي غير قابل جانشين آنهاست .
تعاريف جهاني دربارة پارک ملي
١ـ مفهوم پارک ملي و احداث پارک ملي يلواستون ١٨٧٢
پارک ملي يلواستون به اين دليل احداث مي شود که براي استفاده معنوي و بهره وري تفرجگاهي عامه مردم اختصاص يابد و جنبه بارز آن زيبايي چشمگير چشم اندازه هاي آن مي باشد.
٢ـ به علاوه در کنوانسيون آفريقا ١٩٦٨، پارک هاي ملي را داراي ويژگي هاي زير مي داند:
A. پارک هاي ملي در بر گيرنده بهترين الگوي مصرف اکوسيستم هاي هر قلمرو بوده و براي حفظ و حمايت از اين نمونه هاي برجسته تحت حفاظت قرار مي گيرند.
B. پارک هاي ملي حفاظت از همه گونه ها و علي الخصوص گونه هاي بارز مشخص شده را تضمين مي کنند.
حفظ و حمايت از اکوسيستم ها و گونه هاي در معرض خطر انقراض و بخش هاي زنده محيط زيست در پارک هاي ملي مورد توجه قرار دارد.
گردشگري روستايي
صنعت جهانگردي بزرگ ترين و متنوع ترين صنعت در دنيا به حساب مي آيد. بسياري از کشورها اين صنعت پويا را منبع اصلي درآمد، اشتغال زايي، رشد بخش خصوصي و توسعه زيرساخت ها ميدانند. صنعت گردشگري امروزه به قدري در توسعه اقتصادي و اجتماعي کشورها اهميت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئي نيز مي نامند.
يکي از انواع گردشگري که روز به روز طرفداران بيشتري پيدا ميکند، گردشگري روستايي است و به نظر مي رسد روستاها در آينده به يکي از مهم ترين مقاصد گردشگران تبديل شوند.
تعريف و مفهوم توريسم روستايي
بطور کلي توريسم روستايي از دو جنبه داراي اهميت است ؛ يکي به عنوان يک فعاليت گسترده جهاني و ديگري به عنوان يک تاکيد بر توسعه سياست هاي منطقه ايي و محلي. از همين رو، منطقي است که بپذيريم تعريف قابل قبول و عام از توريسم روستايي وجود ندارد ( رحيمي، ١٣٨١، ص ٢٦٦ ). علاوه بر اين بايد پذيرفت که ويژگي هاي متمايزي از قبيل فعاليت ها و موقعيت هاي وپژه ، گردشگري روستاييي را از ساير بخش ها يا اشکال جهانگردي جدا مي سازد. اما، اين نکته جالب است که تعريف يا ويژگي هايي از گردشگري روستايي که مورد قبول همگان باشد وجود ندارد ( ,١٩٩٧ . Sharpley, J and Richard ١٠ ,pn ). در حاليکه ، در نگاه اول ، تلاش براي تعريف توريسم روستايي به نظر کار آساني مي آيد.
از ديدگاه مفهومي وسيعتر؛ مي توان توريسم روستايي را در برگيرنده ي دامنه اي از فعاليت ها، خدمات مربوط به تفريح و آرامش گردشگران دانست که به وسيله کشاورزان و مردم روستايي براي جذب گردشگران به مناطق خود به منظور کسب درآمد صورت مي گيرد ( ٢ ,PN ,١٩٩٤ ,Cannon: K ).
مفاهيم توسعه ( روستايي، پايدار، گردشگري)
درباره ي جنبه هاي گوناگون توسعه روستايي بسيار زياد بحث شده است . قلمرو و تعاريف متفاوتي از توسعه روستايي در متون مختلف ديده شده است ( بدست آمده است ). ( ٢٠٠٠ ,Seel ). با وجود اين "
توسعه روستايي " مي تواند تعريف بشود بعنوان ( فرآيند توانا سازي و تقويت قابليت زندگي از نظر کيفيت زندگي، کيفيت محيط ، کارائي اقتصادي و کيفيت محيط بيوفيزيکي در نواحي روستايي
( .( Holand, 2003, PN, 7
- بانک جهاني توسعه روستايي را اينگونه تعريف مي کند : توسعه روستايي راهبردي است که به منظور
بهبود زندگي اجتماعي – اقتصادي گروه خاصي از مردم يعني روستايئان فقير طراحي شده است .
بکار بردن واژه توسعه پايدار بعد از کنفرانس ريودوژانيرو در سال ١٩٩٢ در محافل علمي فراگير شد ( ضرابي، ١٣٨٠، ص ١٣ ).
توسعه پايدار توسعه اي است که نيازهاي فعلي را بدون خدشه دار کردن به توانايي نسل آينده برآورده ساخته ، نيازهاي خود را نيز پاسخ گويند ( جنيفر، ١٣٧٨، ص ٥٧).
افراد با ديدگاه هاي گوناگون و نگرش هاي متفاوت به تعريف مفهوم " توسعه پايدار" پرداخته اند، گروهي آن را عرصه پيوند انديشه حفاظت زيست محيطي و توسعه دانسته اند و گروهي توسعه را پايدار دانسته اند که در آن رشد و توسعه اقتصادي محيط و جامعه ي انساني رابطه اي مکمل و نه رقابت آميز با يکديگر داشته باشند ( بارو،١٣٧٦، ص ٤٤).
گردشگري از جمله فعاليت هايي است که برخي از اوقات به دليل بهره گيري متراکم از طبيعت ، سبب تنزل کيفي و حتي نابودي آنرا فراهم آورده است . بدين سبب امروزه مطالعات فراواني در راستاي دستيابي به گردشگري پايدار صورت مي گيريد. توسعه پايدار گردشگري فرآيندي است که با کيفيت زندگي ميزبانان ، تامين تقاضاي بازديدکنندگان و به همان نسبت حفاظت منابع طبيعي و انساني در ارتباط است ( Hunter a Green، ١٩٩٥، ٢٢ ).
برخي نويسندگان گردشگري پايدار را به عنوان رويکردي که مستلزم عملکردي براي حيات و کيفيت بلندمدت هم منابع طبيعي و هم انساني است تعريف مي کنند ( Bramwell a Lane، ١٩٩٤، ٧١ ).
اثرات اقتصادي توريسم بر نواحي روستايي
در اکثر ارزيابي هاي بعمل آمده از توسعه گردشگري ( توريسم ) در جهان سوم ، تاثيرت اقتصادي مهمتر از ملاحظات ديگر است ( افتخاري، صالحي امين ، ١٣٧٨، ص ٦٢ ). در حقيقت توريسم بعنوان يک عامل اقتصادي عمده و بسيار موثر در سالهاي اخير مورد توجه فراوان قرار گرفته و بدين علت سعي مي شود که حتي الامکان از عوامل موثر در کاهش جريان جهانگردي جلوگيري بعمل آمده و امکانات لازم جهت رشد و توسعه آن فراهم شود ( رضواني، ١٣٧٤، ص ٦ ).
بنابراين اولين تاثير اقتصادي توريسم در نواحي روستايي افزايش درآمد براي ساکنان نواحي روستايي مي باشد که مي تواند بصورت فردي يا عمومي براي اين سکونتگاه ها بوجود آيد.
تاثير مثبت ديگر توريسم در نواحي روستايي افزايش ايجاد فرصتهاي شغلي جديد و نيز افزايش اشتغال زنان و جوانان در فعاليتهاي مرتبط با اين صنعت مي باشد. اصولا اشتغال در صنعت توريسم داراي اشکال مختلفي است که عبارتند از :
الف ) اشتغال مستقيم : همانند اشتغال در هتل ها، رستوران ها و...
ب ) اشتغال غير مستقيم : که در بخشهاي عرضه کننده کالا همانند: توليدات کشاورزي، شيلات و صنايع دستي مي باشد.
پ ) اشتغال القايي: شامل کساني است که از درآمد افرادي که بطور مستقيم و غير مستقيم در صنعت توريسم فعاليت مي کنند، پشتيباني مي شوند.
ت ) اشتغال در بخش ساختمان سازي: شامل افرادي است که در بخش احداث تاسيسات و زير ساختاريهاي توريسم فعاليت مي کنند ( ابراهيمي، ١٣٧٦، ص ٤٩٢).
جدول (١): اثرات مثبت و منفي اقتصادي توريسم برروي سکونتگاه هاي روستايي
Source: Butler, R (2001), Impacts of alternative types of tourism in rural village communities in less developed countries. PN. 7.
محدوده مطالعاتي
اين بخش به دو قسمت عمده تقسيم مي شود؛ که در قسمت اول به معرفي پارک ملي گلستان پرداخته مي شود. و در قسمت دوم به بررسي و شناسايي دهکده توريستي تنگراه به عنوان نمونه موردي انتخاب شده در عنوان اين تحقيق پرداخته خواهد شد.
پارک ملي گلستان
١ - نام و تاريخچه
پارک ملي گلستان نخستين پارکي است که در ايران عنوان پارک ملي را به خود اختصاص داده است . اين پارک تا قبل از سال ١٣٣٦ از شکارگاههاي شناخته شده و پرآوازه ي کشور محسوب مي شد و به جنگل گلستان مشهور بود. در مرداد ماه ١٣٣٦ بنام منطقه حفاظت شده آلمه و ايشکي تحت حمايت کانون شکار قرار گرفت . بهمن ماه سال ١٣٤٠ بدون تغيير وسعت بنام منطقه حفاظت شده آلمه ناميده شد. در شهريور ماه سال ١٣٤٢ به پارک محمدرضا شاه تغيير نام داد. پس از گذشت يکسال در فروردين ماه سال ١٣٤٣ يکبار ديگر تغيير عنوان داده و بنام پارک وحش محمد رضاشاه ناميده شد. بعد از تشکيل سازمان شکارباني و نظارت بر صيد ( ١٣٤٦ )، وظايف کانون شکار و از جمله اداره پارکهاي حيات وحش به اين سازمان واگذار گرديد. در شهريور ماه سال ١٣٥٠ محدوده اي در شرق اين پارک بنام منطقه حفاظت شده قرخود با وسعت ٣٤ هزار هکتار به آن الحاق گرديد. در سال ١٣٥٣ پس از اصلاح قانون شکار و صيد با تغيير عنوان پارک وحش به پارک ملي، اين منطقه نيز به پارک ملي تبديل شد. در سال ١٣٥٥ هر دو منطقه در هم ادغام و بصورت منطقه اي يگانه با وسعت ١٢٥٨٩٥ هکتار بنام پارک ملي تحت حفاظت قرار گرفت .
پس از سال ١٣٥٧ منطقه حفاظت شده قرخود مجددا از پارک ملي جدا شد و از آن پس تاکنون با وسعت
٩١٨٩٥ هکتار بنام پارک ملي گلستان تحت حفاظت قرار گرفته است .
پارک ملي گلستان در سال ١٩٧٧ بعنوان ذخيره گاه زيست کره انتخاب و به پروژه شماره ٨ برنامه ي انسان و کره مسکون ( MaB )، يونسکو اهداء گرديد و تاکنون نيز جايگاه خود را در خانواده ذخيره گاههاي زيست کره جهاني حفظ کرده است . پارک ملي گلسان از معدود پارکهايي است که در روند تغيير و تحولات سه دهه اخير موقعيت خود را بعنوان پارک ملي حفظ کرده است . بعلاوه با تغيير مفهوم پارک ها در روند تکامل مفهوم حفاظت ، قابليتهاي خود را جهت تطبيق با اين تغييرات از نظر معيارهاي انتخاب اتحاديه جهاني حفاظت همچنان حفظ نموده است .
شکل (١) : پارک ملي گلستان
٢- موقعيت جغرافيايي
پارک ملي گلستان منطقه اي کوهستاني است که در منتهي اليه شرق جنگلهاي شمال کشور واقع شده است . اين پارک از نظر موقعيت جغرافيايي در حد فاصل ٣٤ ثانيه و ١٦ دقيقه و ٣٧ درجه تا ٠٠ ثانيه و ٣١ دقيقه و ٣٧ درجه عرض شمالي و ٠٠ ثانيه و ٤٣ دقيقه و ٥٥ درجه تا ٤٥ ثانيه و ١٧ دقيقه و ٥٦ درجه طول شرقي بين شهرستانهاي گنبدقابوس و بجنورد قرار گرفته است .
پارک ملي گلستان در ٥٥ کيلومتري شرق گنبد قابوس و ١١٥ کيلومتري غرب بجنورد و در مسير بزرگراه آسيايي تهران – مشهد واقع شده است . اين پارک در حوزه قضايي سه استان خراسان ، گلستان و سمنان قرار دارد اما از نظر تشکيلات و مسئوليت حفاظتي تحت نظر اداره کل حفاظت محيط زيست استان گلستان قرار دارد.

نقشه (١): موقعيت پارک ملي گلستان در شهرستان
گاليکش
٣ - آباديهاي پيرامون پارک :
پيرامون پارک ملي گلستان خالي از سکنه نيست و روستاهاي زيادي آنرا احاطه کرده اند. فعاليتهاي معيشتي اين روستاها دامداري و کشاورزي است . روستاهاي شمال غربي و غرب پارک مانند؛ لهندور، زاو، قوش چشمه ، تنگراه ، عموما در گستره ي جنگلي قرار داشته و ترکمن نشين هستند.
روستاهاي جنوب غربي پارک مانند روستاهاي کندسکوه و دشت شاد در بخشهاي کوهستاني - جنگلي قرار داشته و غير ترکمن هستند. روستاهاي ضلع جنوبي و جنوب شرقي پارک مانند قريه دشت ، چشمه خان ، آرمودلو و رباط قره بيل که همگي نزديک به جاده قرار دارند، عموما در بخشهاي دشتي و هموار قرار داشته و ساکنين آنها به کشاورزي اشتغال دارند.
شکل (٢) : روستاهاي پيرامون پارک ملي گلستان
٤ - آب و هوا و اقليم :
پارک ملي گلستان با وجود اينکه در منتهي اليه شرق جنگلهاي هيرکاني قرار گرفته است ، از نظر شرايط آب و هوايي شديدا تحت تاثير رطوبت درياي خزر است و جريانات ناشي از بادهاي غربي همواره رطوبت زيادي را به منطقه مي آورد. بارندگي هاي کوهستاني ( اروگرافيک ) بيشترين رطوبت ناحيه را تامين مي کنند. دامنه نوسانات بارندگي در پارک ملي گلستان تغييراتي از ١٥٠ ميلي متر تا ٧٥٠ ميلي متر را نشان مي دهد. ميزان بارندگي از غرب به شرق کاسته شده و همچنين مناطق مرتفع پارک نسبت به مناطق پست از نزولات کمتري برخور دارند.
بيشترين بارش در فصول زمستان و بهار اتفاق مي افتد و معمولا داراي تابستانهاي خشک است . بطور متوسط ١٧ درصد از نزولات جوي پارک را برف تشکيل مي دهد. دماي متوسط پارک بين ١١/٥ و ١٧/٥ درجه سانتي گراد متغير است .
٥ - قابليتهاي پارک ملي گلستان
الف ) قابليتهاي حفظ و حمايت
هدف اوليه از تاسيس پارکهاي ملي و مناطق همپايه حفظ کل محيط زيست آنها در طبيعي ترين شرايط ممکن است . حفاظت پارکهاي ملي هميشه بصورت دو گانه ( رسمي و بالفعل ) بوده و موجوديت هر منطقه اي در طبقه II آي.يو.سي.ان ، منوط به تضمين حفاظت آن است . حفاظت ( conservation) فعاليتي چند جانبه و هماهنگ براي بهره مندي غيرفيزيکي از قابليتهاي پارک است که تنها در پرتو حمايت مستمر و قانوني پارکها ( protection ) مي تواند تحقق پيدا کند.
ب ) قابليتهاي آموزشي
پارکهاي ملي و ذخيره گاههاي زيستکره بعنوان اکوسيستمهاي طبيعي تخريب نيافته اي تصور مي شوند که براي ترويج آموزش زيست محيطي از ظرفيت و توان فوقع العاده اي برخوردارند. آموزش جنبه هاي بيوفيزيکي و اکولوژيکي طبيعت جز در بستر واقعي آن بعنوان آزمايشگاهي طبيعي مقدور نيست . پارکهاي ملي و ذخيره گاههاي زيستکره هر دو داراي زون هاي ويژه اي براي بازديدکنندگان مي باشند که بنام (( زون توسعه فيزيکي )) ناميده مي شود. در اين زون بازديدکنندگان علاوه بر استفاده هاي گردشگري، بطور ضمني آموزشهاي زيست محيطي نيز مي بينند
پ ) قابليت پژوهشي
پارک ملي گلستان بدليل پيشينه ي درخشان حفاظتي گذشته خود و برخورداري از امتيازات برجسته اي نظير تنوع زيستگاهي، تنوع گياهي و جانوري و دست نخوردگي نسبي، در زمينه هاي مختلف داراي ارزشهاي پژوهشي زيادي است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است . اين پارک براي انجام پژوهشهاي نظري و عملي تا حدي هميشه از امکانات لازم برخوردار بوده است . سهولت دسترسي، امکانات اقامتي، نزديکي به مراکز و کانونهاي زيستي از امتيازاتي است که اين پارک بطور نسبي از آن برخوردار است .
ج ) قابليتهاي تفرج و توريسم
ترويج توريسم بعنوان سازوکاري براي خودگرداني مالي، پشتوانه اي براي حفاظت و ابزاري براي تسهيل مديريت پارکهاي ملي محسوب مي شوند. در صورتي که معيارهاي زير اساس ارزيابي قابليتهاي تفرج و توريسم در مناطق باشند مي توان گفت پارک ملي گلستان بدليل مجموعه ي شرايط طبيعي خود از جذابيتهاي توريستي قابل توجهي برخوردار است :
الف . حيات وحش برجسته و متمايز ب . حيات وحش معرف و نمونه پ . تنوع و تراکم حيات وحش متعارف ت . سيماهاي طبيعي جالب ث . چشم اندازهاي برجسته و متمايز ج . پديده هاي منحصربفرد زنده يا غيرزنده .
موقعيت پارک ملي گلستان در سطح ملي و جهاني
پارک ملي گلستان داراي دو عنوان ملي و بين المللي است . در سطح ملي بعنوان پارک ملي در شبکه مناطق حفاظت شده هميشه از جايگاه برتري برخوردار بوده است . اهميت پارک ملي گلستان در اين سطح بدوا ناشي از تنوع و تراکم حيات وحش بارز و عمده و زيبائيهاي طبيعي خيره کننده آن بوده است . پيشينه ي اين پارک بعنوان ذخيره گاه شکار نيز در انتخاب آن بعنوان پارک ملي در چهار دهه پيش از اين بي تاثير نبوده است . پارک ملي گلستان در سطح جهان نيز از موقعيت ممتازي برخوردار است . اين پارک در سال ١٩٧٧ بعنوان ذخيره گاه زيست کره انتخاب و به جمع ذخيره گاههاي زيست کره جهان که تحت نظارت يونسکو و کميته ملي انسان و زيستکره قرار دارد پيوست . اين پارک بعنوان تنها نمونه ي معرف از جنگلهاي معتدله باراني در شبکه هاي ذخيره گاههاي زيست کره محسوب مي شود.
مشخصات ذخيره گاهي گلستان در فهرست برنامه شماره ٨ انسان و کره مسکون بر اساس
طبقه بندي اودواردي بقرار زير است :
نام منطقه : ذخيره گاه زيست کره گلستان اقليم حياتي : پالئارکتيک
تيپ بيوم : سيستم مختلط کوهستاني ( جنگلهاي معتدله کوهستاني )
کد جهاني : ١٢-٣٤-٢ بخش دوم
معرفي نمونه موردي : دهکده توريستي تنگراه
مقدمه :
توسعه هر شهر و روستايي، در گرو معرفي و شناسايي آن شهر و روستا است . هزينه و سرمايه گزاري نيز بدون شناخت استعداد و توانمندي ها دور از ذهن مي باشد.
روستاي تنگراه يکي از روستاهاي مهم و داراي قابليت و توانمندي هاي متعددي در راستاي توسعه گردشگري و در نهايت توسعه روستا است . اين روستا محل تلاقي سه استان گلستان ، خراسان شمالي و سمنان و مبدا ورودي به استان گلستان و شهرستان گاليکش بخش صادق آباد است . افزون بر آن قرار گرفتن در مجاورت جاده آسيايي تهران - مشهد و مسير زيارتي ثامن الائمه امام رضا (ع ) موجب رفت و آمد هاي بسيار شدهاست .
شکل (٣) : دورنمايي از روستاي تنگراه
روستاي تنگراه در يک نگاه
روستاي زيباي تنگراه در ابتداي ورودي استان گلستان از محور شرق واقع شده و به بيان ديگر دروازه ورود و خروج به استان به شمار مي آيد، که با نقطه تلاقي سه استان گلستان ، خراسان شمالي ( بجنورد با ١٧٠کيلومتر ) و سمنان ( شاهرود با١٩٠ کيلومتر ) است ، و بر حاشيه جاده بين المللي ترانزيتي تهران – مشهد و نيز مسير زيارتي هشتمين امام همام امام رضا (ع ) قرار دارد. اين روستا با گرگان مرکز استان ١٧٠ کيلومتر و با گاليکش مرکز شهرستان ٣٥ کيلومتر و با فرودگاه شهر کلاله ٢٠ کيلومتر فاصله دارد، افزون بر آن در مسير عبور راه آهن تهران – مشهد ( در آينده نزديک ) مي باشد. حضور و استقرار بيش از ١٥ اداره و نهادهاي مهم دولتي ( بهداري، اورژانس ١١٥، هلال احمر، پليس راه ، راهدارخانه ، ايست و بازرسي، کلانتري، اداره هاي محيط زيست ، جنگلداري، کشاورزي و... ) ، همجواري با پارک ملي گلستان ( اولين پارک ملي ايران ) و نيز دو موزه طبيعي، و داشتن دهها جاذبه طبيعي و گردشگري و نيز بيش از ١٥٠ اثر تاريخي – فرهنگي، اين روستا را کانون توجه قرار داده ، و يکي از مکانهايي که طرف توجه گردشگران واقع شده است .
موقعيت جغرافيايي روستاي تنگراه :
روستاي تنگراه از توابع دهستان قراولان ، بخش صادق آباد، شهرستان گاليکش مي باشد. اين روستا در حدود ٣٥ کيلومتري شرق شهر گاليکش و در مسير جاده خراسان - گلستان واقع شده است اين روستا از سمت شرق به جنگل گلستان از سمت شمال به رشته کوه بيلي و کوه هاي خواجه صالح ، از غرب به ترجنلي ( به فاصله ٢ کيلو متر ) و از جنوب به رودخانه دوغ و کوه چغانلي، قوشبان و جمشيد آباد محدود شده است . از لحاظ موقعيت جغرافيايي در ٥٥ درجه و ٤٧ دقيقه طول جغرافيايي و در ٣٧درجه و ٢٤ دقيقه عرض جغرافيايي قرار دارد.
نقشه (٢) : موقعيت روستاي تنگراه در شهرستان گاليکش
جاذبه هاي ديدني روستاي تنگراه :
روستاي تنگراه به سبب توانمندي ها و استعدادهايي که دارد، داراي جاذبه ها و مکان هاي
ديدني بسياري است :
جاذبه هاي تاريخي
٦ اثر زير مهمترين آثاري هستند، که توسط هيئت بررسي و شناسايي پارک ملي گلستان شناسايي و در
فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده اند:
١- تپه قلعه تخت سليمان – روستاي تنگراه – قدمت : تاريخي – اسلامي – شماره ثبت : ٩٣٣٠ –
تاريخ ثبت : ٨٢/٥/٢٧
٢- غار ميس غايه – محدوده پارک ملي گلستان – قدمت : تاريخي – اسلامي - شماره ثبت : ٩٧٣٣ - - تاريخ ثبت : ٨٢/٥/٢٧
٣- محوطه باستاني دره قبرستان – جنوب پارک ملي گلستان – قدمت : اسلامي – شماره ثبت :
٩٧٣٤ – تاريخ ثبت ٨٢/٥/٢٧
٤- محوطه باستاني تخت کردها – محدوده پارک ملي گلستان – منطقه تخت کرد ها – قدمت : اسلامي – شماره ثبت : ٩٧٤٠ – تاريخ ثبت : ٨٢/٥/٢٧
٥- محوطه باستاني خداي قلي – محدوده پارک ملي گلستان – قدمت : اسلامي – شماره ثبت : ٩٧١٧
– تاريخ ثبت ٨٢/٥/٢٧
٦- تپه تخته گل – محدوده پارک ملي گلستان – قدمت : هزاره پنچم تا هزار اول پيش از ميلاد – شماره ثبت : ٩٧٢١ – تاريخ ثبت : ٨٢/٥/٢٧
از ميان ٦ اثر ارزشمند حوزه روستاي تنگراه به معرفي مهمترين و منحصر ترين اثر تاريخي شهرستان يعني
تپه تخت سليمان پرداخته مي شود :
تپه قلعه تخت سليمان :
اين تپه در٢٠٠ متري جنوب غربي روستاي تنگراه و٢٠٠ متري جنوب رودخانه مادرسو در جهت شرقي –
غربي قرار دارد. و دورتادور آن معماري با سنگ هاي بزرگ و کوچک حجيم که قطر تقريبي آن يک متر است ، بصورت خشکه چين کار شده است . در قسمت جنوب ديوار سنگي به صورت پيش آمدگي و عقب رفتگي مشهود است ، که احتمالا به صورت مصطبه سازي درآورده بودند. در بخش فوقاني سطح اثر محوطه اي به شکل چهارگوش به ابعاد ١٥*١٥ متر که احتمالا ارگ باشد، و دورتا دور آن خندق وجود دارد. با توجه به بقاياي معماري و موقعيت مکاني به نظر مي رسد، که اين مکان يکي از قلعه هاي باستاني مهم با قدمت تاريخي و اسلامي است .