بخشی از مقاله
بررسی تاثیر رفتار انسان در ایجاد ایمنی در تصادفات جاده اي
چکیده
در پدیدآمدن تصادف هاي رانندگی چهار عامل انسانی، جاده، وسیله نقلیه و محیط موثرند. با در نظر گرفتن این مطلـب کـه خودروهاي امروزي داراي ایمنی بیشتري نسبت به خودروهاي قدیمی بوده به علت اینکه در خودروها، سامانه ي کیسه ي هوایی و ترمز ضد قفل شدن و ... تعبیه شده است. اما در واقع از نظر سلامت و ایمنی و مهم تر از تجهیزات خودرو، خود انسان ، یعنی راننده است که با وجود این همه وسایل ایمنی، مهار و اختیار ماشین را دارد و ماشین، مهار او را.
در این مقاله با توجه به مطالعات اسنادي و کتابخانه اي صورت گرفته نقش انسان در کاهش و یا افزایش تصادفات جاده اي که امري انکار ناپذیر بوده، مورد توجه قرار گرفته و راهکارهایی که می توان با استفاده از آن نظیر آموزش و فرهنگ سازي و ... که مستقیما با انسان و رفتار او مرتبط می باشد جهت ایجاد ایمنی در تصادفات جاده اي که جزء زیر ساخت هاي سیستم حمل و نقل هوشمند می باشد، ارائه می گردد.
کلید واژه: انسان، تصادفات جاده اي، ایمنی، سیستم حمل و نقل هوشمند، راهکار.
-1 مقدمه
با گسترش زندگی ماشینی و افزایش روزافزون ترافیک در شهرها و جاده ها و فرآینـد اقتصـادي و رفاهی ناشی از گسترش ارتباطات و سرعت جابـه جـایی کـالا و مسـافر، متأسـفانه بـر تعـداد و شـدت تصادفات وسایل نقلیه موتوري افزوده شده است. ضایعات جانی و مالی ناشی از این تصادفات، علاوه بـر تحمیل بار سنگین بر اقتصاد جوامع بشري باعث ایجاد مشکلی بزرگ بر سلامت عمومی و توسعه شـده است.
انسان به عنوان یکی از چهار عامل موثر در بروز تصادفات جاده اي به لحاظ سرعت عمل در حـین رانندگی و رفتار و تصمیمات مربوط به آن از اهمیـت ویـژهاي در کـاهش تصـادفات و سـوانح جـادهاي برخوردار می باشد که در راستاي ایجاد ایمنی در جاده هـا بـا در نظـر گـرفتن سیسـتم حمـل و نقـل هوشمند بایستی تدابیر لازم اتخاذ گردد.
سوالاتی که در اینجا مطرح میشود این است که تا چه اندازه انسان می تواند در کاهش تصـادفات جاده اي موثر باشد؟ در پاسخ باید گفت عوامل و رفتار انسانی در بروز تصادفات جاده اي موثر میباشد.
در این مقاله به نقش انسان در ایجاد ایمنی در تصادفات جاده اي که جزء زیر ساخت هاي حمل و نقل هوشمند می باشد، توجه شده است و بر تاثیر انسان به عنوان عاملی که می تواند با کنترل رفتار و تصمیمات خود در کاهش تصادفات نقش موثر داشته باشد، تأکید شده است.
-2 تعریف مسأله و اهداف تحقیق
امروزه تعداد تصادفات جاده اي در کشور ما رو به افزایش است و در نتجه خسارت هاي مالی ناشی از آن ها که بر خانواده ها و دولت تحمیل می شود، بسیار بالا بوده و با توجه به این که خسـارت هـاي مالی و جانی روانی و اجتماعی در مواردي غیر قابل جبران می باشد ضرورت دارد به منظور جلـوگیري از خسارت تصادفات رانندگی راه کارهاي موثري به اجرا گذارده شود .[1 ]
با در نظر گرفتن این مطلب که در تصادفات جاده اي یکی از عوامل ایجاد آن انسان مـی باشـد، در کشور ما تلفات زیادي را به خود اختصاص داده است، بایستی تدابیري در جهت کاهش آمار مربوط بـه این موضوع اتخاذ گردد. در این راستا توجه به انسان و ویژگی ها و رفتارهایی که از او سـر مـی زنـد از اهمیت ویژه اي برخوردار می باشد. این پژوهش با هدف کاهش تصادفات جاده اي بـا تأکیـد بـر نقـش انسان در کاهش آن، ارائه می گردد، کـه در راسـتاي رسـیدن بـه ایـن هـدف بایسـتی عـواملی ماننـد فرهنگ سازي و آموزش، نقش رسانه و ... مد نظر قرار گرفته شود.
-3 مفاهیم و تعاریف
خطاي انسانی: از خطاي انسانی تعاریف گوناگون ارایه شده است که به سه مورد اشاره مـی شـود. یک تصمیم یا رفتار نامناسب که بتواند از اثربخشی، ایمنی یا عملکرد سیستم بکاهد.
رفتاري که از یک فرد سر می زند، ولی فرد قصد انجام آن را نداشته است و نیز از نظر مقـررات یـا یک مشاهده گر پسندیده و مطلوب نیست یا اینکه آن رفتار موجب شود یک وظیفه یا یک سیستم بـه شکلی تبدیل شود که از حدود پذیرفته شده فراتر رود. مجموعه اي از اعمال انسـانی کـه از هنجارهـا، حدود و استانداردهاي از قبل تعریف شده، طبیعی و قابل قبول تخطی می کنند .[2 ]
٢
تصادف: برخورد وسیله با یک وسیله یا برخورد واحدهاي عبور و مرور همانند انسان، وسیله نقلیـه، هواپیما، قطار، حیوانات و اشیاء در سطح معابر و یا سقوط در دره را می گویند. تصادف به عنـوان یکـی از پیامدهاي رفتار ناهنجار ترافیکی و یکی از مشکلات و مصایب بزرگ و منتهی به ترافیک است .[3 ]
تصادف جرحی: به طورکلی هرگونه آسیب غیرکشنده که بر اثر تصـادف بـه فـرد یـا افـرادي وارد شود و شامل شکستگی عضو یا اعضاي بدن یا خونریزي باشد تصادف جرحی نام دارد که بعضی از ایـن صدمات قابل رویت است مثل کوفتگی و تورم.
تصادف فوتی: تصادفی که منجر به مرگ راننده، عابران یا سرنشینان داخل وسایل نقلیه می شود
.[2 ]
-1-3 عوامل انسانی موثر در بروز رخدادهاي رانندگی
رفتارهاي انسانی تنها بر مبناي دانش و آگاهی هاي فردي نیسـتند بلکـه عوامـل محیطـی نیـز در رفتارهاي انسان تأثیر دارند. عواملی ازقبیل طراحی راه، نوع و امکانـات وسـایل نقلیـه، قـوانین عبـور و مرور، لازم الاجرا بودن قوانین و بسیاري از این موارد، می تواند در رفتار کاربران در رابطه با راننـدگی و عبور و مرور تأثیر داشته باشد به همین دلیـل اطـلاع رسـانی و تبلیغـات صـرف، در کـاهش تصـادفات جاده اي تأثیر چندانی ندارد.
برحسب شواهد در 90 تا 95 درصد رخدادهاي رانندگی به تنهـایی یـا مشـترك بـا عوامـل دیگـر، عوامل انسانی دخالت دارد، بنابراین سهم عامل انسانی بیش از سایر عوامل ذکر شده است .[2 ]
عوامل مختلفی سبب بروز رخدادها و تصادفات رانندگی می شود که در مواردي که در زیر بـه آنهـا اشاره خواهد شد، انسان نقش محوري دارد.
.1 رفتار رانندگی: تخلف ها و خطاها
ریزون و همکاران در بررسی رفتارهاي نابهنجار رانندگی بـه 3 عامـل مشـخص دسـت یافتنـد: نادیـده گرفتن مقررات، خطاهاي خطرناك و لغزش هاي بی خطر. همچنین بروز تخلفات راننـدگی بـا افـزایش سن کاهش می یابد.
.2 نگرش ها و خطر تصادفات رانندگی
بطور نظري بین نگرش ها و تصادفات رابطه مستقیمی وجود ندارد. حداقل یک نقطه اتصال (رابط) بین این دو وجود دارد و آن رفتار است. خطر تصادفات بر حسب عوامل انسانی، عوامل جاده اي، وسـیله ي نقلیه، زمان و ... تفاوت می کند.
٣
.3 خواب و رانندگی
مشخص کردن نقش خواب آلودگی در ایجاد تصادفات دشوار اسـت و بررسـی هـایی کـه بـر آوردهـاي باثباتی ارائه دهند، نادر هستند. "می کاك" دریافـت کـه راننـدگان در اتوبـان هـا کـه اغلـب در طـی سفرهاي طولانی و یکنواخت انجام می شود، احتمالا موجب افزایش این گونه تصادف ها می شـود. وي در رابطه با عوامل موثر بر خواب آلودگی دریافت که عواملی مانند روز کاري طولانی یـا فشـار روانـی و فیزیکی، رانندگی طولانی مدت در بزرگراه ها، اواخـر شـب و اوایـل بامـداد، راننـدگی طـولانی مـدت، رانندگی پس از شیفت کاري شب و کم خوابی، از جمله عوامل تاثیرگذار هستند.
.4 خستگی رانندگان
خستگی به نیروي بدنی و فکري راننده آسیب می رساند و همانگونه که "می کاك" یادآور شـده اسـت یکی از علل تصادفات، خستگی راننده دانسته شده است.
.5 الکل و مواد مخدر
بررسی ها نشان داده اند که الکل یکی از عوامـل مهـم و مـوثر بـر واکـنش و رفتـار راننـده در هنگـام رانندگی است. بنا به نظریه "اتکینسون و همکاران" الکل اعتماد به نفـس و زمـان واکـنش را افـزایش می دهد. کندي اعمال و حرکات، زمینه ساز تصادفات می گردد. همچنین الکل قدرت تشخیص مسـیر را مختل می کند.
.6 عملکرد رانندگان در ساعت هاي مختلف شبانه روز
افزون بر این که برخی از نقاط جاده ها تصادف خیز هستند در برخی از ساعت هاي شبانه روز احتمـال تصادف بیشتر است. به این اوقات " ساعات سیاه" گفته می شود.
.7 سن و رانندگی
رانندگان در سنین مختلف به صورت هاي متفاوتی رانندگی میکنند. "می کاك" در پژوهشی دریافـت که افزایش سن از میزان تصادف ها کاسته می شـود. میـزان تصـادفات در جوانـان و نوجوانـان بیشـتر گزارش گردیده استتفاوت. در گروه هاي سنی عموماً به آمیزه اي از عوامـل تجربـه و سـبک زنـدگی نسبت داده می شود که خطرپذیري را در رانندگان جوان بالا می برد. اما "دوهرتی و اندري" در زمینـه عوامل موقعیتی موثر بر عملکرد رانندگان جوان سه عامل ساعت رخداد تصادف، روزهاي آخـر هفتـه و وجود همراه را موثر دانسته اند. بدین ترتیب که بیشتر تصادفات راننـدگان جـوان در آخـر شـب، آخـر هفته و با حضور سرنشین هاي هم سن و سال روي می دهد .[4 ]
٤
-2-3 سیستم حمل و نقل هوشمند
سیستم هاي حمل و نقل هوشمند به کاربرد ترکیبی پردازش اطلاعات، ارتباطات و تکنولوژي هاي حساس به ساختار حمل و نقل و عملکرد آن به منظور دستیابی به حمل و نقل روان، کارا و ایمن اطلاق می شود. این سیستم ها بین رانندگان، وسایل نقلیه و زیرساخت هاي حمل و نقل (جاده، ریل...) ارتباطی پویا ایجاد کرده تا به تبادل اطلاعات با هم پرداخته و در نتیجه به استراتژي هاي مدیریتی بهتر و استفاده کاراتر از منابع در دسترس منجر شود. این هماهنگی در برقراري ارتباط بین گونه هاي مختلف حمل و نقل و مراکز کنترل و استفاده کنندگان عمومی بهتر نمود می یابد .[5 ]
با وجود این که تعداد زیادي از سیستم هاي حمل و نقل هوشمند به ثبت رسیده اند، اما به دلیل جوانی و تازگی آنها، هنوز تعریف کاملی از حمل و نقل هوشمند ارائه نشده است. تعریفی که در سال 1998 توسط انجمن حمل و نقل هوشمند آمریکا ارائه شد عبارت از این بود که مردم از فناوري در حمل و نقل، براي صرفه جویی در وقت و هزینه در زندگی روزمره استفاده می کنند. تعریف رسمی که در آوریل سال 1998 توسط اداره حمل و نقل آمریکا منتشر شد به این شرح است که سیستم هاي حمل و نقل هوشمند، اطلاعات مربوط به جابجایی مسافر و کالا را جمع آوري، نگهداري، پردازش و توزیع می کنند .[6 ]
در زیر به تاریخچه ي مختصري از سیستم هاي حمل و نقل هوشمند در سال ها و دهه هاي مختلف اشاره می شود:
جدول :1 تاریخچه سیستم حمل و نقل هوشمند در حمل و نقل جاده اي
سال توضیحات
1860 مبداء کنترل آمد و شد در لندن می باشد، زمانیکه یک چراغ راهنمائی براي ایمنی اعضاي
پارلمان در یک تقاطع نزدیک پارلمان نصب شد.
1910 در آمریکا، بعضی از شکل هاي اولیه کنترل ترافیک از انواع چراغ هاي قدیمی که در دهه
1910 نصب شده بود هم اکنون نیز وجود دارد.
1920 اولین چراغ راهنمایی به شکل امروزي در سال 1920 در دیترویت و میشیگان مورد
استفاده قرار گرفت. چراغ هاي کنترل ترافیک از شکل ابتدایی با زمانبندي ثابت به شکل
امروزي خود یعنی کنترل تقاطع براساس شمارش ترافیک موجود ارتقاء یافت. انجام این
کارها در آن زمان در واقع آغازي براي استفاده از سیستم هاي هوشمند کنترل ترافیک بود.
از اواخر پروژه هاي گسترده اي در خصوص سیستم حمل و نقل هوشمند در آمریکا به اجرا درآمد
دهه60 که از آن جمله می توان به پروژه هاي سیستم راهنماي الکترونیکی مسیر، سیستم کنترل
ترا فیک شهري، سیستم راهنماي سبقت، سیستم اعلام خطرفلش و ... اشاره نمود.
دهه 70 علایق بین المللی به رشد سیستم هاي خانواده سیستم حمل و نقل هوشمند دیده می
شود.
در اواسط تکنولوژي به سرعت پیشرفت کرده و تغییرات عمده اي در الکترونیک و کامپیوتر اتفاق
دهه 80 افتاد. همزمان تراکم ترافیک در جاده ها نیز به یک مشکل جدي براي دولت ها تبدیل شد
