مقاله بررسی ساختار عاملی ، اعتبار و پایایی فرم 60 گویه ای پرسشنامه شخصیت هگزاکو

بخشی از مقاله

بررسی ساختار عاملی، اعتبار و پایایی فرم 60 گویه ای پرسشنامه شخصیت هگزاکو

چکیده

پرسشنامه 60 گویه ای شخصیت هگزاکو شامل 6 بعد شخصیتی و 24 خرده مقیاس برای ارزیابی ویژگی های شخصیت است. این 6 بعد عبارت است از: صداقت – تواضع، تهییج پذیری، برون گرایی، توافق جویی، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه. هدف از مطالعه حاضر بررسی ساختار عاملی، اعتبار و پایایی پرسشنامه هگزاکو بود. طرح پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. نمونه ای به حجم 361 نفر 244) نفر دختر و 117 نفر پسر) به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای از میان دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز خوی انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند. مطالعه ساختار عاملی پرسشنامه از طریق تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه های اصلی انجام گرفت. برای بررسی روایی سازه از تحلیل همبستگی های بین 6 مقیاس و برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش بازآزمایی، آلفای کرونباخ و دو نیمه کردن استفاده گردید. ضریب پایایی بازآزمایی برای کل پرسشنامه 0/79، آلفای کرونباخ 0/63، ضریب دو نیمه کردن 0/65 بدست آمد. تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس شش عامل را برای پرسشنامه استخراج نمود که عبارت است از: صداقت – تواضع، تهییج پذیری، برون گرایی، توافق جویی، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه که 29/92 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. تحلیل همبستگی بین شش عامل پرسشنامه نشان دهنده همبستگی پایین و مجزا بودن عامل ها از همدیگر بود. حکایت از این داشت که پرسشنامه 60 گویه ای شخصیت هگزاکو در جامعه ایرانی از خصوصیات روان سنجی مطلوبی برخوردار است و از آن می توان در زمینه های پژوهشی استفاده کرد.

واژه های کلیدی: خصوصیات روان سنجی، اعتبار، پایایی، پرسشنامه شخصیت هگزاکو

مقدمه

تحقیقات حوزه شخصیت در طی دهه های گذشته به طور وسیعی از الگوی پنج عاملی استفاده کرده اند. برخلاف پذیرش گسترده الگوی پنج عاملی به عنوان طبقه بندی بهینه ای از اختلاف صفات شخصیتی، برخی پژوهشگران توجه شان را به صفاتی از شخصیت معطوف داشته اند که خارج از قالب الگوی پنج عاملی استاخیراً. بر اساس تحلیل نتایج مطالعات واژه ای، الگوی شش بعدی از شخصیت به عنوان جایگزینی برای الگوی پنج عاملی معرفی شده است. وجه متفاوت الگوی هگزاکو اضافه شدن بعد صداقت- تواضع به عنوان یکی از مهم ترین مشخصه های الگوی هگزاکو است. نتایج این مطالعات از داده های، زبان هایی نظیر هلندی، فرانسوی، آلمانی، مجارستانی، ایتالیایی، کره ای و لهستانی بدست آمده است (آشتون و همکاران، .(2004 این ابعاد شخصیتی که هگزاکو نامیدند، واژه ای اختصاری است برای شش بعد پرسشنامه شخصیتی هگزاکو که عبارت است از: صداقت – تواضع، تهییج پذیری ، برون گرایی ، توافق جویی ، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه.

گاهی اوقات ممکن است زمان در نظر گرفته شده برای پاسخگویی به آزمون نسبت به تعداد گویه ها محدود باشد، بنابراین فرم 200 گویه ای هگزاکو هرچند ابزاری با کیفیت بالا است ولی به هیچ وجه قابل استفاده در تمامی نمونه ها نمی باشد. با توجه به این ملاحظات، مولفان پرسشنامه هگزاکو فرم کوتاه 60 گویه ای این پرسشنامه را طراحی کرده اند و پیشنهادی داشته اند مبنی بر اینکه حتی وقتی زمان اختصاص داده شده برای تکمیل آزمون کم باشد، پرسشنامه هگزاکو نمونه صحیحی برای سنجش ویژگی های شخصیتی است (آشتون و لی، .(2009 در تاریخچه مطالعات شخصیت تدوین فرمهای کوتاه از انواع پرسشنامه های موجود کار تازه ای نیست. به عنوان مثال: عامل های اصلی در پنج بزرگ در فرم کوتاه 60 گویه ای پرسشنامه شخصت نئو (کاستا و مک کری، .(1992 فرم 44 گویه ای پرسشنامه پنج بزرگ (بنت-مارتینز و جان، 1998؛ جان و اسریواستاو، (1991، فرم کوتاه 40 گویه ای پنج بزرگ مینی مارکرز (سااوسر، (1994 و فرم 50 گویه ای پرسشنامه شخصیت زاکرمن – کلمن (آلوجا و همکاران، 2006؛ لامعی، لامعی، محمدزاده و یعقوبی، (1393 از اعتبار و پایایی مطلوبی برخوردار می باشند .

فرم 100 گویه ای هگزاکو، 6 بعد شخصیت (یا صفات) و 24 خرده مقیاس را ارزیابی می کند. هر بعد شخصیت از 4 خرده مقیاس مجزا تشکیل شده است. این فرم از پرسشنامه دارای یک خرده مقیاس اضافی برای ارزیابی صفت محدود نوع دوستی است. گویه های پرسشنامه با در نظر گرفتن همبستگی کل سوالات و محتوای هر یک از خرده مقیاس ها انتخاب شده اند (لی و آشتون، .(2004 سوالات فرم 60 گویه ای هگزاکو زیر مجموعه فرم 100 گویه ای آن می باشد. مؤلفان 10 گویه را برای توصیف هر یک از 6 مقیاس پرسشنامه انتخاب کرده اند. این فرم کوتاه از پرسشنامه دارای اعتبار و پایایی بالا همراه با همبستگی درون مقیاسی پایین و بازنمایی صحیح از مقیاس ها با نظر به حفظ ساختار پرسشنانه که در آن عامل ها مطابق با جنبه های اختصاص یافته به آنها است. با این وجود، فرم 60 گویه ای هگزاکو نمی تواند سنجش معتبری از صفات محدود شخصیت داشته باشد. بنابراین، تنها برای سنجش صفات کلی شخصیت مورد استفاده قرار می گیرد ( آشتون و لی، .(2009

مطالعات متعددی الگوی شش عاملی جایگزین را با دیگر الگوهای ابعادی مورد مقایسه قرار داده اند. از جمله، در مطالعه ای که به دنبال ارتباط هیجان خواهی و ریسک پذیری با ابعاد الگوی شش عاملی بود این نتیجه بدست آمد که هیجان خواهی و ریسک

پذیری به طور معناداری با تهییج پذیری و صداقت – تواضع الگوی شش عاملی همبستگی دارد. همچنین، بر طبق گزارشات این مطالعه دو عامل هیجان خواهی و ریسک پذیری در پنج بزرگ با گشودگی به تجربه، ریسک پذیری و وظیفه شناسی همبستگی معناداری دارند (دورایس، دورایس و فیج، .(2009 در پژوهشی دیگر فوبی خاص همبستگی بالایی با عامل تهییج پذیری هگزاکو و همبستگی های چندگانه ای با عامل های آن نشان داده است. یافته های این پژوهش نشان داد که تمایلات فوبیک می تواند در قالب تغییرات طبیعی شخصیت آنگونه که در چارچوب الگوی شخصیتی هگزاکو مفهوم بندی شده است، درک شود (آشتون، لی، وایسر و پوزبون، .(2008 لی و آشتون (2005) ارتباط سه صفت تاریک شخصیت یعنی جامعه ستیزی، خودشیفتگی و ماکیاول گرایی را با شش عامل هگزاکو آزمون کرده اند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که که هر سه صفت شخصیت به طور منفی همبستگی بالایی با عامل صداقت – تواضع هگزاکو دارند. همچنین، خودشیفتگی همبستگی مثبتی با عامل برون گرایی هگزاکو نشان داد. در واقع، یافته های این پژوهش نشان داد که همبستگی میان سه صفت شخصیت به خوبی می تواند به وسیله الگوی شش عامل هگزاکو پیش بینی گردد.

پژوهش در زمینه روایی و پایایی هر آزمون محدود به جامعه ای است که روایی و پایایی آزمون در آن جامعه مورد مطالعه قرار گرفته است و مصرف کننده آزمون باید به روایی و پایایی جامعه خود دسترسی داشته باشد و هر وقت لازم باشد تشخیص سریع و عینی از ویژگی های شخصیتی و توانایی های فرد به منظور راهنمایی، مشاوره (تحصیلی، شغلی، خانوادگی و سازشی) به عمل آورد. از طرفی امر تشخیص و درمان نیز بی نیاز از کاربرد آزمون های روانی نیست. بنابراین، اجرای آزمون های روانی معتبر و روا ضرورت می یابد. توجه به چنین نکاتی موجب شد که به دنبال بررسی روایی و اعتبار پرسشنامه شخصیت هگزاکو با اجرا برروی گروهی از جمعیت ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه پیام نور مرکز خوی باشیم.

روش پژوهش طرح پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری را کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز خوی که در سال
تحصیلی 93-94 مشغول به تحصیل بوده اند تشکیل داد. در این پژوهش 360 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند. چگونگی روش نمونه گیری بدین شرح بود: با توجه به آگاه بودن از نسبت طبقه دختران و پسران در جامعه مورد نظر 244 نفر از طبقه دختران و 117 نفر از طبقه پسران انتخاب شدند. حجم نمونه توسط جدول تعیین حجم گروه نمونه مورگان تعیین شد. بعد از انتخاب نمونه ها پرسشنامه هگزاکو برای اندازه گیری ویژگیهای شخصیتیی در اختیار آزمودنی ها قرار گرفت. در بالای پرسشنامه قید شده بود که برای محرمانه ماندن اطلاعات نیازی به ذکر نام و نام خانوادگی شما نمی باشد. برای مطالعه ساختار عاملی پرسشنامه از تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه های اصلی و برای بررسی روایی سازه از تحلیل همبستگی های بین 6 مقیاس و برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش بازآزمایی، آلفای کرونباخ و دو نیمه کردن استفاده گردید.

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه شخصیت هگزاکو :(HEXACO-60) این پرسشنامه نسخه 60 گویه ای پرسشنامه شخصیت هگزاکو می باشد. شامل شش بعد شخصیتی است. این شش بعد عبارت است از: صداقت – تواضع، هیجان پذیری، برون گرایی، توافق، وظیفه شناسی و گشودگی به تجربه. هر یک از مقیاس های آن از 10 گویه تشکیل شده است. آزمودنی پاسخ مورد نظر خود را برای هر گویه در مقیاسی 5 گزینه ای با درجه بندی لیکرت ارائه میدهد. نحوه نمره گذاری به این ترتیب است که گزینه کاملا مخالفم 1 نمره، گزینه مخالفم 2 نمره، گزینه نظری ندارم 3 نمره، گزینه موافقم 4 نمره و گزینه کاملا موافقم 5 نمره می گیرد. آلفای کرونباخ بدست آمده پرسشنامه در جامعه اصلی در دامنه بین 0/66 تا 0/80 و همبستگی درون گویه ای در دامنه ی بین 0/16 تا 0/29 گزارش شده. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نیز ساختار شش بعدی پرسشنامه را تایید کرده است. نتایج مطالعات نشان دهنده اعتبار و پایایی مطلوب پرسشنامه هگزاکو است (آشتون و لی، .(2009
تجزیه و تحلیل داده ها

از کل 361 نفر نمونه پژوهش 244 نفر را گروه دختران با میانگین سنی 21 سال و انحراف معیار 2/66 و 117 نفر را گروه پسران با میانگین سنی 22 سال و انحراف معیار 2/55 تشکیل داده است.

جدول -1 ضرایب پایایی بازآزمایی، دونیمه کردن ، آلفای کرونباخ

برای تعیین پایایی بازآزمایی تعداد 50 نفر به صورت داوطلب از بین نمونه تحقیقی انتخاب و سپس در فاصله 4 هفته دوباره مورد آزمون قرار گرفتند. ضریب پایایی کل پرسشنامه 0/74 به دست آمد. جهت سنجش همسانی درونی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. در اینجا داده های کل نمونه وارد تحلیل شدند. بر اساس نتایج حاصله ضریب آلفا برای کل پرسشنامه 0/63 بدست آمد. هم چنین، جهت برآورد ضریب پایایی دو نیمه کردن با استفاده از داده های کل نمونه تحقیق، سؤالات به دو قسمت تقسیم و نمره آزمودنی ها در هر قسمت محاسبه و سپس ضریب همبستگی بین دو نیمه آزمون به عنوان ضریب دو نیمه کردن محاسبه گردید. این مقدار برای کل پرسشنامه 0/65 بدست آمد. جدول 1 ضرایب پایایی مربوط به انواع روشهای پایایی محاسبه شده در پژوهش را نشان می دهد.

در تحلیل عاملی 60 گویه پرسشنامه شخصیت هگزاکو با اجرای یک تحلیل عاملی اولیه مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گرفت. مقدار KMO برابر با 0/68 بود که بالاتر از مقدار پیشنهادی یعنی 0/6 است (32) نشان داد که نمونه حاضر از کفایت و بسندگی مطلوبی برای تحلیل برخوردار است. آزمون کرویت بارتلت نیز از لحاظ آماری معنی دار بود 3/765)، (p<0/000 که از قابل تحلیل عاملی بودن داده ها پشتیبانی می کرد.

ساختار عاملی پرسشنامه شخصیت هگزاکو از نوع اکتشافی و به روش تحلیل مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس انجام گرفت. دلیل استفاده از روش اکتشافی، نبود پژوهش در زمینه ی فرم کوتاه شصت گویه ای الگوی شش عاملی جایگزین هگزاکو در فرهنگ ایرانی و نداشتن شواهد کافی و پیش تجربی برای تشکیل فرضیه در مورد تعداد عامل های ساختاری زیربنایی بین متغیرها بود. بنابراین از این روش برای کشف و شناسایی الگوی همبستگی زیربنایی بین متغیرها و تعداد عامل های موجود در پرسشنامه استفاده شد. کل نمونه آماری در تحلیل عاملی وارد شدند. ماده هایی مشمول یک عامل شد که وزن عاملی 0/3 یا بالاتر را داشتند.

در کل 23 عامل ارزش ویژه بالاتر از یک داشتند و 56/88 درصد از واریانس کل را تبیین می کرد. رسم نمودار ارزش ویژه (تست اسکری) و الگوی وزن عاملی شش عامل را پیشنهاد نمود. این عامل ها ابقا شده و آنگاه در معرض چرخش واریماکس قرار گرفتند. در مجموع، پنج عامل 29/92 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. ماده های 42، 54، 53، 45، 26، 10، و 19 وزن های عاملی پایین تر از 0/3 داشتند. بنابراین، از تحلیل ها حذف شدند عامل اول دارای 8 ماده که ارزش ویژه برابر با 4/44 دارد و 7/67 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. این عامل » صداقت-تواضع « نام گرفت. دومین عامل دارای 9 ماده که ارزش ویژه برابر با 3/31 دارد و 6 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. این عامل » هیجان پذیری « نام گرفت. سومین عامل دارای 9 ماده که ارزش ویژه برابر با 2/29 دارد و 5/51 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. این عامل » برون گرایی « نام گرفت. چهارمین عامل دارای 9 ماده که ارزش ویژه برابر با 2/05 دارد و 5/38 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند. این عامل » توافق « نام گرفت و پنجمین عامل دارای 9 ماده که ارزش ویژه برابر با 1/98 دارد و 5/33 درصد از کل واریانس های مشاهد شده را تبیین می کند. این عامل » وجدانی بودن « نام گرفت. ششمین عامل دارای 9 ماده که ارزش ویژه برابر با 2/05 دارد و 5/38 درصد از کل واریانس های مشاهده شده را تبیین می کند و این عامل » گشودگی به تجربه « نام گرفت. جدول 2 عامل های پرسشنامه و گویه های مربوط به هر عامل همراه با بار عاملی آنها را نشان می دهد.

جدول -2 عامل های پرسشنامه و گویه های مربوط به هر عامل همراه با بار عاملی آنها عامل اول: صداقت –تواضع

-6 برای ترفیع گرفتن یا ارتقا شغلی چاپلوسی نمی کنم،حتی اگر بدانم از این راه موفق خواهم شد. / -12 اگر می دانستم که هیچوقت گیر نمی افتم،دوست داشتم یک میلیون دلار پول بدزدم. / -18 برای من داشتن ثروت زیاد چندان اهمیتی ندارد. / -24 فکر می کنم بیشتر از افراد عادی مورد احترام دیگران هستم. /

-30 اگر چیزی از کسی بخواهم به بدترین جکی که او بگوید میخندم. / -36 به هیچ و جه رشوه قبول نمی کنم حتی اگر مقدار آن زیاد باشد. / -48 دوست دارم دیگران بدانند من شخصی مهم با موقعیت بالایی هستم. /

-60 اگر مطمئن باشم گیر نمی افتم وسوسه می شوم که از پول تقلبی استفاده کنم. /

عامل دوم: هیجان پذیری

-5 از سفر کردن در شرایط آب و هوایی بد می ترسم. / -11 گاهی اوقات ناخواسته نگران چیزهای کوچک می شوم. /

-17 وقتی از یک تجربه تلخ رنج می برم،نیاز به کسی دارم تا به من آرامش بدهد. / -23 وقتی کسی را درحال گریه میبینم گریه ام می گیرد. / -29 وقتی صحبت خطرات جانی می شود، خیلی ترسو هستم. /

-41 می توانم بدون نیاز به حمایت عاطفی دیگران با شرایط سخت کنار بیایم. / -47 وقتی کسی از نزدیکانم می خواهد برای مدتی از من دور شود بشدت دچار احساسات می شوم. / -59 حتی در شرایطی که اکثر افراد بشدت احساساتی می شوند من احساسی ندارم. /

عامل سوم: برون گرایی

-4 به طور کلی از خودم نسبتا راضی هستم. / -16 من کارهایی را که دربردارنده فعالیت اجتماعی فعال باشد را به کارهایی که باید تنها انجام دهم،ترجیح میدهم. /

-22 بیشتر روزها احساس شادمانی می کنم و خوش بین هستم. / -28 فکر می کنم آدم غیرمحبوبی هستم. /

-34 در موقعیت های اجتماعی این من هستم که اولین حرکت را انجام می دهم. / -40 در موقعیت های جدید اولین کاری که می کنم دوست پیدا کردن است. / -46 بیشتر افراد از من فعال تر و خوش بین تر هستند. / -52 گاهی اوقات فکر می کنم انسان بی ارزشی هستم. /

-58 وقتی در یک گروه هستم معمولا من به نمایندگی از گروه صحبت می کنم. /

عامل چهارم: توافق

-3 بندرت کینه کسی را به دل میگیرم حتی اگر کسی به من بدی کرده باشد. / -9 گاهی اوقات دیگران می گویند که من بیش از حد از دیگران انتقاد می کنم. / -15 گاهی اوقات دیگران به من می گویند خیلی یکدنده هستم. / -21 به نظر دیگران من فردی تندخو هستم. /