بخشی از مقاله
چکیده
در عصر معاصر بررسی مقوله پایداری اجتماعی در طراحی مسکن به ویژه مجتمع های مسکونی، بسیار حائز اهمیت است. پایداری اجتماعی در معماری به ایجاد یک فضای متناسب با نیازها ، رفتارها و فرهنگ افراد آن جامعه مسکونی می اندیشد. مفهوم پایداری اجتماعی در مجتمع های مسکونی، رضایت ساکنین از نوع زندگی در خانه و مجتمع خود می باشد. ایجاد این فضای مناسب، موجب افزایش بهره وری مجتمع های مسکونی خواهد شد. هدف از پایداری اجتماعی ارتقا کیفیت محیط زندگی و نیز بهبود وضعیت ارتباطات میان افراد می باشد.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و برای گرد اوری مطالب این مقاله از مطالعات کتابخانه ای و منابع اطلاعاتی الکترونیکی و چاپی استفاده شده است.. هدف از مقاله حاضر نیز بررسی و شناخت معیارهای پایداری اجتماعی و ارائه راه کارهایی برای طراحی مجتمع های مسکونی با رویکرد پایداری اجتماعی می باشد. بدین منظور پس از بررسی نمونه های موردی نتایج حاصل چنین است:
عامل اول : سرزندگی و پویایی فضای باز و نیمه باز -1 - فضای سبز مطلوب -2 عدم دید به فضای داخل از حیاط - 3 وجود فضای باز جمعی در حیاط -4 کیفیت فضای بازی کودکان -5 نظارت والدین بر فضای بازی کودکان - .
عامل دوم : اسایش -1 - ابعاد فضاهای اصلی - 2 کیفیت فضای سرویس های بهداشتی -3 انعطاف پذیری فضاها -4 ابعاد سرویس و حمام - .
عامل سوم: مدیریت مبتنی بر تعملات اجتماعی -1 - مشارکت ساکنان در نگهداری -2 اجرای برنامه های منظم مثل ورزش همگانی -3 پیش بینی برنامه های منظم - .
عامل چهارم : دسترسی به خدمات عمومی - -1 دسترسی به حمل و نقل عمومی -2 دسترسی پاده به مراکز خرید -3 سلسله مراتب دسترسی به مجموعه -4 امکانات تفریحی ورزشی داخل مجموعه
عامل پنجم : رعایت حریم سازی فیزیکی و بصری -1 - دید و چشم انداز مناسب مجموعه -2 عدم اشراف واحدها به یکدیگر -3 کافی بودن فضاهای مکمل - .عامل ششم : تشخیص ورودی -1 - کیفیت و شاخص بودن ورودی اصلی -2 وجود نگهبانی -3 کیفیت لابی ورودی واحدها -4 تعداد واحدها در هر طبقه - . عامل هفتم : بهداشت و ارامش محیط -1 - نظافت و بهداشت فضاهای مشاع -2 عدم ایجاد مزاحمت های صوتی ساکنان -3 هم جنسی و تجانس ساکنان - . عامل هشتم : عرصه بندی کیفیت فضایی - 1 - کیفیت طراحی فضای داخلی -2 کیفیت فضاهای ارتباطی -3 عرصه بندی عمومی و خصوصی -4 عرصه بندی شب و روز - .
.1 مقدمه
توسعه پایدار به عنوان پارادایم مطرح در دهه های اخیر بخصوص در شهرسازی توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است ؛ از این رو محققان در پی دستیابی به شرایطی هستند تا امکان بستر سازی توسعه پایدار انسانی و بهبود رفاه اجتماعی شهروندی فراهم گردد. معنا و مفهوم توسعه پایدار ، ناشی از یک حرکت اجتماعی در رابطه با منابع شکل گرفت . تاکنون توافق عمومی که ابعاد مختلف توسعه پایدار را پوشش دهد و مورد توافق همه سیاست گذاران در مباحث توسعه پایدار باشد ، صورت نپذیرفته است.
مفهوم توسعه پایدار ابتدا در عمل بیشتر بر جنبه های کارایی اقتصادی و حفاظت محیطی معطوف بوده است . پایداری اجتماعی ، در ادامه این روند در دومین نشست پیشنهادی سازمان ملل در همایش سکونت گاه های انسانی به نام "هبیتات" که در سال 1996 در ترکیه برگزار شد ، مطرح شد و به عنوان بخش مهمی از مبحث توسعه پایدار عنوان شد. امروزه پایداری اجتماعی نیز به عنوان یکی از کلیدی ترین موضوعات در برنامه ریزی شهری بویژه در برنامه ریزی مجتمع های مسکونی مطرح شده است.
معماری می تواند نقش ارزنده ای در یافتن را ه حل هایی برای تاثیر متقابل گروه ها ی اجتماعی بر هم ایفا کند. همانطور که ساختار های اجتماعی بر معماری اثر می گذارد عکس ان نیز می تواند اتفاق بیافتد. یک مجتمع زیستی با رویکرد پایداری اجتماعی می تواند به مردم کمک کند تا منافع زندگی پایدار را درک کنند. طراحی پایدار در حیطه ی معماری شامل سه اصل - صرفه جویی در مصرف انرژی - - طراحی بر اساس چرخه ی حیات - و - طراحی انسانی - می باشد. در این بین ، دو اصل اول تکنیکی بوده و با مصالح و روش های ساخت و انرژی های تجدید پذیر ارتباط دارند در حالی که اصل سوم بر گرفته از انسان و روش های زندگی اوست و به پایداری اجتماعی معروف است.
وقتی از رویکرد پایداری اجتماعی در طراحی مجتمع مسکونی صحبت می کنیم ، هدف طراحی مجتمع های زیستی می باشد که ضمن پاسخگویی به نیاز های متنوع ساکنان ، در فراهم نمودن زندگی با کیفیت بالا توام با اسایش و ارامش مشترک می باشند که در یک مکان خاص زندگی می کنند. که می بایست قادر باشند به سطح بالایی از سلامت ، رفاه و امنیت و .... دست یابند. به گونه ای که همزمان با ان ارتباطات و مناسبات اجتماعی ساکنان افزایش یابد. - مزینی ، - 13: 1371
مسکن از جمله مسائل اجتماعی است که باید به صورت جامع مورد بررسی قرار گیرد . هر چند امروزه از بعد اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد ، اما با توجه به روند افزایش مجتمع های مسکونی در کشور برای تامین کمی مسکن از یک سو و کاهش سطح تعاملات اجتماعی بین ساکنان این مجموعه ها ، سنجش و ارزیابی این محیط های کالبدی ضرورت می یابد. امروزه جامعه ی ایران در مرحله ی سریعی از تحول اقتصادی و اجتماعی قرار گرفته است ، در چنین حالتی نه تنها ساخت فیزیکی جامعه در حال دگرگونی است بلکه بافت فکری و اجتماعی ان نیز دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته است.
بنابراین فرایندی لازم است که بتواند تمام ابعاد توسعه را در بر بگیرد که در دهه ی اخیر مفهوم توسعه ی پایدار بیش از هر مکتب فکری دیگری در این چارچوب قرار دارد.توسعه ی پایدار صرفا از بعد محیطی و اقتصادی مورد سنجش قرار نمی گیرد، بلکه مباحث اجتماعی به عنوان جز اساسی از توسعه ی پایدار شهری مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است . با تعیین ابعاد پایداری اجتماعی میتوان رویه های موثر بر مباحث اجتماعی جامعه را بررسی و شناسایی کرد. به طور کلی می توان گفت در نظر گرفتن اصول پایداری اجتماعی در مجتمع های مسکونی می تواند به عنوان یک راهکار و الگو مورد استفاده قرار گیرد.
.2 ادبیات تحقیق
تا کنون پژوهش های علمی مختلفی در داخل و خارج کشور به این مورد پرداخته اند که برای نمونه در تحقیقات داخلی می توان به مطالعه ی - ابعاد اجتماعی مسکن - ترجمه ی عباس مخبر - 1363 - اشاره کرد که گزارشی از یک هم اندیشی جهانی است که توسط سازمان ملل متحد در دانمارک برگزار شده است.نقد توجه بیش از حد به شاخص های اقتصادی و فنی در پرداختن به مساله ی مسکن و نیز بازگرداندن موازنه به ساختار شاخص ها با در نظر گرفتن مفاهیم اجتماعی ، مهم ترین هدف ان محسوب می شود.
همچنین می توان به مطالعه ی - اصول پایداری اجتماعی مجتمع های مسکونی در شهر های ایرانی- اسلامی - توسط ضرغامی - 1389 - اشاره کرد که شاخص امنیت و تعاملات اجتماعی در مجتمع ها ی مسکونی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. در پژوهش جمعه پور و دیگران - 1391 - نیز تنها به تاثیرات بلند مرتبه سازی و تراکم بر پایداری اجتماعی در مناطق شهر داری اکتفا شده است.در تحقیق دیگری توسط هادیزاده زرگر و دیگران - 1392 - با عنوان - ارزیابی شاخص های پایداری اجتماعی - مولفه هایی چون امنیت ، مشارکت و کیفیت زندگی در نظر در نظر گرفته شده است.
مفاهیم و تعاریف مسکن:
مقوله ی مسکن دارای مفهومی گسترده و پیچیده است و از ابعاد متنوعی برخوردار می باشد. از این رو نمی توان تعریف جامع و واحدی از ان ارائه نمود . مسکن به عنوان یک مکان فیزیکی ، سر پناه اولیه و اساسی خانوار به حساب می اید . در این سر پناه برخی از نیازهای اولیه ی خانوار یا فرد همچون خواب ، استراحت ، حفاظت در برابر شرایط جوی و خلاصه شرایط زیست در مقابل طبیعت تامین می شود - اهری و دیگران ، 7 : 1367 - .
مفهوم مسکن علاوه بر ساخت فیزیکی که یک خانواده به عنوان سر پناه مورد استفاده قرار می دهد ، کل محیط مسکونی را نیز در بر می گیرد - مخبر، . - 18 : 1363 در دومین اجلاس اسکان بشر که در استانبول برگزار شد مسکن مناسب چنین تعریف شده است - دلال پورمحمدی ، : - 3 : 1379 سر پناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست ، سر پناه مناسب یعنی اسایش مناسب ، امنیت مالکیت ، پایداری و دوام سازه ای ، روشنایی ، تهویه و سیستم گرمایی مناسب ، مکان مناسب و قابل دسترسی از نظر کار و تسهیلات اولیه که همه ی این موارد باید با توجه به استطاعت مالی مردم تامین شود.
مفهوم فضایی و برنامه ریزی توسعه مسکن:
توجه به مفهوم اجتماعی - فرهنگی ، تاریخی و سیاسی مسکن و گریز از نگرش تک بعدی ، منظر دیگری را در بررسی مفهوم مسکن مطرح می سازد که همانا ماهیت فضایی مسکن است . مفهوم فضایی مسکن ، مفهومی فراتر از مکان است و ان را می توان چنین بیان نمود:مسکن فضایی است که با در نظر گرفتن همه روابط اجتماعی مردم در زمینه ی همبستگی ها ، علاقه ها ، سلیقه ها و منافع و تضادها ، ان ها را در مقابل یکدیگر قرار میدهد .
بدین ترتیب مسکن بعنوان فضایی مطرح می گردد که بالاجبار به صورت منجمد قابل لمس نسیت و حد ان در رابطه و به نسبت رشد و سلطه ی فکری و اجتماعی انسان متغیر می باشد. در این زمینه می توان گفت که معنی و بعد مسکن از یک سو به خصوصیات فردی مربوط می گردد و از سوی دیگر تابع مجموعه روابطی است که بر طبق ان مردم در یک محله یا یک شهر با هم تماس هایی را معمول می دارند - ریاضی ، . - 28 : 1380 با توجه به اینکه قسمت اعظم ساختمان های هر مجموعه ی زیستی را ساختمان های مسکونی تشکیل می دهد ، مطالعات مرتبط با مسکن در فرایند برنامه ریزی مسکن از اهمیت ویژه ای بر خور دار است.
