بخشی از مقاله
بررسی اصول پایداری اجتماعی در طراحی مجتمع های زیستی همچون فرهنگسراها
چکیده:
پایداری اجتماعی در معنای کلی مترادف با بالا بردن کیفیت زندگی انسان نسل حاضر و نسل اینده با در نظر گرفتن استعدادها و ظرفیت های او و براوردن نیازهای همه اقشار است. امروزه پایداری به عنوان یکی از مباحث مطرح در کلیه عرصه ها، بویژه در عرصه فضاهای شهری و معماری مطرح بوده است .این موضوع می تواند از طریق سه شاخصه اصلی تأثیرگذار بر روی این مهم یعنی :مؤلفه اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی در کنار یکدیگر به تعادل برسد . مؤلفه اقتصادی از طریق سرمایه گذاران به علت انگیزه های مالی، اغلب به حد افراط مورد توجه قرار می گیرد، مؤلفه زیست محیطی نیز به فراخور هرجامعه برای خود دارای ضوابط معین می باشد که مورد توجه قرار می گیرد، این در حالی است که توجه به مؤلفه اجتماعی کمتر مورد عنایت همگان قرار گرفته شده است .در پژوهش حاضر، اصول پایداری اجتماعی درطراحی فرهنگسراها که امروزه یکی از مهم ترین عرصه های فرهنگی می باشد مورد بررسی قرار گرفته است.برای نیل به این پایداری رعایت زیر مؤلفه هایی از قبیل :عدالت، مسائل زیباشناسی، راحتی و آسایش، امنیت و رشد کودکان، هویت اجتماعی و سایر شاخص های مرتبط امری ضروری است .روش تحقیق به کار گرفته شده.در مقاله حاضر، روش تحلیلی توصیفی است که بر مبنای تحلیل، توصیف و استخراج نتایج از منابع مختلف به کشف اصول پایداری و روابط بین این اصول انجام می گیرد، در نهایت چارچوب اصول پایداری اجتماعی فرهنگسراها تبیین می شود.
واژه های کلیدی: پایداری اجتماعی، مجتمع های زیستی، فرهنگسراها،اصول پایداری
1
مقدمه:
مفهوم توسعه پایدار از سال 1960 در سخنرانی های بین المللی مختلفی ظاهر شده است((1 و با تعریف توسعه پایدار توسط کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل (کمیسیون بروتلند) عمومیت پیدا کرده است(.(2 بر اساس این نظریه توسعه پایدار، شامل سه ستون پایداری زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی می باشد. اما بر خلاف دو بعد زیست محیطی و اقتصادی، تحقیقات معدودی وجود دارند که بر روی بعد اجتماعی پایداری تمرکز کرده باشند و به نظر میرسد این بعداجتماعی پایداری تاکنون تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است. به طور مثال تنها از سال 1999 می توان گزارشاتی یافت که بر روی سیاست ها و تئوری های پایداری اجتماعی تمرکز کرده باشند(.(1 از آن موقع تا کنون، پژوهشگران در رشته های مختلف اقدام به ارائه شاخص هایی در رشته تخصصی خودشان برای توسعه پایداری اجتماعی کرده اند. به طور مثال می توان به شاخص های ارائه شده برای توسعه پایداری اجتماعی در موضوعات شهری، کارخانه ها و ... اشاره کرد. اما علیرغم پتانسیل بالای توسعه پایداری اجتماعی در طراحی معماری، تا کنون پژوهشهای اندکی برای تعیین شاخص های توسعه پایداری اجتماعی در این رشته انجام شده است. این مقاله با بررسی مبانی پایداری اجتماعی، تلاش می کند شاخص هایی برای توسعه پایداری اجتماعی در طراحی معماری بیان کند.
مروری برمبانی پایداری اجتماعی :
تعاریف:
توسعه پایدار، توسعه ای است که قصد دارد به نیازهای امروز بدون از بین بردن حق آیندگان برای بر طرف کردن نیازهایشان، پاسخ دهد. تعاریف مختلفی از پایداری اجتماعی توسط پژوهشگران مختلف بیان شده است. "ساش" توضیح می دهد که تعریف جامع پایداری اجتماعی باید بر اساس ارزش های برابری و دموکراسی باشد، که به معنای تخصیص همه حقوق انسانی، سیاسی، مدنی، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی به همه مردم می باشد(.(3 از نظر گریبلر و لیتینگ پایداری اجتماعی به دست آمده است اگر کار داخل جامعه و آرایش اداری مرتبط که پاسخگوی طیف وسیعی از نیازهای انسانی میباشند، به فرمی شکل گرفته باشند که طبیعت و تواناییهای بالقوه آن در بلندمدت حفاظت شوند و ادعاهای معمولی در مورد عدالت اجتماعی، شأن انسانی و مشارکت پاسخ داده شده باشد(( 4 از نظر بیارت هدف (پایداری) مشخص کردن نیازهای اجتماعی حداقلی برای توسعه بلندمدت است (که بعضی مواقع از آن به عنوان سرمایه اجتماعی بحرانی نام برده میشود) و مشخص کردن چالشهای عملکردی جامعه در درازمدت .(5) پلس و استرن نیز پایداری اجتماعی را اینگونه تعریف می کنند:
"توسعه (و/یا رشدی) که با سیر تکامل جامعه مدنی سازگار باشد و محیطی را پرورش دهد که برای زندگی مشترک سازگار گروههای مختلف اجتماعی و فرهنگی سودمند باشد و همزمان اتحاد اجتماعی را با پیشرفت در کیفیت زندگی همه بخشهای جامعه ارتقاء دهد(" . ( 6
2
دامریچر و کلب نیز پایداری را یک فرآیند مکانی، آگاهانه، مشارکتی و متعادل کننده که با بودجه پایدار محلی انجام میشود و بی تعادلیهای مضر را از جامعه خارج میکند و بدینگونه فضای فرصت و احتمالات را باز میکند،می دانند(.(7 مک کنزی نیز پایداری اجتماعی را اینطور تعریف میکند:
پایداری اجتماعی شرایط مثبتی در داخل جامعه است و فرآیندی در جامعه که بتواند آن شرایط را به دست آورد(.(8
دسته بندی های مختلف پایداری اجتماعی:
پزوهشگران مختلف به شکل های متنوع و از دیدگاه های گوناگون به منظور تبیین و آشکارسازی مفهوم پایداری اجتماعی دسته بندی های متفاوتی از پایداری اجتماعی ارائه کرده اند:
اسپاگنبرگ پایداری اجتماعی را در دو سطح خرد و کلان قابل بررسی دانسته است:
- در سطح خرد: تحصیلات، تربیت، درآمد، مخاطب اجتماعی، ارتباطات، مشارکت و امنیت اجتماعی.
- در سطح کلان: وقتی رشد اقتصادی میانگین درآمدها را بالا میبرداما به صورت اتوماتیک توزیع نامتوازن کاهش نمی یابد((9
از نظر بریملی و همکاران((2009 پایداری اجتماعی دارای دو بعد زیر می باشد:
(1 پایداری جامعه : شامل غرور و حس تعلق به همسایگی، برهمکنش اجتماعی میان همسایه ها، ایمنی و امنیت، کیفیت ادراکی از محیط محلی، رضایت
از مسکن و ثبات.
(2 تساوی حقوق اجتماعی: دسترسی به خدمات و فرصتها، مانند خدمات محلی ضروری مغازه، مدرسه و مراکز سلامت، فرصتهای تفریحی، حمل و نقل عمومی، فرصتهای شغلی و خانه داری قابل پرداخت(.(10
دامریچر و کلب( (2007 از دیدگاه متفاوتی اقدام به تبیین مفهوم پایداری اجتماعی نموده اند. آنها با مطالعه بر روی پایداری اجتماعی اینطور بیان کرده اند که وسعت تجربه های فضائی در 7 فضای متداخل رخ می دهد:
(1 جسم و من (2 خانه و حیاط داخلی (3 خیابان (4روستا و مرز خارجی (5 منطقه (6 نسل (1کره زمین
سپس آنها برای توسعه پایداری اجتماعی در هر یک از این 7 فضا راهکارهائی ارائه نموده اند(.(7
چیو نیز تفاسیر مختلف پایداری اجتماعی را در قالب سه دسته مختلف تقسیم کرده است:
(1 تفاسیری که پایداری اجتماعی را با پایداری محیطی برابر دانسته اند.
(2تفاسیر" به وسیله محیط جهت داده شده" که اشاره به پیش شرط های اجتماعی که برای به دست آوردن پایداری زیست محیطی مورد نیاز است، دارد.
3
(3تفاسیر" به وسیله انسان جهت داده شده" که به توسعه سلامت انسانها، توزیع عادلانه منابع و کاهش محرومیت اجتماعی اشاره دارد.
او همچنین تساوی حقوق اجتماعی را که از شروط پر اهمیت پایداری اجتماعی می باشد در دو سطح مختلف قابل بررسی می داند:
(1 تساوی حقوق افقی: برخورد برابر با افراد در جایگاههای برابر (2 تساوی حقوق عمودی: برخورد نابرابر برای افراد در جایگاه نابرابر((11
والانس و همکاران نیز مدل 3 گانه ای از پایداری اجتماعی ارائه داده اند. بر اساس این مدل شاخص های پایاداری اجتمااعی را می توان به سه دسته شاخص تقسیم کرد:
(1 پایداری توسعه که نیازهای اساسی مانند خلق سرمایه اجتماعی، عدالت و ... را نشان میدهد. (2 پایداری اتصالی که نگران تغییرات در رفتار برای به دست آوردن اهداف محیط بیوفیزیکی است.
(3 پایداری نگهدارنده که به حفاظت بر میگردد یا چیزی که میتواند پایدار باشد در ویژگیهای فرهنگی اجتماعی و روشی که مردم به صورت فعال آن تغییرات را در آغوش گیرند(.(12
کاتهیل (2010) نیز پایداری اجتماعی را دارای 4 جزء زیر میداند:
(1 سرمایه اجتماعی که یک نقطه شروع نظری برای پایداری اجتماعی است. (2 عدالت اجتماعی و تساوی حقوق که یک امر اخلاقی است.
(3 حکومت فعال که روش با هم کار کردن را فراهم میکند. (4 سازماندهی اجتماعی که اهداف عملیاتی را فراهم میکند.
معیار های پایداری اجتماعی در جامعه:
پژوهشگران مختلف معیار های متنوعی برای ارزیابی پایداری اجتماعی در یک جامعه ذکر کرده اند که در جدول زیر نشان داده شده است:
جدول (1 معیار های ارائه شده برای توسعه پایداری اجتماعی در جامعه
