بخشی از مقاله
چکیده
انسان گرایی در معماری از دیر باز در بطن معماری ایرانی وجود داشته است. بدیهی است در معماری ساختمان های قدیمی شهر کاشان نیز این مورد به صورت واضحی به چشم می خورد. تعریف های گوناگونی در تبیین انسان گرایی ارائه شده که معانی مختلفی را در بر می گیرند. در این مقاله بر همسویی با آسایش انسان از طریق همراستایی با طبیعت و اقلیم تأکید شده است. انسان برای آنکه بتواند با محلی که در آن زندگی می کند ارتباط برقرار کند نیاز به درک ساختار، خروجی هدف و فعالیت های روزمره در آن دارد. هدف پژوهش حاضر نقش انسانگرایی در معماری خانه های برجسته قدیمی شهر کاشان است. روش تحقیق و نگارش مقاله پیش رو توصیفی - تحلیلی، جمع آوری اطلاعات اسنادی، ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و روش استدلال قیاسی است. در پایان نیز سه ابنیه شاخص عامری ها، طباطبایی ها و بروجردی های کاشان مورد بررسی قرار گرفته اند.
مقدمه
در معماری گذشته ایران شهرها با در نظر گرفتن انسان گرایی به وجود آمده بودند و بناها و آثار تاریخی متعددی از آن دوران باقی مانده است. بناها و آثار تاریخی هر کشور بخشی از هویت و میراث فرهنگی و معنوی آن کشور به شمار می آید که نه تنها مرمت و حفظ و احیای آنها برای حفظ میراث و ارزشهای فرهنگی آن کشور لازم است بلکه شناخت آنها و به ویژه بررسی اصول و روند شکل گیری آنها ضروری می باشد. انسان موجودی اجتماعی است که کمال او در ارتباط با جامعه و برقراری روابط مناسب با افراد جامعه و رفع نیازهایش رقم می خورد. هویت اصلی معماری، پا سخگویی به نیازهای بشر در مکان است و مسکن به عنوان سرپناه از انسان در برابر سرما و گرما و حوادث محیطی محافظت می نماید.
جامعه ایرانی هنوز به بسیاری از سنن خود وفادار است. خانه برای او یک واحد مسکونی نیست، بلکه محل خلوت و آرامش است به همین جهت معمار باید همه عوامل دخیل در بنا را با هم در نظر بگیرد و آنها را بر کل معماری اثر دهد و همه اجزا در وحدت با هم رشد کرده و شکل نهایی کل به دست آید. در طرح و مصالح به کار رفته در بنا همبستگی مثبت وجود دارد، اما میزان همبستگی آن ها قابل توجه نیست. از جهت دیگر رعایت اصول اقلیمی زیست محیطی در طراحی مجتمع های مسکونی بسیار حائز اهمیت است.
-1 بیان مسأله
بررسی الگوهای مختلف شهرسازی در گذشته و معیارهای مختلف طراحی و گسترش آن، یکی از ابعاد مهم مطالعات شهری در دهه های اخیر بشمار می رود. مقاله حاضر با توجه به ضرورت واکاوی این موارد در نظر دارد معماری خانه های قدیمی شهر کاشان را مورد بررسی قرار دهد و ویژگی های بارز آن را مشخص نماید.
-2 مفاهیم پژوهش
معرفی انسان گرایی:
انسانگرایی به یک مکتب فکری اطلاق می شود که پیرامون آن معتقدند موجود انسانی با سایر گونه های حیات متفاوت است و دارای ظرفیت ها برخوردارنیستند. روابط بین فردی و تحقق خود یکی از موضوعات مهم در انسان گرایی است. فرض های انسان گرایی در تضاد با عقاید نظریه پردازان شرطی سازی عاملی است که بر این باورند که همه رفتارهای انسان ها نتیجه پیامد های رفتاری است و نیز در تضاد با روان شناسان شناختی است که جست و جوگری یا ساخت معانی را عامل اصلی یادگیری انسان می دانند. حیطه های مورد علاقه انسان گرایان شامل مطالعه خود، انگیزش، زمینه - هدف و روابط میان فردی می شود. انسان گرایان دارای علایق و نظرگاه های متفاوتی هستند.
دیدگاه های گروه اکثریت انسان گرا یان که انسان گرایان مدرن یا انسان گرایان طبیت گرا خوانده می شوند ریشه در دیدگاه های ارسطو و سقراط دارد. فلسفه انسان گرایی طبیعی به شدت تحت تأثیر فلسفه نوین گرایی قرار دارد. ورود فلسفه طبیعت گرایی به فلسفه انسان گرایی باعث رد تمام دیدگاه های مابعد الطبیعه ای گشته است و روی استدلال علمی دموکراسی و همدردی انسانی و نیز حقوق طبیعی انسانی تأکید می کند.
دیدگاه انسان گرایی دیدگاهی است که بر طبق آن انسان اشرف مخلوقات شناخته شده است و به دو شاخه تقسیم می شود: دیدگاه غیر دینی و دیدگاه دینی. در انسان گرایی غیر دینی اعتقاد بر این است که ماهیت منحصر به فرد انسان استعداد های بی همتای شخصی اوست که باید رشد کند و تحول یابد. انسان گرایان دینی نیز با پذیرش ویژگی های منحصر به فرد انسان ها دین را عامل مهمی برای تحول درونی در انسان می دانند.
لذا دیدگاه دینی و غیردینی به غیر از موضوع قبول یا انکار دین، وجوه مشترک بسیاری دارند. گروه های معتقد دینی با فرضیه های انکار خدا به شدت مخالف اند. آنان ریشه های فکری خود را از افلاطون و آگوستین و مذاهب مختلف گرفته اند. به اعتقاد آنها انسان گونه ای ممتاز و برتر از سایر گونه هاست. خداوند یا هستی برتر در مرکز هستی قرار دارد. مریتین و دی کاردین دو مدافع اصلی رویکرد خدا پرستانه یا خدا محور هستند. از دیدگاه آنان انسان موجودی مادی و معنوی، خردمند و دارای آزادی اراده است و عالی ترین هدف انسان آن است که از روی اراده اجابت کنند، و مطیع قوانین الهی باشد.
در واقع انسانگرایی یا اومانیسم دیدگاهی است که اولویت و اهمیت را به انسان میدهد. پیدایش این واژه در محافل علمی جهان به دوره رنسانس، زمانیکه مردم از سوءاستفاده کلیسا از جایگاه آسمانی و الهی، آگاه و برای باز پس گرفتن حقوق خود مدعی شدند، باز میگردد. در آن زمان، انسانگرایی مفهومی خداستیز پیدا کرد و به نفی چیزهایی پرداخت که به منافع انسان ضربه میزد. در اواسط قرن بیستم، انسانگرایی با انتقاد از رویکردهای معماری مدرن که دوگانه انسان طبیعت را نادیده میگرفت.
-3 موقعیت جغرافیایی
شهر کاشان در فلات مرکزی ایران در شمال استان اصفهان واقع شده است. در شرق و شمال شرقی این شهر دشت کویر و در سوی جنوب آن ارتفاعات ایران مرکزی امتداد یافته است. منطقه کاشان به طور کلی در مسیر دو توده هوای عمده یعنی پرفشار استوایی و پر فشار سیبری قرار دارد که در دو فصل جداگانه منطقه را تحت تأثیر قرار می دهد. ارتفاعات زاگرس و کرکس در غرب و جنوب منطقه کاشان نیز نقش مؤثری در کاهش رطوبت منطقه و خشکی آن دارند. به طور کلی نوع اقلیم منطقه بر اساس یک نوع تقسیم بندی اقلیمی، فرا خشک معتدل و بر اساس نوع دیگری از تقسیم بندی بیابانی و خشک و گرم می باشد.
این شهر دارای چهار منبع آب است. شیب های تدریجی کوهستان های بلند به طرف بیابان موجب جاری شدن رودخانه های فصلی در منطقه می شوند، که مجموعاً سه منبع مهم تأمین آب کاشان از این رودخانه هاست. اما مهمترین منبع تأمین آب شهر و نطقه قنات بوده که در گذشته مهم ترین شیوه دسترسی به آب زیر زمینی به شمار می رفت. در خصوص ساختار بافت شهر باید اشاره نمود که سه عامل اقلیمی و طبیعی تأثیر زیادی بر شکل گیری و توسعه بافت داشته اند: هوا، آب و خاک، که نظم و قانون مندی این عوامل ساختار شهر را متأثر کرده است.
-1 هوا، ساختار کلی شهر را به گونه ای شکل داده استکه حداقل تماس را باد های کویری داشته باشد.
-2 آب، برشکل گیری و نظم سلسه مراتبی و مکان گزینی اقشار مختلف اجتماعی در شهر مؤثر افتاده است.
-3 خاک و نوع آن، ضمن امکان پذیر ساختن ایجاد ساختمان های خشتی و گلی با ارائه شیب مناسب بر شکل و جهت توسعه استقرار محلات مؤثر بوده است.
بافت تاریخی شهر کاشان
کاشان به دلیل وجود در شاه راه تجاری شمال به جنوب از موقعیت مهمی بر خوردار بوده است و این امر باعث به وجود آمده خانه های لوکس تر نسبت به شهر های اطراف شده است. بافت تاریخی شهر کاشان 500 هکتار از وسعت 8500 هکتاری شهر کاشان را شامل می شود و شامل چندین محله، باغ، مزرعه و رودخانه فصلی است. بافت قدیم از نظر ساختاری به محلات اصلی و محلات کوچکتر تقسیم می گردد. در محدوده محله ها باغ ها نقش خاصی را ایفاء می کرده اند. بافت تاریخی شهر کاشان دارای عناصر شاخص معماری نظیر: بازار، مسجد، کاروانسراها، تکایا، چندین حمام و آب انبار می باشد.
