بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای تجاری جزو بخش های مهم شهرها بوده و علاوه بر نقش اقتصادی،محلی برای شکل گیری تعاملات اجتماعی بوده است. در گذشته بازار علاوه بر محل انجام فعالیت های مختلف اقتصادی، مهمترین محور فضایی در حیات اجتماعی بود. اما در طول زمان، جایکاه بازارهای سنتی در شهرهای ایران به شدت تضعیف شده و از طرفی فضاهای تجاری جدید نیز نسبت به سبک گذشته ناتوان مانده اند و نقش اجتماعی آن ها نسبت به نقش اقتصادی آنها کمرنگ تر شده است. از دیدگاه عینی و مادی فضای شهری بستری است که روابط اجتماعی و حیات مدنی در آن جریان مییابد. فعالیت های تفریحی جمعی در فضای شهری می تواند یکی از مهمترین بسترهای ایجاد تعاملات اجتماعی و ارتقاء سطح فرهنگی جامعه باشند. قوام و دوام جامعه به روابط اجتماعی و تعاملات اجتماعی کمیت و کیفیت آن بستگی دارد.
پایداری اجتماعی نقش مهمی در یافتن راه حل هایی برای تاثیر متقابل گروه های اجتماعی بر هم ایفا میکند که میتواند به خلق راههای پایدار زندگی در یک جامعه کمک کند. پایداری اجتماعی در واقع بخش غیر کالبدی معماری پایدار است. برآوردن نیازهای انسان، افزایش کیفیت زندگی او و استفاده از تمام ظرفیتها در بهبود وضع او از اهداف پایداری اجتماعی است. احساس امنیت در چنین فضایی از موثرترین عواملی است. احساس امنیت در چنین فضایی از موثرترین عواملی است که میتواند حضور شهروندان در جامعه را بالفعل گرداند. لذا عوامل موثر در ایجاد حس امنیت در مجتمع های تجاری باید مورد توجه خاص قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، جستجوی معیارهای کالبدی و معنایی مجتمع های تجاری به منظور افزایش حس امنیت و ایجاد کانون فعال شهری در راستای پایداری اجتماعی است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی با بررسی مفاهیم پایداری اجتماعی، به مطالعه زمینه های تاثیرگذار افزایش حس امنیت در فضاهای عموم میپردازد.
واژگان کلیدی: فضاهای شهری، فضای تجاری، پایداری اجتماعی.
مقدمه
به طور کلی مفاهیم توسعه ی پایدار در سه حیطه، مطرح میشود: پایداری محیطی، پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی . فضای عمومی، مکانی است که عموم حق ورود و حضور در آن را بدون هیچ گونه محدودیتی دارا میباشند، جایی است که در آن رابطه تعاملی مردم با یکدیگر برقرار میشود - رهنمایی و اشرفی، 1386، - 24-23 فضاهای عمومی در شهرها، کانون تجربه حیات جمعی شهروندان هستند فرصتی برای توسعه ابعاد اجتماعی فرد به لحاظ تعاملات اجتماعی و تجربه مشارکت در حیات جمعی در شهرها هستند - چرجچیان و دانشپور ، 1388، . - 54-53 امروزه از پایداری اجتماعی بیشتر در طراحی شهری پرداخته میشود و کمتر در طراحی معماری به آن توجه میشود. در صورتی که نقش آن در طراحی فضاهای عمومی، قابل توجه است. توجه به نقش سازنده فضاهای عمومی در تعاملات اجتماعی یا رضایتمندی و بهبود کیفیت زندگی انسان همانا هدف اصلی پایداری اجتماعی است.
پژوهش حاضر، رویکردی است تحلیلی توصیفی که بر آن است تا با روش مطالع کتابخانه ای، معیارهایی را که در دستیابی به یک معماری پایدار نیاز است، تبین نماید و با بررسی حضور مردم در فضاهای عمومی و معیارهای آنان برای برقراری روابط اجتماعی، شناخت محورهای اساسی پایداری اجتماعی در معماری و راهکارهای مطرح شده در باب تعاملات اجتماعی فضاهای شهری در نظریه ها به معیارهایی برای طراحی پایدار در آن ها برسیم؛ چگونگی بازتاب تئوری پایداری اجتماعی در فضاهای عمومی به منظور افزایش تعاملات اجتماعی بررسی و ارائه شود. به دلیل گستردگی مطالب مربوط پایداری، به نظریه های پایداری در مقیاس فضاها بطور خاص پرداخته شده است.
ضرورت تحقیق
امنیت عامل تعیین کننده حضور انسانها در فضاهای تجاری است. ایجاد حس امنیت در مجتمعهای تجاری باید مورد توجه خاص قرار گیرد.
اهداف تحقیق
- بررسی عوامل کالبدی، فضاهای تجاری مدرن و نقش آن در ایجاد حس امنیت و پایداری.
- بررسی راهکارهای بازتاب تئوری پایداری اجتماعی در فضاهای عمومی به منظور افزایش تعاملات اجتماعی.
تاریخچه مراکز تجاری
احداث اولین مرکز تجاری به مفهوم امروزی در ایتالیا به سال 111 میلادی در زمان امپراطوری تروژان باز می گردد. در این سال برده ای یونانی، مرکز خریدی مجاور میدان عمومی شهر رم بنا نمود. این مرکز در دو طبقه احداث گردید و در ان حجره ها به صورت ردیفی استقرار یافته و دارای سیستم تهویه بود. در قرون وسطی بازارهای خیابانی لندن، بازارچه های بلژیک و بازارهای خاورمیانه شکل گرفت. بعد از جنگ جهانی دوم با حرکت واسکان مردم در حومه شهرها، مراکز تجاری نیز به این مکان ها انتقال یافت که هدف آن ها در دسترس بودن مشتریان بود که این تفکر تا امروز نیز ادامه یافته است. با نگرش به تاریخچه مراکز تجاری در امریکا نیز مشخص می گردد که مراکز تجاری در آنجا نیز هم همانند سایر نقاط در مرکز شهر های کوچک و بزرگ قرار داشتند و تجمع واحدهای مستقل، مجموعه های جذابی را ایجاد می کردند. - فرزاد شاد، 9، . - 1386
فضای عمومی
فضای عمومی مکانی برای رفع نیاز های روزمره و زندگی عمومی در شهر ها هستند این فضا ها در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی اقتصادی و فرهنگی تغییر مییابند - pasaogullari & doratli, 2004, 225 - بسیاری از نظریه پردازان شهر سازی معتقدند که فضاهای عمومی شهری به عنوان یکی از اجزای اصلی، نقش با اهمیتی در شهر دارند. این عقیده فراتر از نقش کار کردهای فضاهای عمومی است که معطوف به زمانی است که این فضا ها، سرمایه اجتماعی را در زمانی که تعاملات اجتماعی زیادی را در این مکان ها به وقوع میپیوندند افزایش می دهند - پورجعفر و محمودی نژاد، 1388، . - 77
تعامل اجتماعی در فضاهای عمومی
از نیازهای مهم هر انسان نیاز به برقراری رابطه با دیگران است که زمینه ساز حضور انسان ها در فضا می باشد. جان لنگ در این ارتباط دو دلیل عمده را بیان می کند: روابط متقابل اجتماعی از آن سو لازم است که احساس تعلق و دوست داشته شدن را در افراد ایجاد می کند لذا فضاهایی که این ارتباط را فراهم می سازند فضاهای مطلوبی محسوب می شوند - لنگ، 25، . - 1386 یکی از مهم ترین ابعاد فضاهای عمومی ایجاد فرصت هایی جهت تعاملات اجتماعی میباشد. در این تعاملات مردم رابطه قویتری با محیط و جامعه خود برقرار میکنند و حس تعلق خاطر و هویت جمعی در آنها تقویت میشود که با شکل گیری شبکه های اجتماعی و افزایش حس مشارکت جمعی همراه است. تعامل اجتماعی بیش از هر فعالیت دیگری به محیط حساس است.
نقش و جایگاه کنونی مجتمع های تجاری
امروزه با تغییر در شیوه های داد و ستد و تضعیف جایگاه بازارهای سنتی در شهر های جهان سوم باعث خلق شغل هایی جدید شده، وجود مرکز فضاهای تجاری مدرن را می توان موج دوم محیط های تجاری قلمداد نموده باشد. ام به هر حال ریشه در مراکز و بازارهای سنتی دارند. استقبال عموم شهروندان از مجتمع چند منظوره که در ان می توان علاوه بر خرید که باعث ایجاد کانون شهری، محل برخوردهای روزانه و تعاملات اجتماعی شده موجب شده است تا بازارها تنها نقاطی برای خرید کالاهایی خاص گردیده و بیشتر به محل هایی مناسب با خرید و بازدید توریست ها و مسافران تبدیل گردند.
حس امنیت در فضای تجاری
امروزه مراکز تجاری علاوه بر اینکه محلهایی برای داد و ستد هستند، بستری مناسب را نیز برای سایر فعالیت های اجتماعی فراهم میاورند. به همین دلیل است که جامعه شناسان و روانشناسان با مطالعه رفتارهای مخاطبین در فضای تجاری، فقدان فضاها و مکانهای غیر تجاری را از عوامل نارضایتی مخاطبین دانسته و تغییر ماهیت صرفا تجاری مراکز خرید را به فضاهایی تحت عنوان تجاری تفریحی و تخصیص مکان هایی جهت گذراندن اوقات فراغت، تفریح و تفرج را در پاسخ به نیازهای جامعه مدرن شهری امروز به عنوان راهکارهای ضروری معرفی نموده اند.
