مقاله بررسی تأثیر چرخش حسابرس و شک گرایی حرفه ی حسابرس بر کیفیت حسابرسی

بخشی از مقاله

بررسی تأثیر چرخش حسابرس و شک گرایی حرفه ي حسابرس بر کیفیت حسابرسی

چکیده

هدف این تحقیق تعیین رابطه بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کیفیت حسابرسی و تعیین رابطه بین شک گرایی حرفه اي حسابرس و کیفیت حسابرسی میباشد. جامعه آماري پژوهش حاضر، شامل کلیـه حسابرسـان شـاغل در سـازمان حسابرسـی و موسسـات حسابرسـی عضـو جامعـه حسابداران رسمی می باشند. حجم نمونه برابر با 384 نفر می باشد. شیوه نمونه گیري بـه روش تصـادفی در دسـترس بـوده و جهـت گـردآوري اطلاعات از روش کتابخانه اي و میدانی استفاده شده است،ابزار گردآوري اطلاعات هم پرسشنامه میباشد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوري شده از نرم افزار spss16 استفاده گردیده است. آزمون آماري در این تحقیق نیز ضریب همبستگی پیرسـون و رگرسـیون میباشـد. ایـن پژوهش مشتمل بر 9 فرضیه هستند، که 5 فرضیه آن تأثیر چرخش حسابرسی بر ابعاد کیفیت حسابرسی را می سـنجد و 4 فرضـیه دیگـر، تـأثیر ابعاد شک گرایی حرفه اي حسابرس بر کیفیت حسابرسی را مورد سنجش قرار می دهد. نتایج تحقیق نشان میدهد که: چـرخش حسابرسـی بـر ابعاد کیفیت حسابرسی و ابعاد شک گرایی حرفه اي حسابرس بر کیفیت حسابرسی مؤثر است.

کلمات کلیدي: چرخش حسابرسی، کیفیت حسابرسی، شک گرایی حرفه اي حسابرس

مقدمه

دنیاي حرفهاي امروز دستخوش تحول هاي بسیاري شده که از مهم ترین دلایل این تحول ها میتوان به جهانی شدن اقتصاد اشـاره کرد. جهانی شدن نه تنها به تجارت، بلکه به حرفههاي مختلف نیز تسري یافته که به تبع آن تقاضا براي دقتنظر بیشـتر نسـبت بـه نتیجه کارهاي دنیاي تجاري و حرفهاي، رو به افزایش است. بهعبارتی میتوان گفت، امروزه کیفیت پیششرط ورود به اقتصاد جهانی است (حساس یگانه و جعفري، .(1390

در دنیاي تجاري مورد اشاره، معاملات و رویدادهاي اقتصادي از راه گردآوري شواهد به وسیله حسابداران مستند و در حساب ها ثبـت میشود. نتیجه معاملات و رویدادهاي اقتصادي از حساب ها استخراج شده و در چارچوب گزارش هاي مالی در اختیار اشخاص ذینفع قرار میگیرد. این در حالی است، که اطلاعات جهتدار، گمراه کننده، نامربوط یا ناقص میتواند، موجب تصمیمگیري نادرسـت شـود. پیچیدگی موضوع هاي اقتصادي و فرایند تبدیل آنها به اطلاعات نیز موجب امکان بروز اشتباه در پردازش اطلاعات شـده و بـه ایـن ترتیب استفاده کنندگان از گزارش ها را در تشخیص کیفیت گزارشهاي ارائه شده دچار مشکل مینماید. از طرف دیگـر، تضـاد منـافع بین تهیه کنندگان صورت هاي مالی و استفاده کنندگان از آنها موجب نگرانـی اسـتفاده کننـدگان میشـود. همچنـین عدمدسترسـی مستقیم استفاده کنندگان و فاصله آنها از تولید کنندگان اطلاعات، موجب میگردد. (همان منبع).

استفاده کنندگان از گزارش هاي مالی نسبت به آنها دچار ابهام و تردید باشند. در اینجاست که حسابرسی بر اساس نیازهاي فوق شکل گرفته و وسیلهاي براي رفع تردید و ابهام گزارش هاي مالی به وسیله تأیید کیفیت آنها میباشد. البته باید توجه داشت، وجود برخی شرایط در محیط گزارش گري، امکان ارزیابی مستقیم کیفیت اطلاعات بهوسیله استفاده کنندگان را بسیار مشکل میسازد.
وجود این شرایط، ارزشیابی غیرمستقیم کیفیت اطلاعات را امري بسیار ضروري مینماید. این شرایط که وجود آنها توجیه کننده نیاز براي حسابرسی به وسیله حسابرسان مستقل و ارائه اظهارنظر میباشد، میتواند ناشی از تضاد منافع، پیامدهاي اقتصادي بااهمیت، پیچیدگی و عدم دسترسی مستقیم باشد. حسابرسان به اطلاعات مالی ارائهشده اعتبار میبخشند و استفادهکنندگان میتوانند مطمئن باشند، که اطلاعات مورد استفاده از کیفیت مطلوبی برخوردار است. نقش حسابرس در فرایند حسابرسی شامل انجام بررسی هاي مناسب به منظور تعیین میزان اعتبار برخی گزارهها و اظهارنظر درباره یافتههاست، که این اظهارنظر حسابرس، بیانگر قضاوت و باور اوست. با توجه به مسائل مطرح شده فوق و همچنین نقش اقتصادي حسابرسی، تقاضا براي کیفیت حسابرسی افزایش یافته است.

کیفیت حسابرسی تابع عوامل متعددي از قبیل توانایی هاي حسابرس و اجراي حرفهاي میباشد. در همین چارچوب یکی از مفاهیم بااهمیتی که بر کیفیت حسابرسی تأثیر میگذارد، تردید (شک گرایی) حرفهاي است. (زهرایی، (1392

مبانی نظري و پیشینه پژوهش

وجود اطلاعات مالی شفاف و قابل اتکا، از عوامل اصلی ارزیابی وضع موجود و عملکرد یک شرکت در فعالیت هاي خـود و همچنـین تصمیمگیري در مورد داد و ستد اوراق بهادار آن شرکت میباشد. در محیط اقتصادي امروز با حضور فعالان اقتصادي متنوع و سـاختار پیچده روابط اقتصادي میان آنها، اطلاعاتی قابل اتکا تلقی میشوند، که توسط گروهی حرفه اي و مستقل بر فرآیند تهیه و ارائه آنهـا نظارت و اظهارنظر شده باشد. نمونه بارز گروه هاي حرفه اي مستقل، مؤسسات حسابرسی میباشند کهعمدتاً ساختار کنترل داخلـی واحد گزارش گر و محصول نهایی آن یعنی صورتهاي مالی را مورد بررسی و نظارت قرار داده و در این مورد اظهارنظر مـی نماینـد.

بدیهی است، با توجه به جایگاه و نقش مؤسسات حسابرسی در تصمیمات استفادهکنندگان، وجود و بـروز اسـتقلال حسـابرس و ارتقـا کیفیت کار مؤسسات حسابرسی به عنوان عوامل کلیدي در تهیه گزارش حسابرسی قلمداد میشود. بـه همـین دلیـل بـراي افـزایش کیفیت کار و حفظ استقلال مؤسسات حسابرسی راهکارهاي مختلفی از سوي مراجع حرفهاي و صاحبنظران حرفهاي ارائه شده است، که یکی از پیشنهادهاي مورد توصیه آنان، تغییر ادواري مؤسسات حسابرسی میباشد(حساس یگانه و جعفري، .(1390 حساس یگانه و جعفري (1389) در پژوهشی به بررسی تأثیر چرخش مؤسسات حسابرسی بر کیفیت گزارش حسابرسی شرکت هاي پذیرفتـه شـده در بورس اوراق تهران پرداختند.نتایج حاصل از پژوهش بیانگر این است که چرخش مؤسسات حسابرسی موجب افزایش کیفیت گـزارش حسابرسی نمی شود.

جدایی مالکیت و مدیریت در شرکتهاي سهامی به دلیل عدم تقارن اطلاعاتی ناشی از سـاختار فعالیـت اقتصـادي در شـرکت هـاي سهامی بزرگ و تضاد منافع احتمالی میان مدیران و مالکان ایجاب مینماید، به منظور کاهش هزینههاي نمایندگی، گزارشهاي تهیـه شده توسط مدیریت توسط اشخاص مستقل و با صلاحیت حسابرسی شود. ورشکسـتگی شـرکت هـایی نظیـر انـرون ، ورلـد کـام و پارمالات به همراه بانکهاي بزرگی همچون لهمان برادرز ، نورتن راك و ... در سال هاي اخیر منجر به نشانه رفتن انگشـت اتهـام به سوي حرفه حسابداري شد. در این مورد الزام مؤسسات حسابرسی به تغییر دورهاي صاحبکاران خود به عنوان راه حلی براي بهبود استقلال حسابرسان مورد توجه قرار گرفت، چرا که بسیاري از افراد به ویژه قانونگذاران اعتقاد داشتند، روابط طولانی مدت حسابرس و صاحبکار، توان نظارتی حسابرس و همچنین کیفیت حسابرسی را کاهش میدهد. (سجادي و دلفی، . (1392

در پی این وقایع، قانونگذاران و تدوین کنندگان استانداردهاي حسابداري سعی در تدوین قوانینی داشتند، تـا اسـتقلال حسابرسـان و کیفیت حسابرسی را بهبود بخشند. در این میان میتوان به تصویب قانون ساربنز- آکسلی در جولاي 2002 اشـاره کـرد. قسـمتی از این قانون، مؤسسات حسابرسی را ملزم میکند، که شرکا و مدیران خود را بعد از هر 5 سال متوالی کار حسابرسی روي یک صاحبکار واحد تغییر دهند. این قانون نیز همانند دیگر قوانین وضع گردیده موافقان و مخالفان خود را داشته است. (حمیدي، (1391

جعفري و همکاران (1392) در یک تحقیق تأثیر »تغییر حسابرس« بر »کیفیت حسابرسی« را در شرکت هاي پذیرفته شده در بـورس اوراق بهادار تهران بررسی نموده اند. نتایج تحقیق آنها نشان می دهد که تغییر حسابرس با کشف تحریـف هـاي مالیـاتی و تحریـف ناشی از اشتباه در بکارگیري رویههاي حسابداري رابطه معناداري دارد و باعث افزایش نسبت موفقیت کشـف ایـن تحریـف هـا شـده است. اما چنین رابطهاي بین تغییر حسابرس و تحریف در برآوردهاي حسابداري، تحریف قوانین و سایر تحریف ها دیده نشد .

پیري و همکاران (1392) در پژوهشی رابطه اندازه موسسه حسابرسی و کیفیت حسابرسی در شرکت-هـاي پذیرفتـه شـده در بـورس اوراق بهادار تهران طی سال هاي1389-1385 را بررسی نمودند. نتایج تحقیق آنها نشان می دهد که اندازه موسسه حسابرسی رابطه منفی معناداري با کیفیت حسابرسی دارد. این ارتباط منفی نشان می دهد موسسات حسابرسی بزرگ و داراي تعداد صـاحبکار بـالا، در مقایسه با موسسات حسابرسی کوچک و داراي تعداد صاحبکار کم از کیفیت حسابرسی پایین تري برخوردارند.

قسیم محمد (2011) به بررسی تأثیر ساختار مالکیت بر کیفیت حسابرسی شرکتهاي اردنی پرداخت. یافتـه هـاي ایـن تحقیـق نشـان میدهد که بین مالکیت نهادي و مالکیت خارجی با کیفیت حسابرسی رابطه مثبت و معناداري وجـود دارد. همچنـین یافتـههاي ایـن تحقیق نشان میدهد بین تمرکز مالکیت نهادي و کیفیت حسابرسی رابطه منفی و معنادار وجود دارد.

رحیمیان و همکاران (1390) به بررسی نقش سهامداران نهادي در کیفیت حسابرسـی صـورتهاي مـالی شـرکتهاي پذیرفتـه شـده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختهاند. در این مطالعه از سه معیار انـدازه موسسـه حسابرسـی، تخصـص حسابرسـی در صـنعت و نـوع گزارش حسابرسی به عنوان شاخص کیفیت حسابرسی استفاده شده است. یافتههاي این مطالعه نشان می دهد کـه شـرکتهاي داراي سطوح بالاتر از مالکیت نهادي، از کیفیت حسابرسی بالاتري برخوردار میباشند؛ این در حالی است که تمرکز مالکیت نهـادي موجـب کاهش در کیفیت حسابرسی میگردد.

جبار زاده کنگرلویی و همکاران((1393 با استفاده از مدل کریشنان و ژانگ (2005)رابطه بین کیفیت حسابرسـی و اقامـه دعـوا علیـه حسابرس در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی و استنباط نموده اند که تمایزي بین موسسات حسابرسی(بزرگ و کوچک)نسبت بـه مشتریان با ریسک اقامه دعواي بیشترنسبت به مشتریان با اقامه دعواي کمتر در شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار وجـود ندارد. به عبارت دیگر موسسات حسابرسی به کل مشتریان خود به یک دیده می نگرند و سعی در ارائه حسابرسی با کیفیت بـه همـه آنها را دارند.

بر اساس استاندارد حسابرسی ایران، حسابرسان باید حسابرسی را با نگرش شک حرفه اي برنامه ریزي و اجرا کننـد و نگـرش شـک گرایی حرفه اي به معناي آن است، که با ذهنی پرسش گر، ارزیابی نقادانه اي از اعتبار شواهد حسابرسی کسب شده به عمل آیـد. از طرفی کیفیت حسابرسی موضوعی است، که همیشه در حسابرسی مطرح بوده. در حقیقت این بعد، از جنبه هاي اصلی حسابرسی مـی باشد. چون حسابرسی فرایندي است، که همواره با شک و تردید همراه است. این امر می تواند، زمینه ساز وقوع خطر براي حسابرسان باشد. حسابرسی مانند حسابداري، دامنگیر دنیاي بدهکار و بستانکار نیست بلکه با مواردي مانند خطر، کنترل ها، اندازه گیري عملیات و مدارك حسابرسی روبروست، از این رو مکتب شک گرایی باید با کیفیت حسابرسی همواره حفظ شود. (حاجیها، گـودرزي و فتـاحی،.(1392

رسوایی هاي مالی در شرکت هایی چون انرون ورلدکام و آدلفی محافل علمی را به نارسایی هاي حسابرسی هدایت کرد؛ لذا بحث در مورد شک و تردید حرفه اي حسابرسان بالا گرفت و موارد تقلب نشان داد، که نارسایی هاي حسابرسـی، ناشـی از سـطح مناسـبی از شک و تردید حرفه اي حسابرسان بوده است. از این رو هدف این مقاله شناخت ویژگی هاي شک حسابرس و رابطه آنهـا بـا کیفیـت حسابرسی است. از این رو هر سه حوزه کیفیت حسابرسی، چرخش حسابرسی و شک گرایی حرفه اي در حسابرسـی کـه موضـوعاتی ذهنی و در عین حال عینی هستند؛ نیازمند انجام تحقیقات گسترده هستند. (حاجی ها، گودرزي و فتاحی، .(1392

بر طبق مطالب ارائه گردیده، در این مقاله تأثیر چرخش مؤسسات حسابرسی و شک گرایی حرفه اي حسـابرس را بـر متغیـر کیفیـت حسابرسی مورد مطالعه قرار داد ه ایم. در واقع این تحقیق به دنبال پاسخی به این پرسش اصـلی اسـت کـه، آیـا چـرخش مؤسسـات حسابرسی و شک گرایی حرفه اي حسابرس تأثیري بر کیفیت حسابرسی شرکت هاي پذیرفتـه شـده در بـورس اوراق بهـادار تهـران دارد؟ در کل، این مطالعه به دنبال پاسخ به سؤالات زیر است:

-ویژگی هاي شک گرایی حرفه اي حسابرس چه مواردي هستند؟

-ویژگی هاي کیفیت حسابرسی چه مواردي هستند؟

-آیا بین ویژگی هاي شک گرایی حرفه اي حسابرس با کیفیت حسابرسی رابطه وجود دارد؟

-آیا بین چرخش حسابرسی و کیفیت حسابرسی رابطه وجود دارد؟

- کدام ویژگی هاي شک گرایی حرفه اي بیشترین تأثیر را بر روي کیفیت حسابرسی دارند؟

فرضیات تحقیق

فرضیات اصلی:

- فرضیه اصلی :1 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه اصلی:2 بین شکگرایی حرفهاي حسابرس و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد.

براي دستیابی به نتایجی در مورد فرضیههاي اصلی، فرضیههاي فرعی زیر در نظر گرفته شده است:

فرضیه هاي فرعی:

- فرضیه فرعی :1 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کشف تحریف مالیاتی رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی :2 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کشف تحریف در برآوردهاي حسابداري رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی :3 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کشف تخلف از قوانین رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی :4 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کشـف تحریـف ناشـی از اشـتباه در بکـارگیري رویـههاي حسـابداري رابطـه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی :5 بین چرخش مؤسسات حسابرسی و کشف سایر تحریفها رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی:6 بین ویژگی اعتماد فردي و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی:7 بین ویژگی تعلیق در قضاوت و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد.

- فرضیه فرعی :8 بین ویژگی منبع کنترلی و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد.

فرضیه فرعی :9 بین ویژگی شک و تردید حرفهاي و کیفیت حسابرسی رابطه معناداري وجود دارد؟

روش شناسی

تحقیق حاضر بر اساس هدف، کاربردي است، که پیامد آن به دست آوردن نتایج کاربردي در زمینه افزایش کیفیت حسابرسی میباشد.

از نقطهنظر چگونگی جمعĤوري اطلاعات، از نوع تحقیقات توصیفی است، که به دنبال جمعĤوري اطلاعات واقعی و مفصل از پدیده مورد نظر است. همچنین این تحقیق از نوع تحقیقات پیمایشی میباشد، که از نقطهنظر دیگر، این تحقیق از نوع تحقیقات همبستگی
(نوعی از تحقیقات توصیفی) است. این نوع تحقیق به پژوهشگر اجازه میدهد، تا در زمانی خاص و در شرایطی واقعی، چند متغیر و روابط و همبستگی فیمابین آنها را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. در آخر پژوهش حاضر از نوع تحقیقات میدانی نیز میباشد.

گردآوري اطلاعات

دادهها میتوانند، به شیوههاي مختلف و در مکانهاي مختلف و از منابع مختلف جمعآوري شوند. مصاحبه، پرسشنامه و مشاهده افراد و پدیدهها، سه شیوة عمدة جمعآوري دادهها در پژوهش پیمایشی هستند. در این پژوهش، روش گردآوري اطلاعات به صورت کتابخانهاي و میدانی میباشد و ابزار اصلی جمعآوري اطلاعات، پرسشنامه است. ابزار سنجش پرسشنامه استاندارد با سوالات بسته طراحی گردیدهاند. براي سنجش چرخش حسابرس و کیفیت حسابرسی از پرسشنامه دیĤنجلو (1981)، براي سنجش ویژگی اعتماد فردي از سؤالات پرسشنامه روتر (1967) و براي ویژگی تعلیق در قضاوت از سؤالات پرسشنامه وبستر و کروگالانسکی (1994) و

براي ویژگی منبع کنترلی از سؤالات پرسشنامه روتر (1966) و براي ویژگی شک و تردید حرفهاي از سوالات پرسشنامه هارت

(2007) استفاده شده است.

تحلیل دادهها و یافته هاي پژوهش

جمعیتشناختی (آمار توصیفی)

در هر پژوهشی بررسی متغیرهاي جمعیت شناختی یکی از بخشهاي آن فرآیند محسوب میشود، که در جاي خـود از اهمیـت قابـل ملاحظهاي برخوردار است، لذا تحلیل این بخش از دادهها نیز در فرآیند تحقیق و پژوهش مفید و موثر خواهد بود.

جدول :1 ترکیب اعضاي نمونه آماري به تفکیک رشته تحصیلی

چنانچه جدول شماره :1 نشان میدهد، از کل تعداد نمونه آماري مورد پژوهش که 384 نفر میباشند، با توجه به پایه تحصیلی، 298

نفر(77/6 درصد ) داراي مدرك تحصیلی حسابداري، 71 نفر 18/4) درصد) داراي مدرك تحصیلی مدیریت و 15 نفر ( 3/9 درصد)
داراي مدرك تحصیلی اقتصاد بودهاند. بنابراین، نمونه انتخاب شده از جامعه مورد پژوهش داراي ترکیبی از رشتههاي حسابداري، مدیریت و اقتصاد است. با توجه به موضوع تحقیق، مدارك تحصیلی نمونه مذکور مرتبط با موضوع پژوهش بوده و اکثریت نمونه آماري داراي مدرك تحصیلی حسابداري میباشند.

جدول شماره :2 ترکیب اعضاي جامعه آماري به تفکیک مقطع تحصیلی

چنانچه جدول شماره :2 نشان میدهد، از کل تعداد نمونه آماري که 384 نفر میباشند، با توجه به مقطع تحصیلی، 10 نفر( 2/6

درصد ) داراي درجه دکتري، 168 نفر( 43/7 درصد ) داراي درجه کارشناسی ارشد و 206 نفر 53/6) درصد) داراي درجه تحصیلی کارشناسی بودهاند. از آنجا که حداقل میزان تحصیلات جامعه حسابداران رسمی، کارشناسی است، نمونه آماري مورد پژوهش، با موضوع مورد پژوهش و مفاهیم آن آشنایی دارند و مفاهیم مورد پژوهش براي آنها قابل فهم و ملموس میباشد.

جدول شماره :3 ترکیب اعضاي نمونه آماري به تفکیک سابقهي خدمت

چنانچه جدول شماره :3 نشان میدهد، از کل تعداد نمونه آماري که 384 نفر میباشند، با توجه به میزان سوابق و فعالیت آنها در زمینه حسابرسی، 100 نفر( 26/1 درصد ) از افراد نمونه، بیش از 21 سال سابقه کار، 224 نفر ( 58/3 درصد ) از افراد، بین 11 تا 20
سال سابقه کار، 60 نفر( 15/6 درصد )، کمتر از 10سال سابقه کار در زمینه حسابرسی داشتهاند. تجربه، عامل بسیار تأثیرگذاري بر انتخاب صحیح گزینههاست و با توجه به ترکیب اعضاي نمونه مشاهده میشود، که حجم وسیعی از نمونه آماري مورد پژوهش، از تجربه بالایی برخوردارند.

جدول شماره :4 ترکیب اعضاي نمونه آماري به تفکیک محل اشتغال

چنانچه جدول شماره :4 نشان میدهد، از کل تعداد نمونه 384 نفر میباشند، با توجه به محل اشتغال 151 نفر 39/3) درصد) شاغل در مؤسسه حسابرسی و 233 نفر 60/7) درصد) شاغل در سازمان حسابرسی بودند. از آنجا که توزیع پرسشنامه بیشتر در سازمان حسابرسی تهران صورت پذیرفته است، به تبع آن پرسشنامههاي دریافتی از سازمان نیز بیشتر بوده است. دلیل توزیع بیشتر پرسشنامهها در سازمان حسابرسی تهران این است، که ترکیب اعضاي جامعه حسابداران رسمی نشان میدهد، پس از شاغلین شریک مؤسسات حسابرسی (که دسترسی آسان به تمامی آنها از نقطه نظر دوري راه و محدودیت هاي زمانی و اقتصادي و ... آسان نبود)