بخشی از مقاله
چکیده
گوناگونی در ویژگی های ریختی اتولیت اهمیت قابل توجهی در بررسی تنوع زیستی ماهیان دریایی بویژه ماهیان تجاری دارند. در این مطالعه، از ریختشناسی ساژیتا برای مطالعه قسمتی از این تنوع در خانواده گیشماهیان - شش جنس و نه گونه - استفاده گردید. نمونه های ماهی از خلیج فارس جمعآوری - طول استاندارد بین 171/1 تا 255 میلیمتر - و پس از شناسایی، اتولیت آنها به روش استاندارد استخراج گردید. بیشترین تغییرات مربوط به شکل کلی، طول و شکل روستروم و آنتی روستروم می باشد. شیار سولکوس در نمونهها از نوع دهانی - ostial - است. شکل کلی اتولیت در جنس Alepes بیضویشکل، در جنسهای Atropus و Carangoides دوکیشکل، در جنس Caranx دراز-کشیده و یا سوزنیشکل و در جنسهای Parastromateus و Scomberoides سوزنی شکل است. در سطح گونه اتولیت در Alepes melanoptera بیضویشکل و در Caranx sexfaciatus دراز و کشیده میباشد. با مقایسه تنوع ریختی اتولیتها، کلید تصویری برای شناسایی جنسها و گونهها ارائه گردید.
کلمات کلیدی ریخت شناسی، سنگریزه شنوایی، تنوع زیستی، ماهیان دریایی، شیلات.
.1 مقدمه
در گوش داخلی اغلب ماهیان سه جفت ساختار آهکی بنام های ساژیتا، آستریسکوس و لاپیلوس قرار دارند که از این ساختارها به عنوان سنگریزه های شنوایی - اتولیت، - otolith یاد می شود. از لحاظ بیولوژیکی نقش اصلی اتولیت های ساژیتا و آستریسکوس در شنوایی و لاپیلوس در حس تعادل میباشد . - 7 - در بیشتر ماهیان استخوانی ساژیتا بزرگترین ولاپیلوس کوچکترین اتولیت میباشد، در حالیکه در ماهیان اتوفیزی آستریسکوس بزرگترین اتولیت میباشد . - 3 - از بین سنگریزه های شنوایی، آستریسکوس و ساژیتا در مقایسه با لاپیلوس بیشترین تغییرات شکلی را دارند . - 3 - از لحاظ ریخت شناسی، هر سنگریزه شنوایی دارای شکل و ویژگیهای خاصی است که مختص گونهای species - - specific است و از این نظر دارای ارزش تاکسونومیکی هستند . - 14 -
علاوه بر اندازه و شکل کلی سنگریزه شنوایی، از موقعیت قرار گرفتن سولکوس و نیز مقایسه نسبی بخشهای مختلف آن در ردهبندی ماهیان استفاده میشود 6 - ، 9، 11، . - 12 اما بطور کلی و از آنجایی که ساژیتا به عنوان بزرگترین سنگریزه شنوایی در اکثریت ماهیان استخوانی میباشد، لذا از آن به طور گسترده در مطالعات تاکسونومیکی، تبارزایی و شیلاتی استفاده میشود - 2، 8، . - 13-10 بنابراین، با توجه به خصوصیت ریختی ویژه ای که سنگریزه های شنوایی - بویژه ساژیتا - دارند، بکارگیری آنها در علم شیلات می تواند نقش مهمی در تعیین مرز گونه ها وحتی جمعیت ها داشته باشد. اهمیت این موضوع در مورد ماهیانی که ارزش اقتصادی دارند بویژه قابل توجه است.
گیش ماهیان از جمله این ماهیان مهم اقتصادی می باشند که تقریبا در آبهای گرمسیری حاره و نیمه حارهای تمام مناطق جهان پراکنده شده اند. در خلیج فارس هم این ماهیان درصد قابل توجهای از ماهیان اقتصادی را شامل میشوند. با توجه به تنوع گونه ای قابل توجهی که در خانواده گیش ماهیان خلیج فارس وجود دارد، بنابراین مدل بسیار مناسبی برای مطالعات تاکسونومیکی و تکاملی می باشند. از طرف دیگر شناخت و استخراج اطلاعات مربوط به گوناگونی های بین اعضای این خانواده کمک زیادی به بهبود مطالعات ارزیابی ذخایر خواهد نمود. در این مطالعه، از ریخت شناسی اتولیت ساژیتا برای این منظور استفاده شده است.
.2 مواد و روش ها
ماهیان مورد مطالعه در این پژوهش مربوط به خانواده گیش ماهیان - Carangidae - می باشند. نمونه های ماهی مربوط به خلیج فارس از بازار ماهی فروشان بندرعباس خریداری و پس از انتقال به آزمایشگاه، نمونه ها در سطح گونه شناسایی و خصوصیات ریختی آنها ثبت و در موزه جانوری دانشگاه شهید باهنر کرمان ثبت و نگهداری شدند. سپس اتولیت ماهیان به روش استاندارد و از سطح شکمی سر استخراج و با محلول 1 درصد هیدروکسید پتاسیم شستشو داده شدند. از اتولیت ها بصورت خشک با دوربین متصل به استریو میکروسکوپ عکس برداری و ریخت شناسی آنها مورد مطالعه قرار گرفت.
3. نتایج
در این مطالعه اتولیت نه گونه متعلق به شش جنس از گیش ماهیان خلیج فارس مورد مطالعه و ویژگی های ریختی اتولیت ها از جمله شکل کلی، شکل و ویژگی های شیار سولکوس و نیز حاشیه های اتولیت ها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. نمای کلی اتولیت با ترمینولوژی مورد استفاده در شکل 1 نشان داده شده است.از ویژگی های دیگر اتولیت در گونه های مورد مطالعه داشتن شیار سولکوس به شکل مستقیم - straight - و یا کمی خمیده است. شیار سولکوس دارای دو انتهای واضح در سمت جلویی - بنام اوستیوم - ostium که به اکسیسورا - esxcisura - ختم می شود. بنابراین، شیار سولکوس از نوع دهانی - ostial - است. انتهای عقبی شیار سولکوس که معمولا به سمت پایین خمیده است کوادا - cauda - نام دارد.
مقایسه ریختی اتولیت ها نشان داد که تنوع قابل ملاحظه ای در شکل کلی و نیز سایر ویژگی های ریختی اتولیت ها دیده می شود. شکل کلی آنها از حالت مربعی و یا ذوزنقه ای تا لوزی و مستطیلی و نیز کشیده متغییر است. این در حالی است که در داخل بعضی از گونه ها نیز تنوع ریختی در شکل اتولیت و سایر ویژگی ها دیده می شود. شکل کلی اتولیت در گونه Alepes melanoptera بیضوی شکل - Ellitipc - ، درحالیکه در گونههای Atropus atropus، Carangoides hedlandensis، Carangoides talaparoides و Carangoides aramatus بصورت دوکی شکل - Fusiform - است. در گونه Caranx sexfaciatus اتولیت دراز و کشیده - Spindle - ، در گونههای Caranx papuensis، Parastromateus niger و Scomberoides commersonnianus اتولیت سوزنی و لنست شکل - Lancelolated - است - شکل شماره . - 2 در شکل شماره 2 اتولیت گونه های مختلف مورد مقایسه قرار گرفته و بر این اساس کلید تصویری برای شناسایی جنس و گونه های مورد مطالعه ارائه شده است.
