بخشی از مقاله
چکیده
از دیرباز، تغییرات در زیستگاه و صید بیرویه آبزیان، نسل این موجودات را در معرض خطر قرار داده است. ازاین رو برای حفاظت از ذخایر آنها به عنوان منبع غذایی و بهرهبرداری بهینه، اعمال مدیریت در صید و مدیریت ذخایر لازم است اطلاعات و یافتههای بیشتری در زمینه فیزیولوژی و بیولوژی تولیدمثل ماهیان بدست آورده شود. در این مطالعه، 205 قطعه ماهی کفشکگرد - Brachirus - orientalis، که یکی از گونههای تجاری خانواده کفشک ماهیان - Soleidae - در خلیج فارس میباشد با نمونهبرداری ماهیانه از مردادماه 1394 تا تیرماه 1395، جمعآوری و مورد بررسی قرار گرفت و فصل تولیدمثل آنها به کمک شاخصهای تولیدمثلی، شهریور و فروردین تشخیص داده شد.
نمونهبرداری بهوسیله تور ترال کفروب انجام شد.طول ماهی ماده بین 16/2 تا 38/5 سانتیمتر - - 27/7±4/41؛ و وزن آن بین 70/9 تا 757 گرم - 356/37±152/45 - ثبت شد. در تخمدان این ماهی سه تا چهار دسته تخمک با اندازههای سایزی مختلف وجود داشت. کمینه و بیشینه همآوری مطلق به ترتیب 174341/4-22239/72 با میانگین ± 46174/59 - - 82212/65 عدد تخمک بود. همآوری فقط در فصول تولیدمثل یعنی وقتی سایز تخمک نیز افزایش پیدا میکند انجام شد.
مقدمه
موجودات آبزی، بخصوص ماهیها از اهمیت بالایی به عنوان منبع غذایی برای انسان برخوردار هستند، اما متأسفانه بدلیل آلودگیها، تغییرات در زیستگاه، و نیز صید بیرویه آنها، نسل این موجودات در معرض خطر میباشد. خلیجفارس و دریای عمان بهلحاظ وجود گونههای مختلف آبزیان در آن، از مناطق مهم صیادی بشمار میروند. از میان ذخایر گوناگون این منطقه، خانواده کفشکماهیان راسترخ - Soleidae - را می توان نام برد که یکی از گونههای شناسایی شده از این خانواده، کفشکماهی گرد با نام علمی - Bloch & Schneider Brachirus orientalis - 1801 است. این گونه، در بسترهای نرم یافت میشوند.
در سواحل آبهای خلیجفارس محدوده استان بوشهر، بالغین آنها در اعماق نزدیک سواحل حدود 35 متری زیست نموده و ماهیان جوان، مناطق مصبی و خورهای کمعمق را جهت زندگی انتخاب مینمایند - یاسمی و همکاران . - 1386 کفشک ماهیانی که در مناطق مصبی زیست میکنند بدلیل حاصلخیزی و درجه حرارت بالاتر این مناطق نسبت به آبهای دور از ساحل دارای رشد بالاتری هستند . - Kramer 1991 - کفشکماهیان گوشتخوارند و عمدتأ از ماهیان کفزی تغذیه مینمایند.
علیرغم اهمیت تجاری کفشکماهیان در ناحیه خلیجفارس و دریای عمان گونههای این راسته از نظر سیستماتیک و اکولوژیک به درستی مورد بررسی قرار نگرفتهاند و سایر خصوصیات زیستی آنها مبهم و ناکامل است. نگاهی به تاریخچه صید و صیادی و آمار و ارقام آنها نشان میدهد که هر ساله صید ماهیان بویژه ماهیان کفزی روبه فزونی است - ولینسب و همکاران . - 1379 برای همه جانداران موفقیت تولیدمثلی مهمترین رویدادی است که میتواند بقا و سازگاری فرد، گونه و یا جمعیت را میسر سازد - آژ و همکاران . - 1393 به عبارت دیگر تولیدمثل یک پدیده اساسی فیزیولوژیک است که بوسیله آن بقاء موجودات زنده تأمین میشود. این تحقیق به منظور بررسی و مطالعه بیولوژی تولیدمثل ماهی کفشکگرد صید شده از آبهای خلیجفارس در استان بوشهر انجام گرفت تا در فصول تولیدمثلی نظارت بر صید و صیادی در دریاها بیشتر صورت گیرد.
روش کار:
نمونهبرداری این پروژه در محدوده آبهای سواحل استان بوشهر در خلیج فارس انجام گرفت. مساحت استان بوشهر حدود 27,653 کیلومترمربع و بین 27 درجه و 19 دقیقه تا 30 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 1 دقیقه تا 52 درجه و 59 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد. ماهانه کفشکماهی گرد از دریای استان بوشهر توسط صیادان بوسیله ترال کف روب، صید و خریداری شد و به مدت یکسال مورد بررسی و آزمایش قرار گرفت. نمونهها با عدد شمارهگذاری شده و در ابتدا فاکتورهای مورفومتریک آنها که شامل وزن کل بدن، طول کل، طول استاندارد میباشند، و همچنین جنسیت برای هر ماهی مشخص شد و ماهیان ماده برای این آزمون مورد استفاده قرار گرفت.
پس از آن وزن گناد، وزن کبد، تک تک برای تمامی ماهیها محاسبه شد. سپس مراحل مختلف بلوغ به روش ماکروسکوپی - مثل رنگ، شکل، شفافیت و وجود رگهای خونی در تخمدان - بر اساس کلید شناسایی Brown-Peterson - 2011 - تشخیص داده شد و تخمدانهای متعلق به فصول تخمریزی برای باز شدن بافت تخمدان از هم جهت شمارش بهتر و راحتتر تخمکها در محلول گیلسون قرار گرفت. شمارش تخمکهایی که در مرحله رسیده بودند و دارای اندازهی بزرگی در تخمدان ماهی ماده بودند - مرحله - III به دلیل تعداد بالای آنها به روش زیرنمونهگیری صورت گرفت. روش این کار به این طریق بود که از هر تخمدان که در مرحله رسیده بود، سه زیر نمونه تهیه و شمارش انجام شد و به و با فرمول زیر محاسبات صورت گرفت و همآوری برای این ماهی بهدست آمد. برای شمارش تخمکها از لوپ استفاده شد.
تجزیه و تحلیل آماری
برای آزمون و مقایسه دوتایی و چندتایی داده ها برای ماههای مختلف از نرم افزار Spss 16.0 استفاده شد و در ابتدا نرمال بودن دادهها با این نرمافزار بررسی شد و اگر دادهها نرمال بودند از آزمونهای پارامتریک برای مقایسات دوتایی - آزمون - t-test و چندتایی - از آنالیز تجزیه واریانس یک طرفه - 1 بین دادهها استفاده شد، و برای دادههای غیر نرمال از آزمونهای غیر پارامتریک برای مقایسات دوتایی - کولموگورنوف-اسمیرنوف2 در آنالیز - 2-independent sample و چندتایی - کروسکال-والیس3 در آنالیز - K-independentبین دادهها استفاده شد. برای بررسی اختلاف نسبت جنسی از آزمون مربع کای در سطح %95 استفاده شد.
نتایج و بحث
برای تعیین مراحل رسیدگی جنسی برای جنس ماده از کلید گزارش شده توسط پترسون و همکاران در سال 2011 استفاده شد که این کلید شامل پنج مرحله است که در آن مرحله سه مرحله رسیده و یا همان بالغ میباشد. نتایج نشان داد که این گونه، دو بار در سال تخمریزی داشت. یک تخمریزی بهاره و یک تخمریزی پاییزه در تخمدان این ماهی مشاهده شد. در این مطالعه، هم آوری 21 قطعه ماهی ماده که از طول 22/4 تا 38/5 سانتی متر بودند و در فصول تولیدمثلی بودند یعنی تخمک تخمدانهای ماهیان ماه شهریور تا مهر - پاییزه - و نیز فروردین - بهاره - مورد شمارش قرار گرفت.
کمینه و بیشینه همآوری مطلق که در ماه فروردین به دست آمد به ترتیب 174341/4-22239/72 با میانگین - 82212/65 46174/59 - عدد تخمک بود. در تخمدان این ماهی سه یا چهار دسته گروههای سایزی مختلف از نظر اندازه قطر تخمک مشاهده شد که این نشان میدهد این گونه تخمریز چندباره بوده و دارای تخمدان غیرهمزمان4 است، یعنی در سال بیش از یکبار تخمریزی دارد. همآوری فقط در فصول تولیدمثل یعنی وقتی سایز تخمک نیز افزایش پیدا میکند انجام میشود. رابطه بین همآوری با طول بدن، با وزن بدن و با وزن تخمدان به ترتیب در شکلهای 2 و 3 و 4 ارائه گردیده است.
