بخشی از مقاله
بررسی تاثیر رشد اقتصادي بر تصادفات و آینده نگاري وضعیت ایمنی جادههاي کشور
چکیده
مطالعات و بررسی هاي بعمل آمده توسط محققین جوامع بینالمللی همچون بانک جهانی بیانگر آن ا ست کـه ارتبـاط معـنی داري میان شاخص تصادفات و کشتههاي جادهاي به جمعیت و وسایل نقلیه هر کشور بـا رشـد اقتصـادي آن کشـور وجـود دارد. آمـار کشورهـاي توسعه یافته در دهه هاي گذشته نشان می دهد که در شروع افزایش تعداد وسایل نقلیه موتوري که همراه با ر شد اقتصـادي(افـزایش درآ مد سرانه) در آن جوامع همراه بود, تعداد کشتههاي جادهاي متناسب با رشد اقتصادي افزایش یافته است. این افزایش سـپس تـا یـک حـدي از درآمد البته در کشورهاي مختلف متفاوت اما نزدیک به هم در تعداد کشتهها ادامه یافته و سپس کاهش مییابد. بطوریکه شاخصهاي ایمنی با درآمد سرانه کشورهاي پیشرفته نموداري به شکل U برعکس میباشد. در صورت پیروي و یا شرایط مشابه رشـد اقتصـادي کشـور مـا بـا سایر کشورها, میتوان ضمن تحلیل شرایط سالهاي گذشته, تخمینی از شرایط سالهاي آینده در تعداد سوانح و کشتهها ارایه و رسـیدن بـه حالـت پایدار و یا کاهش در تعداد کشته ها بعنوان نقطه مطلوب را پیش بینی نموده و جهت رسیدن به آن برنامهریزي مناسـب بعمـل آورد. در ایـن مقاله ضمن تحلیل شرایط گذشته و حال کشور در زمینه ارتباط میان تعداد کشتهها و سوانح و اقتصاد کشور, پیشبینی از شرایط آینده وضعیت ایمنی کشور ارایه میگردد.
کلید واژه ها:تصادفات، شاخص، رشد اقتصادي، درآمد سرانه
-1 مقدمه
تصادفات ترافیک جادهای هر ساله جان بیش از یک میلیون و دویستهزار نفر را در سطح دنیا میگیرد و عامل مرگ بیش از مصدومیت ها و مجروحین ناشی از حوادث مختلـف محســوب مــیگــردد. ایـن مسأ له در کشورهــای در حــال توسعه حادتر است. در حالیکه این کشورها تنها ٣٢ درصد ناوگان جادهای را در اختیـار دارنـد، ب یش از ٨٥% کشتــههـای ناشی از تصادفات دنیا متعلق به آنهاست. روند سالهای اخیر کشورهای در حـال توسـعه نگــران کننــده اسـت. در ١٥ ســال گذشته تعداد کشتهها در آسیا بیش از ٨٠ درصد و در آمریکای لاتین و آفریقا بیش از ٤٠ درصد رشد داشـته اسـت. ایـن روند برای کشورهای توسعه یافته برعکس است. بطوریکه در این کشورها کشتههای ترافیکی در سـالهای گذشـته رو بـه کاهش بوده است. در کشورهای توسعه یافته توام با موتوریزاسیون و رشــد ترافیــک بــه دلیــل بهبــود در عواملـی همچـون کیفیت وسائل نقلیه، طراحی هندسی و روسازی جادهها، مـدیریت ترافیــک، اعمـال قــانون و مقـررات، تحصیــلات بـالا و خدمات اورﮊانس و پزشکی از عوامل کاهش در کشتههـای ترافیکـی بـوده اسـت. بـا اینحـال در کشورهـای در حـال توسعه، تعداد کشتهها در حال افزایش است. این موضوع در کشورهائیکـه کاربرد وسـایل نقل یه موتــوری در حـال رشــد سریع است، بیشتر شدت دارد. بررسیهای بانک جهانی نشان میدهد که اگر الگوی فعلی در روند تصادفات ادامـه یابــد، تا سال ٢٠٢٠، کشته های جاده ای در کشورهای با درآمد کم و متوسط تا ٨٠ درصد افـزایش مــییابـد و در کشورهـای بـا درآمد بالا تا ٣٠ درصد کم خواهد شد[١.]
مطالعات و بررسیهای بعمل آمده توسط محققین جوامع بین المللی همچـون بانـک جهــانی ب یانگر آن اسـت کــه ارت باط معنیداری میان شاخص تصادفات و کشتههای جادهای به جمعیت و وسایل نقلیه هر کشور بــا رشــد اقتصـادی آن کشــور وجود دارد. آمار کشورهای توسعهیافته در دهههای گذشته نشان می دهد که در شروع افزایش تعداد وسایل نقلیه موتوری که همراه با رشد اقتصادی(افزایش درآمد سرانه) در آن جوامع همراه بـود, تعــداد کشتـههـای جـادهای متناســب بــا ر شد اقتصادی افزایش یافت. این افزایش سپس تا یک حدی از درآمد(در کشورهای مختلف متفاوت اما نزدیـک بـه هــم) در تعداد کشتهها ادامه یافته و سپس کاهش مـییابـد[٢.] در ایــن نوشــته ضــمن بررســی موضــوع در سـطح جهــان، براسـاس پیشبینی شرایط اقتصادی و جمعیتی آینده کشور، روند رشد و یا کاهش تصادفات مورد تحلیل قرار گرفته است.
-2 اهمیت موضوع
بررسی روند رشد و سپس کاهش تعداد تصادفات و کشتههای ترافیکی در کشورهای پیشرفته، بیانگر دو پرسـش است. اول: آیا رابطه مشخصی میان کشتههای ترافیکی و توسعه اقتصادی وجود دارد و دوم اینکـه: اگـر چنیـن اسـت، آن رابطه چیست و چگونه این رابطه برای پیشبینی وضعیت آینده کشتههای در کشورهــای در حـال توسـعه بکـار مـی رود؟.
مطالعات اندکی در زمینه ارتباط و چگونگی تغییر تعداد کشتهها در مقابـل توســعه کشورهـا وجــود دارد. ایـن موضـوع و مطالعه آن میتواند به دو دلیل جالب باشد.
مستندسازی رابطه میان ایمنی راه و توسعه اقتصادی و کاربرد آن برای کشورهـای در حـال توسـعه مــی توانـد بعنوان یکی از اولین اقدامات مهم در زمینه بهبود سلامت عمومی مورد ارزیابی قرار گیرد.
به منظور برنامه ریزی در زمینه ایمنی، پیش بینی رشد کشتههـای ترافیکـی مهـم اســت. ایـن پیــشبیـنیهـا بایــد تصمیم گیران سیاسی را آگاه سازد که اگر اقدامات پیشگیرانهای برای کاهش تصادفـات ترافیکـی بــه انجــام نرسد، احتمالاﹰ چه اتفاقی رخ خواهد داد.
هنگامیکه اطلاعات و سری های زمانی کشته شدگان در بیــن کشورهـای مختلـف مـورد بررســی قـرار مـی گــیرد، الگــوی یکسانی قابل حصول میباشد. با افزایش درآمد کشورها، کشتههای ترافیک جادهای در ابتدا با رشد وسایل نقلیه موتوری افزایش یافته و سپس در یک سطحی از درآمد (درآمدهای بالا)، روند کشته شدهها رو به کاهش خواهــد گذاشــت. ایـن الگو پیشنهاد میکند که افزایش کشتهها در کشورهای در حال توسعه یک امر غیر قابل اجتناب خواهد بود[١.]
از آنجائیکه ایران هم به لحاظ اقتصادی و افزایش خودرو و هم در بحث افزایش جمعیت، کشوری در حال توسعه است، افزایش تعداد تصادفات با توجه به روند دیگر کشورهای اجتناب ناپذیر است. لذا بررسی، پیشبینی و تحلیل شرایط آتـی در میزان تصادفات برای مدیران و سیاستگذاران برای برنامهربزیهای دقیق در زمینه ایمنی ضروری است.
-3 تحلیل شرایط کشتههاي جادهاي در سطح دنیا
در بررسی کشته های جاده ای، عواملی که می تواند مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرند، شامل نرخ موتوریزه شـدن در این کشورها و شرایط اقتصادی آنها است. به همین دلیل در این بخش با ارائه آماری از رونـد کشتـههـای جـادهای در چند کشور، شرایط مالکیت خودرو و شرایط اقتصادی این کشورها مورد تحلیل قرار گرفته است.
1-3 روند تغییر در نرخ کشتهها 10000) نفر جمعیت /تعداد کشته)
بررسی آماری نرخ کشتـههـا در کشورهـا نشــان مــیدهـد که دو رونـد متفــاوت بیــن کشورهــای توســعه یافتـه و کشورهای در حال توسعه وجود دارد. در حالیکه کاهش قابل توجیهی در این شاخص برای کشورهای توسعه یافته وجود دارد، کشورهای در حال توسعه روند رو به رشدی را در تعداد کشتههـا تجربـه مــیکننـد. در جـدول (١)، تغیـیر در نـرخ کشتههای ترافیکی برای چند کشور منتخب ارائه شده است.
2-3 سرانه مالکیت خودرو
همه کشورها دارای رشد در تعداد وسایل نقلیه هستند. این عامل احتمالاﹰ فاکتور اصلی در افزایش کش تههـای جـادهای در کشورهای در حال توسعه است. در حالیکه کشورهای توسعه یافته دارای سرانه مالکیت خودروی بـالای ٤٠٠ هستنـد، در کشورهای در حال توسعه ضریب مالکیت بطور متوسط کمتر از ٢٥٠ است. جدول (٢) گزینه آماری چند کشـور منتخـب را نشان می دهد[٣.]
رشد نرخ مالکیت خودرو از یک منحنی Logistic پیروی میکند، شکل (١). این منحنی از سه قسمت تشکیل میشـود که عبارتند از:
١-مرحله اول، سرانه متوسط خودرو به ازای هر ١٠٠٠ نفر کمتر از ١٠٠ است. کشورهـای در حــال توسـعه در ایـن مرحله قرار دارند. در این مرحله رشد تصادفات دارای رشد متوسطی است.
٢-مرحله دوم، در این مرحله که با رشد سریع سرانه همراه است، رشد انفجاری در تعداد تصادفات و کشتههـا رخ می دهد. سرانه خودرو در این مرحله بین ١٠٠ تا ٣٠٠ خودرو به ازای هر هزار نفر است. ایران بــا توجـه بـه شـرایط موجود در مرحله دوم این نمودار قرار دارد.
٣-مرحله سوم، در مرحله سوم بهمراه کم شدن رشد تعداد وسایل نقلیه، از شدت رشد تصادفات کاسته شـده و در مراحل بالاتری از سرانه خودرو، رشد تصادفات شروع به کاهش خواهد کرد.
-4 کشته هاي ترافیکی و رشد اقتصادي
به منظور برنامهریزی برای تامین امینی در ترافیک، پیـشبیـنی رشـد کش تههـا ترافیکـی مهــم اسـت. پارامترهـای مختلفــی می تواند در ارتباط با این پیشبینی بکار رود. پارامترهایی که ارتباط مستقیم و معنیداری با روند رشد کشتههای ترافیکـی در کشورهای در حال توسعه دارند. مطالعات و بررسیها نشان میدهد که رشد وسایل نقلیه موتوری مهـمتـرین عامـل در بروز تصادفات جادهای است. رشد در وسایل نقلیه موتوری که توام با رشد اقتصادی است، معمولاﹰ به همراه خود افزایــش تصادفات جادهای را به همراه خواهد داشـت. ایـن موضــوع از آنجــا ناشـی مــیشـود کــه رشــد اقتصـادی باعـث افزایـش بهرهبرداری از خدمات حملونقل و به تبع آن افزایش تعداد سفرها خواهد شد، که در صـورت عـدم رعایــت مقــررات و نکات ایمنی، رشد فرآیندهای را در تعداد تصادفات شاهد خواهیم بود. معادلاتی که ریسک کشتهشدن را به درآمد سرانه نسبت میدهد، میتواند برای پیشبینی کشتهها در هر منطقه بکار رود.
مطالعاتی کــه توسـط الیزابـت آنـهکوپیـت (Elizabet Anne Kopits) بـه انجــام رسـید، نشـان مـیدهـد کـه ارتبــاط معنیداری میان روند کشتهها و رشد اقتصادی هــر کشــور وجـود دارد[١.] تحلیــلهـای ان جام گرفتـه بر روی اطلاعـات اقتصادی، وسایل نقلیه و کشتههای ترافیکی بیش از ٨٨ کشـور (شـامل کشورهــای توسـعهیافتــه و در حال توســعه) نشـان میدهد که کشتههای ترافیکی با افزایش درآمد سرانه رشد مییابد و در واقـع در ایـن مرحلـه از رشـد اقتصــادی، ناوگــان وسایل نقلیه نیز افزایش می یابد که عامل اصلی افزایش تعـداد تصادفـات و کشتـههـای ترافیکـی اسـت. در ســطوح بـالای درآمد که رشد سرانه مالکیت خودرو کندتر میشود و دولتها و افراد، دقـت و هزینـه بیشــتری را در ایمـنی راههـا صـرف میکنند، نرخ کشته های ترافیکی کاهش می یابد. این ارتباط بیانگر یک رابط U معکوس بین رشـد درآمـد سـرانه و نـرخ کشتههای ترافیکی است. مطالعات نتایج کشورهای مختلف در شکل (٤) نشان داده شده است.
