بخشی از مقاله
چکیده:
توسعه پایدارگستره نوینی است که در واپسین سالهای قرن بیست و یکم معرفی شد و از آن روکه انسان را محور و بقای عزتمند اورا هدف قرار داده بود، به زودی فراگیر شد و بر دلها نشست.اما همانطور که آگاه هستیم انسان ایرانی و معمار ایرانی از دیرباز با این مقوله اشنایی دارد،هم به لحاظ ایرانی بودن که ایرانیان عناصر چهارگانه را از آلودگی حفظ می نمودند و طبیعت را مقدس می شمردند و احترام میگذادند.طبیعت همواره منبع الهام و تقلید بوده وهست و میتوان گفت معماری بیش ازسایر شاخه های هنری با طبیعت همراه است.
طبیعت برای انسان جلوه گاه زیبایی هاست پس این مقاله کوششی است برای معرفی و هدفمند کردن یکی از جریان های مهم معماری که طراحی پایدار نامیده میشود ،به این ترتیب که با باز شناسی عناصر پایداری خانه های سنتی اقلیم نیمه خشک سعی در یادآوری و تامل در این عناصر که خود نمونه هایی بارز از معماری پایدار را در خود جای داده اند دارد . هماهنگی اصول معماری گذشته ایران با اصول پایداری اتفاقی نیست بلکه گویای اندیشه های عالی معماران گذشته بوده است.
طراحی معماری در اقلیم نیمه خشک به علت شرایط نامناسب آب و هوایی و کمبود منابع سوختی همواره با محدودیتهایی رو به رو بوده است از آنجا که در معماری سنتی این منطقه تکنیک هایی جهت مقابله با این شرایط جوی و ایجاد شرایط آسایش وجود داشته که در حال حاضر به دست فراموشی سپرده شده است ، انتخاب این موضوع تلاشی است جهت معرفی این فنون ،که بتوانند ما را در جهت حل برخی مشکلات در زمینه توسعه پایدار یاری کنند و گامی باشند در جهت ارتقاء معماری و شهرسازی معاصر . این پژوهش با مطالعات کتابخانه ای ،با استفاده از کتب و مقالات، مبتنی بر روش توصیفی و به صورت میدانی انجام شده، وبابررسی الگوهای پایدار در خانه های سنتی این اقلیم به نتایج مورد نظر رسیده است.
مقدمه:
پایداری ، استفاده موثر و بهینه از منابع شامل طبیعت انسان و فناوری است؛به نحوی که در عین تامین نیازهای امروز بشر،متضمن برآورده شدن نیازهای آیندگان نیز باشد.واژه پایدار برای توصیف جهانی به کار می رود که در آن انسان و طبیعت بتوانند با در نظر گرفتن نیازهای حال وحقوق نسل های آینده وبا حفاظت از محیط زیست، بدون ایجاد آثارمخرب بر آن ، ادامه حیات دهند. توسعه پایدار به معنی ارائه راهکارهایی در مقابل الگوه های فانی کالبدی - اجتماعی و اقتصادی است.
مفهوم پایداری در معماری ، توجه به شرایط اقلیمی و طبیعی و موقعیت مکانی ساختمان در تعریف معماری اهمیت ویژه ای دارد و به کاهش مصرف منابع طبیعی و انرژی با به کارگیری همسازی محیط و بنا بایکدیگر و استفاده از مصالح قابل بازیافت و انرژی های تجدیدپذیر اشاره می کند. امروزه اکثرشهرها و خانه های دورن آنها بدون توجه به شرایط اقلیمی پیرامونشان طراحی و ساخته می شوند. و این مسئله باعث مصرف مقدار قابل توجهی از انرژی به منظور فراهم آوردن شرایط آسایش در فضاهای مسکونی شده است عدم تطابق ساختمان با شرایط اقلیمی موجود ، یکی از عواملیست که منجر به تهدیدهایی جدی، در جهت افزایش بی رویه مصرف سوخت شده است.
از این رو محققان سعی در جایگزینی انرژیهای پاک به جای انرژی های فسیلی که به نوعی منجر به ایجاد آلودگیهای زیست - محیطی بوده، هستند. ساخت و ساز پایدار در شکل گیری معماری سنتی شهرهای ایران و به خصوص معماری سنتی در منطقه نیمه خشک ، اقلیم اهمیت خاصی داشته و یکی از عوامل مؤثر در پایداری و ماندگاری آن بوده است ولی متأسفانه در حال حاضر اصول آن به دست فراموشی سپرده شده است. به همین علت این مقاله در جهت باز شناسی این اصول ، پس از مروری بر تعاریف پایداری و اصول آن و معرفی ویژگی های منطقه ای کویر، و عوامل مؤثر در پایداری ساختارهای معمارانه منطقه نیمه خشک را مورد بررسی قرار می دهد.
هدف پژوهش:
در این مقاله سعی شده است نکاتی از اصول اساسی طراحی با رویکرد توسع پایدار در زمینه طراحی اقلیمی و تعادل با طبیعت، طراحی با نیاز کم به منابع انرژی ، استفاده از انرژی تجدیدپذیر مانند باد و خورشید و بهره گیری از فناوری هوشمند، به منظور ارتقای امنیت و صرفه جویی در مصرف انرژی ارائه شود.
سوالات تحقیق:
-1 نقش عملکردی اجزای خانه های سنتی در شکل گیری کالبد های پایداری چگونه است؟
-2 چگونه میتوان شاخصه های پایدار معماری را به صورت الگوهای پایدار برای طراحی معرفی کرد ؟
فرضیات :
-1 معماران گذشته توانسته بودند با طراحی مناسب مصرف انرژی را به حداقل رسانده و با توجه به نیاز ساکنان طراحی کنند.
-2 با ایجاد برقراری آسایش فیزیکی در طراحی ،میتوان به آرامش روحی و روانی نیز در یک فضا دست پیدا کرد .
روش تحقیق:
روش تحقیق این جستار به صورت میدانی و کتابخانه ای و با استفاده از فیش برداری،درک متون و تحلیل داده ها با استفاده از برخی مقالات ،کتابها و جستجوی اینترنتی و بازدید از نمونه مورد مطالعه بصورت توصیفی-تحلیلی و با برداشت عقلی و منطقی صورت گرفته است. آنچه مشخص است اینکه در دنیای قدیم هر اثر معماری در جهت همسازی با بوم و اقلیم خود گام بر می داشت و از این روست که برخی از آنان که از گزند روزگار در امان مانده اند هنوز قابلیت استفاده و بهره برداری برای مخاطبان خود دارند.
اما متاسفانه پس از آنکه مشعل تکنولوژی و صنعت بدست بشر افروخته شد، دیگر آدمی هیچ یر همخوانی و همراهی با طبیعت پیرامون اصراری نداشت و تا امروز این سرکشی ممتد، سبب تخریب اقلیم و محیط زیست و پیامدهای نامناسب آن شده است. بنابراین برای برون رفت از این روند رو به زوال، شناخت و درک برخی از اصول فرهنگی و معماری گذشتگان، می تواند راهگشای شایسته ای برای مشکلات امروزیان باشد.
از بهترین نمونه های معماری پایدار در جهان را می توان معماری گوشه و کنار کشور پهناور ایران برشمرد، را می توان مشاهده و مطالعه کرد. یکی از بهترین نمونه های معماری همساز با اقلیم در ایران، خانه ها بوده که با توجه به اقلیم های متفاوت ، این ابنیه نیز فرم، عملکرد، مصالح و ساختمان مربوط به خود را داشته اند. که اقلیم نیمه خشک نمونه ای بارز از معماری پایدار است. ساختمان های مناطق نیمه خشک بناهایی پویا به حساب می آیند، چراکه نیازهای خود را به نسبت آب و انرژی در سایت خود تامین می کنند ونه تنها با سایت و اقلیم خود سازگارند، بلکه خود را در تغییرات محیط سهیم می دانند، بدون آلودگی کار می کنند و هیچ نوع ضایعاتی را که برای نوع دیگری از فرآیندهای ساختمانی مضرباشد یا بطور مستقیم در محیط زیست قابل مصرف نباشد تولید نمی سازد.
برآوردن نیازهای روحی وجسمی ساکنان در معماری بومی از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین معماری سنتی در نهایت با در نظر گرفتن کلیه عوامل اقلیمی، فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی، توجه به رابطه انسانی ومحیط و مقیاس انسانی شکل گرفته است، که باعث ایجاد حس تعلق به محیط طبیعی، علاقه مندی به محیط زندگی و حفظ محیط زیست توسط ساکنین میگردد.در خانه های سنتی شهرهای ایران با استفاده از استراتژی های غیر فعال خورشیدی و سایر تکنیک های طراحی و معماری شرایط آسایش انسان با توجه به شرایط سخت محیطی فراهم می شده است به گونه ای که استفاده از انرژی فسیلی به حداقل میزان ممکن می رسیده است.و از آنجا که برطبق آمار 50 درصد ذخائر سوختی در ساختمانها مصرف میشود لذا جستجوی راه حل اساسی برای این معضل نیز ضروری به نظر می رسد.
