بخشی از مقاله
بررسی روایی و پایایی پرسشنامه شخصیتی انیاگرام در بین دانشجویان دانشگاههای منتخب شهر تهران
چکیده:
هدف از این تحقیق هنجاریابی و بررسی پایایی و روایی پرسشنامه شخصیتی انیاگرام((RHETI,Version2.5در بین دانشجویان دانشگاههای شهر تهران است. ابتدا سؤالات پرسشنامه به فارسی ترجمه شد، سپس هر یک از سؤالات از لحاظ فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفت و هیچیک مغایر با شرایط فرهنگ ایرانی تشخیص داده نشد. برای رسیدن به این هدف 400 نفر از دانشجویان دانشگاههای منتخب شهر تهران (دانشگاه تهران ، دانشگاه صنعتی شریف ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه امام حسین) که در سال تحصیلی 1387-88 مشغول به تحصیل بودهاند، به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه شخصیتی انیاگرام، را تکمیل نمودند. شیوه مورد استفاده در این پژوهش پیمایشی است و از روشهای آمار توصیفی (میانگین , انحراف استاندارد، دامنه تغییرات) و روشهای آمار استنباطی (ضریب آلفای کرونباخ و همبستگی پیرسون) استفاده گردید.
نتایج حاکی از آن است که با توجه به ضرایب اعتبار محاسبه شده و با در نظر گرفتن حجم بالای پرسشنامه، سؤالات مقیاس ها از همسانی درونی برخوردار هستند، به نحوی که اعتبار مقیاسهای نهگانه پرسشنامه انیاگرام بر اساس محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بین 0.51تا 0.80 بوده است، که این طیف در میان آزمونهای "جملات دو گزینه ای" نتایج بسیار قوی است.
واژگان کلیدی: پرسشنامه شخصیتی انیاگرام، روایی، پایایی
مقدمه درک مسألهی شخصیت، هدف نهایی و پیچیده ترین دستاورد روانشناسی است(مایلیٌ و روبرتوٍ، .(1380 شخصیت به عنوان یک
سازمان کم و بیش ثابت و پایدار از صفت شخص، خلق و خو، نیروی عقلانی و بدنی است که باعث سازگاری بی نظیر فرد با محیط می شود(آیزنکَ ، 1970 به نقل از رحمانی شمس ، .(1379
تشخیص شخصیت در بسیاری از موارد موجب روشن شدن علل بیماریهای روانی، چگونگی گسترش و تجلّیات آنها می شود. البته مطالعه و شناخت شخصیت مستلزم آن است که روش هایی برای ارزیابی صفات مربوط به آن درست باشد. در حال حاضر یکی از مسائل مهم در مورد ارزش آزمونها، مطابقت آنها با فرهنگ جامعه ای است که آزمون در آن به کار می رود. از آنجایی که روانشناسی یک رشتهی وابسته به فرهنگ است، علایم و معنایرفتارهای فرد نیز وابستگی زیادی به فرهنگ وی دارد. اساساً معنای هر یک از نمره های آزمون ارتباط مستقیمی با میزان تشابه بین فرد آزمودنی و گروه نمونه هنجاریابی دارد. مقایسه در صورتی امکان پذیر خواهد بود که بین فرد یا گروه مورد آزمایش و گروه نمونه هنجاریابی، شباهتی وجود داشته باشد(گراث-مارنات ، 1990 به نقل از شیخی .(1383
خداوند در قرآن کریم انسان را به خودشناسی دعوت می کند، خودشناسی قرآن کریم نه تنها به ما میگوید که هر کسی بررسی کند ببیند برای فردایش چه فرستاده است، بلکه بهترین راه را همین معرفت نفس و سیر و سلوک نفس میداند، به طور مثال آیه 105 سوره مبارکه مائده میفرماید: "یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم"، در واقع سفر درونی در نفس خویش را راهی برای نجات از ضلالت ها معرفی میکند. به عبارت دیگر این آیه به این موضوع اشاره دارد که نزدیکترین راه به سوی حضرت حق همین "خود" است و باید قدم در خود نهاد و در آن سیر کرد تا به مقصود نائل آمد(مطهری،.(1358
یکی از ابزارها و راههای بیشماری که افراد را به این هدف میرساند شناخت "تیپ شخصیتی" خود است.
اهداف پژوهش هدف کلی پژوهش:
بررسی روایی و پایایی پرسشنامه شخصیتی انیاگرام دربین دانشجویان دانشگاههای منتخب شهر تهران اهداف فرعی
تبین صلاحیت پرسشنامه شخصیتی انیاگرام برای سنجش شخصیت دانشجویان دانشگاههای منتخب شهر تهران تبین تفاوت بین میانگین نمرات دانشجویان در هر یک از تیپ های 9 گانه شخصیت اینا گرام بر اساس جنسیت
سوالات پژوهش: سوال اصلی پژوهش:
آیا تمام سؤالات پرسشنامه برای سنجش شخصیت دانشجویان ایرانی مناسب است؟ سوالات فرعی پژوهش:
آیا پرسشنامه انیاگرام در ایران از روایی و پایایی مناسب برخوردار است؟
آیا بین میانگین نمرات دانشجویان در هر یک از تیپ های 9 گانه شخصیت ایناگرام بر اساس جنسیت تفاوت وجود دادر؟
معرفی نظریه انیاگرام انیاگرام یک شکل هندسی است که 9 شخصیت اصلی انسان و روابط پیچیده آن را ترسیم میکند. این روش نه تنها مفید و مؤثر
در خودیابی و خودشناسی است، بلکه چگونگی رسیدن به خود سالم و مقام والای انسانی را نیز به گونهای مفصل و جامع بیان میکند. انیاگرام پدیده بسیار جدیدی است که از سوی پژوهشگران و روانشناسان امریکای شمالی و جنوبی مورد مطالعه و بررسیهای علمی و تجربی قرار گرفته است. ولی سرچشمه اصلی آن در انسانشناسی عارفانه و عالمانه فرهنگهای اسطورهای ملیتهای مختلف نهفته است. تصورات، پیش بینیها و انجام پویشهای بسیاری به منظور بازیافت ریشه اصلی انیاگرام مطرح شده است. بعضی معتقدند که ریشه صوفیگری دارد، برخی بر این باورند که از یونان باستان سرچشمه گرفته و زیر بنای ایدئولوژی فیثاغورثی، افلاطونی و نئو افلاطونی دارد. اگرچه بیتردید فردی که شکل انیاگرام را به دنیای امروز آورد، فردی روسی - یونانی به نام گوردجیف(متولد سال 1875 میلادی)است. او معتقد بود که علم کامل روانشناختی انسان در زمانهای بسیار دور اسطورهای پیدایش یافته اما این دانش در طول تاریخ گم شده است، بر این باور همراه عدهای از دوستان خود یک گروه پژوهشی به نام پژوهشگران در جست و جوی حقیقت تشکیل داد که هدف آن پیدا کردن منطق عقلانی اسطورهای بود. نتیجه این پژوهش کشف شکل هندسی انیاگرام بوده است(دقیقیان،.(1387
کاربرد نظریه انیاگرام شناخت ویژگیهای تیپهای شخصیتی انیاگرام موارد استفاده متعددی دارد که مهم ترین آنها عبارتند از:
- خودشناسی و رشد شخصیت
اغلب افراد وجوه تاریک شخصیت خود را نمیبینند که این امر باعث خود تخریبی آنها شده و روابط، زندگی، شادیاِشان و حتی رفاه جهانی را تهدید میکند. انیاگرام یک راهنما برای خود مشاهدهگی و پذیرش خویشتن است(ریزو،.(2003
- آموزش پیش از ازدواج
انیاگرام ابزاری است که در انتخاب همسر به فرد کمک میکند تا با شناخت قالبهای فکری و حسی خود انتخاب آگاهانه و مناسبتری داشته باشد(کارلایلُ،.(2007
- زوج درمانی
زوجهای متأهل میتوانند از شناخت بیشتر و بهتر خود و طرف مورد علاقهشان بهرهمند شوند، حتی در مواردی که این رابطه دچار سوء تفاهم و درگیری نیز شده باشد. آگاهی فرد از این که شخص مورد علاقه او چه نیازها و خواستههایی دارد، از چه چیز بیمناک
است، چگونه حالات خود را نشان میدهد و هم چنین از بروز دادن چه چیزی بیم دارد، یکی از بهترین راه ها برای حفظ و رشد یک ارتباط عاطفی است(کارلایل،.(2007
- آموزش و راهنمایی در انتخاب شغل
بی شک کارایی و رضایت شغلی از عواملی مهمی هستند که باید در توسعه جامعه صنعتی مورد توجه دقیق قرار بگیرند و در این میان مشاوره شغلی نقش عمدهای در انتخاب بهینه شغل افراد دارد. زیرا از طریق آن میتوان فرد مناسب را برای شغل مناسب انتخاب کرد و همچنین پس از آن نیز با کمک به فرد در حین کار بهرهوری و رضایت شغلی را افزایش داد. از آنجا که هر سنخ شخصیتی در انیاگرام دارای تمایلات خاص خود میباشد در سازمان و محیط شغلی منطبق با خصوصیات خود امکان جذبه و رشد بیشتری مییابد. بنابراین آگاهی داشتن از ویژگیهای شخصیتی مراجع و همچنین خصوصیات مشاغل و محیطهای شغلی به مشاور این امکان را میدهد تا بهترین انطباق را بین فرد و دنیای کار به وجود آورد(الینسون و همکاران 2007، هی یونگ 2006، نیوجنت و همکاران .(2004
- روابط مشاوره ای
مشاوران به کمک انیاگرام میتوانند به مرکز توجه مراجعین پی برده و آن ها را با ساخت و خصوصیات خود، راهکارهای سازش و حرکت به بهترین سطح از تیپ شخصیتی خود آشنا کنند(بارتلت،.(2007
نهایتاً این که انیاگرام روشی عمیق اما روشن و قابل فهم در جهت ساختن مسیری مطمئن برای خوشبختی است که با کمک به مشاهده رفتارها و انگیزه ها، خوبیها و نگرانیها، طرز فکر و واکنش دفاعی خود و آنچه را که قبلاً از فرد پنهان بود، فرد را در این مسیر یاری دهد(ریزو و هادسون،.(2000
بزرگ ترین ارزش و کاربرد انیاگرام، نشان دادن مسیری است که در آن فرد را با ورود به سرزمین نامحدود درون و حرکت به سمت سطح سالم شخصیت و اعتلا و خودشکوفایی میرساند(ریزو،.(2005
مفهوم لغوی انیاگرام
کلمه انیاگرام از یونان باستان آمده و از دو کلمه یونانی "Ennea" به معنی عدد 9 و "gram" به معنای شکل(ترسیم) تشکیل شده است. در واقع این مفهوم معرف تیپهای 9" گانه شخصیتی" است(دایره المعارف ویکیپدیا،.(2007
امروزه انیاگرام به عنوان یک نظریه از سنخهای شخصیتی پیشرفته و پویا و ابزاری ساده و قابل فهم برای همه افراد در جهان شناخته شده است. این نظریه نهگانه سنخ شخصیتی را توصیف میکند که سنخها توسط انگیزش های ناهشیار و هشیار و تمایلات درونی از هم متمایز میشوند، که هر کدام همیشه الگوهای درک، احساس و رفتار خاص خود را تولید میکند.
بدین ترتیب هر سنخ کانون توجه، علایق، ارزشها، انتظارات، شکل برقراری ارتباط و محیط شغلی جذاب با نوع خودش را دارد(ریزو،.(2003
محتوای انیاگرام همه ما انسانها وقتی به دنیا میآییم دارای ذات اصلی مخصوص به خود هستیم. اگر چه این ذات هنوز رشد نکرده، ولی در ما
وجود داشته و بسیار پاک، زیبا و سالم است. از بدو تولد تا دوران نوجوانی ما در کنار والدین و یا پرستاری بوده ایم که با شخصیت مشخص خود از ما نگهداری کردهاند. در نتیجه آنها به همان میزان که خود با ذات اصلیاِشان فاصله داشته اند، نمیتوانستهاند که
امکان زمینه رشد سالم ذات اصلی ما را محقق سازند. در عوض ناخواسته به ما پیامهایی دادهاند که باعث پنهان ماندن ذات اصلیمان بوده است. باید و نبایدها، بکن و نکنهای دوران کودکی، این باور را در ما بوجود میآورد که ما آن طور هستیم، خوب و قابل قبول نیستیم. مثلاً باید آرامتر، یا فعالتر، ساکتتر یا پرشور و شوقتر باشیم. به مرور زمان رفتارهای سازشی و عکس العملهای دفاعی و یا گزینشهای ساختاری ما، به صورت عادت درآمده است و دیگر نمیخواهیم و یا وحشت داریم از این که آن طوری که حقیقتاً هستیم، باشیم(دقیقیان، .(1387
با این حال ما بر این باوریم که این عادات هویت ماست و نمیتوان آنها را کنار گذاشت. انیاگرام به خوبی این تصور غلط را آشکار کرده و با درک محتوایی آن بینش و روش رهایی از شخصیت آسیب دیده برایمان میسر میشود. انیاگرام دارای معنا و محتوای بسیار کاملی است که نه فقط تیپ شخصیتی ما را مشخص میکند ، بلکه نشان میدهد که در چه مرحله از سلامت شخصیت هستیم و چگونه میتوانیم تواناییهای شخصیتی خود را برای از بین بردن و یا کاهش بخش ناسالم شخصیتی بهکار ببریم(دقیقیان،.(1387
انیاگرام با مضمون پربار و بسیار با ارزش به شیوه علمی و عملی رهنمود ارزشمندی به شمار میرود. چرا که نشان میدهد، چگونه سد راه رسیدن به حقیقت وجود خود را برداریم. برای این کار سه مرحله را باید طی کنیم که به طور خلاصه و فشرده عبارتند از :
- نگریستن به خود و خودیابی(نگرش دقیق و عمیق به رفتار خود)
- خودشناسی واقعی(بدانیم که انگیزه واقعی ما در ارتباط با رفتارمان حقیقتاً چیست؟)
- دستیابی به آگاهی و حضور(حضور فیزیکی و خرد ذاتی خود را تجربه کنیم.)
خودیابی و خودشناسی راه ما را تا درورازه رشد، روشن و هموار میکند، اما گذر از آن دروازه فقط به کمک آگاهی و حضور امکان پذیر است.
انیاگرام میتواند کمک بزرگی برای شناخت دیگران هم باشد. چرا که با این شیوه تشخیص تیپ شخصیتی میتوان با ترسها، تمایلات، باورها، ارزشها، ضعفها و تواناییهای افراد دیگر آشنا شد و تفاوتهای خود و آنها را شناخت. این شناخت میتواند کمک با ارزشی برای بهبود روابط خانوادگی و اجتماعی باشد. عدم شناخت درست از دیگران میتواند باعث شود که در روابط تنگاتنگ خود صدمه و آزار ببینیم. فایده ارزشمند دیگر انیاگرام این است که با آگاهی از رفتار و گزینشهای غیر آگاهانه خود میتوان قبل از این که عواقب ناگواری پیش آید، آنها را تغییر داد، خلاصه اینکه فرد بدون خودشناسی قادر نخواهد بود، انتخابی درست داشته و به طور درست تصمیم بگیرد. اگر فرد نداند انگیزهاش برای آنچه که انجام میدهد چیست، به خود، همسر، فرزندان، دوستان، همکاران و یا حتی افرادی که نمی شناسد صدمه زده و اگر نتواند دیگران را بشناسد در روابطش صدمه و آزار خواهد دید (دقیقیان،.( 1387
عناوین تیپ های شخصیتی انیاگرام باید توجه داشت این کلمات تنها توصیف کننده بخشی از ویژگیهای تیپهای شخصیتی میباشد و نباید تصور کرد که به طور کامل هر شخصیت را شرح میدهند.
- تیپ شماره یک: اصلاح گرا، کمال طلب، مقید به انجام بی عیب و ایراد کارهایی که به عهده میگیرد، پای بند و معتقد به اصول، خود کنترلگر و هدفمند.
- تیپ شماره دو: یاری دهنده، بخشنده، خوش برخورد و مشتاق به دیگران، مهربان و مهر طلب، انحصار طلب(به معنای وابسته).
- تیپ شماره سه: عمل گرا، انطباقی(سازگار با محیط)، انگیزه دهنده، نگران وجهه و محبوبیت خود، بلند پرواز.
- تیپ شماره چهار: فردگرا، بیان کننده، در خود فرو رفته(غرق در اندیشه خود)، حساس و گوشه گیر، هنرمند.
- تیپ شماره پنج: مشاهده گر، متفکر، باهوش و بافراست، دارای افکار بدیع و نو، نامتعارف و مرموز، منزوی.
- تیپ شماره شش: وفادار، علاقمند به شرکت در حل مسائل مشترک و گروهی، مسئولیت پذیر، مشکوک و بدگمان، متعهد، مشتاق به داشتن امنیت.
- تیپ شماره هفت: مشتاق و باشور و شوق، خودانگیخته، کلیت گرا، تغییر پذیر ودرحال تغییر.
- تیپ شماره هشت: چالش طلب، مطمئن به خود(خودرأی)، دارای اعتماد به نفس بالا، قاطع، سلطه گر، دارای روحیه شکست ناپذیری، مقابله کننده و رهبر.
- تیپ شماره نه: مسالمت جو، پذیرای واقعیت، اطمینان دهنده، سازگار و موافق، آرام، منفعل و بیتفاوت و تن آسا(علاقه مند به آرامش همیشگی و دور بودن از تنش).
ساختارانیاگرام شایدشکل ساختاری انیاگرام ظاهری پیچیده داردر حالیکه عملاً بسیار ساده است. ترسیم و درک آن میتواند در شناخت انیاگرام مفید واقع شود .
نماد یا نقشه انیاگرام دایره ای است که 9 نقطه بر محیط آن و خطوطی که در داخل دایره این نقاط را به یکدیگر متصل میکنند. بدین ترتیب که 9 نقطه با اعداد 1 تا 9 (هر نقطه نشان دهنده یکی از تیپهای 9 گانه میباشد) با فواصل مساوی مشخص شدهاند و این شکل هندسی از سه قسمت تشکیل شده است .
شکل شماره -1 ساختار انیاگرام اولین قسمت یک دایره است که در بیرون قرار گرفته و نمایان گر وحدت و یگانگی است و اشاره به یک بودن پروردگار دارد که در تمام ادیان بزرگ بشری (یهودیت، مسیحیت و اسلام) هماننداست.
دومی یک مثلث مرکزی است در درون دایره که نمایانگر نیروی سه گانه طبیعت است و بدین معنی است که در ابتدای هستی، پروردگار به سه شکل ظاهر شد و آنچه هست از رابطه این سه نیرو است و گویای سه نیروی ضروری برای خلاقیت است که روی دایره با نمره های 3،6 و 9 نشان داده شده است.
سوم یک ستاره چند ضلعی است در درون دایره که گوشههای آن روی محیط دایره است و نمایان گر قانون هفتگانه روابط طبیعی است و نشاندهنده تغییر و تحول رویدادهای زندگی در طول زمان است. بدین معنی که هیچ چیز ثابت نیست، همه کائنات متحرک بوده و دائماً در حال تغییرند و این تغییر و تحول به اصل وجود آن چیز و نیروهای موجود در محیط مرتبط است و معمولاً
به طور مشخص، قابل پیشبینی هستند .
از دیدگاه گوردجیف، این شکل هندسی تمام فلسفه جهان هستی را در بردارد، چرا که دایره بیرونی وحدت، یگانگی و یکتایی را نشان میدهد، مثلث درونی گویای سه نیروی (ضعیف، قوی و الکترومغناتیسی) تشکیل دهنده جهان هستی است. ستاره چندضلعی، نمایشگر قانون هفت گانه تغییرات دنیوی است. حال آنکه قانون سهگانه، نیروی وجود در هر حادثه را نشان میدهد و قانون هفتگانه، بیانگر مراحل پیاده شدن آن حادثه در جهان مادی است(دقیقیان،.(1387
نمونه آماری و روش نمونهگیری نمونه آماری شامل 400 نفر از دانشجویان است که با روش نمونهگیری تصادفی از جامعه آماری مورد نظر انتخاب شدند. نمونه
گیری به این صورت بوده است که از هر دانشگاه 100 دانشجو به طور تصادفی انتخاب شدند.
ابزار پژوهش - پرسشنامه انیاگرام
در این پژوهش پرسشنامه انیاگرام((The Riso-Hudson Enneagram Type Indicator به عنوان ابزار اصلی پژوهش میباشد. این پرسشنامه برای نخستین بار در ایران در این پژوهش مورد هنجاریابی قرار گرفته است. روند تهیه پرسشنامه بدین صورت بود که ابتدا این پرسشنامه به فارسی ترجمه گردید و توسط دو مترجم دیگر مورد بازبینی قرار گرفت و در نهایت مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر این پرسشنامه آخرین فرم تجدید نظر شده( (RHETI,Version 2.5 میباشد که در سال 2001 منتشر شده است. این پرسشنامه دارای 144 جفت جملات دو گزینهای میباشد، که آزمودنی تنها لازم است بین هر دو جمله، آن را انتخاب نماید که رفتار او را به طور کلی در قسمت اعظم زندگیش توصیف میکند. گزینه های این نوع آزمونها را سؤالهای انتخاب اجباریِ مینامند که آزمون علائق حرفهای کودر و علائق شغلی ثوراندیک از این جمله میباشند(نفیسی. زندپارسا،.(1376
