بخشی از مقاله
بررسی علل و درمان اختلالات گفتاری و ارتباطی
چکیده : هدف اصلی این مقاله بررسی و مطالعه ی علل اختلالات گفتاری و ارتباطی و چگونگی درمان و آموزش دانش آموزان مبتلا به آن می باشد . متخصصان علوم گفتاری علل اختلالات گفتاری و زبان به دو دسته ی زیست شناختی و کار کردی تقسم می شود . علل زیست شناختی مشتمل بر نقایص عصب شناختی یا بد شکلی های ساختاری بوده و علل کار کردی یعنی این که مشکل کار کردی مشخصی وجود دارد که آن را نمی توان به علل بدنی نسبت داد . ارزیابی و مطالعه دقیق اختلالات گفتار و زبان یا اختلالات ارتباطی و همچنین نوتوانی و بازتوانی، اختیارات متخصصین گفتار درمانگر است.روند ارزیابی و تشخیص اختلالات گفتار و زبان در گفتاردرمانی مانند سایر بیماریها شامل معاینات و بررسیهای ویژه می باشد.در مرحله بعدی و پس از تشخیص ویژگیهای اختلال، درمان بیمار آغاز می شود. درمان اختلالات ارتباطی متکی به دارو درمانی و نظایر آن نبوده، بیشتر جنبه آموزشی دارد و با تکیه بر توانمندیهای بیمار، وی را به سمت غلبه بر ناتوانیهایش هدایت می کند هر چه افراد مبتلا به اختلالات گفتاری سریعتر به گفتار درمانی مراجعه کنند، پیشرفتهای بهتری را نشان داده و راحتتر درمان می شوند .
کلید واژگان : تکلم ، اختلال گفتاری ، اختلال ارتباطی ، لکنت زبان
مقدمه : ما انسان ها احتیاج داریم که افکار ، احساسات و عواطف خود را به یاری کلمات به دیگران تفهیم کنیم همچنین نیاز داریم گفتار آنها را درک کنیم تا به عقاید ، افکار، علایق و انگیز ه های آن ها پی ببریم به همین دلیل هر اشکال یا نا توانی در صحبت کردن ، یا درک صحبت دیگران به احتمال زیاد بر روابط شخص بر دیگران تاثیر می گذارد . بر این اساس دشواری در سخن گفتن ممکن است به شکل های مختلفی وجود داشته باشد . این نقس ممکن از اشکالات جرئی تکلمی مانند لکنت زبان گرفته تا نا توانی کامل در صحبت کردن باشد . این مشکل گاهی ممکن است با نارسایی های دیگر ، نظیر نا شنوایی ، عقب ماندگی ذهنی یا فلج مغزی همراه باشد .
زبان وسیله ی بیان عقاید و نظرات است که به کمک علایم و بر طبق قواعد و دستور زبان و علم معانی به کار می رود . زبان زمانی دپار نقص و ناسایی می شود که صحبت کردن بر خلاف قواعد دستوری و یا غیر مفهوم باشد و یا از نظر شخصی و فرهنگی مطلوب نباشد و یا این که دستگاه صوتی (زبانی ) مورد سو استفاده قرار گیرد ( افروز ، . ( 1386 امروزه مشکلات گویایی زبان یکی از شایعترین مشکلات اختلالات یادگیری را تشکیل می دهند از هر 40 نفر یک نفر به مشکل گویایی ارتباطی مبتلا می باشد هرچند معمولا" از
1
اصطلاحات گفتار و زبان به جای یکدیگر استفاده می شود ولی آنها یکی نیستند زبان انتقال عقاید با استفاده از نمادها است و زبان مکتوب زبان اشاره حرکت سر و دست و شکل های دیگر ارتباط ، به علاوه گفتار شفاهی را در بر می گیرد گفتار به تشکیل و ردیف کردن صدا اشاره دارد این احتمال وجوددارد که فرد اختلال گویایی بدون اختلال زبان و یا اختلال زبان بدون اختلال گویایی باشد . (بر نشتاین و تیگر من1 ، فاربر2 ، ( 2002
تکلم غیر عادی یا ناهنجار ، گفتاری است که که با بیان و گفتار عامه ی جامعه تفاوت دارد . این تفاوت در حدی است که اولا" باعث جلب توجه دیگران می شود ثانیا" ارتباط را مختل می سازد ثالثا" متکلم و شنونده هر دو دچار ناراحتی و خستگی می شوند . (ون ریپر3
،(1987
انجمن تکلم - زبان - شنوایی ( 1980) اختلال زبان را این گونه تعریف کرده است : اختلال در زبان عبارت است از دریافت ، فهم و بیان کلمات گفتاری یا نوشتاری به ضورت غیر عادی یا هنجار . این اختلال ممکن است شامل یک یا چند نا رسایی در زمینه ی شناسایی واج ها ، ـ تک واژه ها ، تشخیص معانی ، ترکیب یا نحو شناسی و درک اجزای تشکیل دهنده ی نظام زبانی باشد . افراد با اختلال زبانی اغلب دارای دشواری در پردازش جمله یا معنی بخشیدن به کلام به گونه ای که قابل یاد آوری از حافظه ی کوتاه مدت و بلند مدت باشد ، هستند
معیارها یا شاخص های عمده برای تشخیص اختلال گفتاری را می توان غیر قابل درک و نا خوشایند بودن گفتار در نظر گرفت گستره ی این اختلالات از نوک زبانی صحبت کردن تا تولید نادرست واج های تکلمی ، تردید ها و مکث های شدید که سبب نا مفهوم بودن تکلم می شود ، ادامه دارد . ( سیف نراقی ، ( 1389
بیشتر اختلال های زبان و گفتار علل شناخته شده ی بیو لوژیک ندارند و اختلال کار کردی نامیده می شوند .یعنی این که مشکل کار کردی مشخصی وجود دارد اما آن را نمی توان به علل بدنی نسبت داد این موضوع غیر محتمل است که عوامل روانی - اجتماعی ، نقش علی عمده ای در اکثر تاخیرهای زبانی رشدی ویژه داشته باشند . به هر حال آنها ممکن است در حفظ مشکلات زبانی نقش بازی کنند . موقعیتهای اقتصادی - اجتماعی پایین ، اندازه ی خانواده و مشکل در زمینه ی تعامل کودک - والد ، مشکلات رفتاری را که ویژگی برخی از اختلالات زبانی است به همراه دارند . مدارک و شواهد موجود پیشنهاد می کنند که طیفی از مکانیسم ها ممکن است با این گونه عوامل روانی - اجتماعی در بروز مشکلات زبانی دخالت داشته باشند . (کاکاوند ، ( 1385
- 1 شناسایی و تشخیص اختلالات گفتاری
ارجاع به موقع کودکان برای شناسایی و تشخیص مشکلات ارتباطی بسیار حائز اهمیت می باشد برای تشخیص مشکلات گفتاری معرفی دانش آموزان مشکل دار به متخصص گفتار درمانی ، گوش و حلق و بینی برای بررسی اندام های گقتاری یکی از راه های تشخیص اختلالات گفتاری است ارجاع به متخصص مغز واعصاب برای بررسی آسیب های احتمالی دستگاه عصبی مرکزی ، متخصص شنوایی سنج برای بررسی مشکلات احتمالی شنوایی و شناسایی اختلالات ارتباطی لازم است . روند شناسایی و تشخیص مشکلات کودکان دارای اختلال گفتاری همانند تشخیص مسائل سایر کودکان استثنایی به شرح زیر می باشد .( سیف نراقی ، - 1 : ( 1389 گرفتن شرح
2
حال - 2 ارزیابی شنوایی - 3 تشخیص هوش - 4 بررسی سیستم اعصاب مر کزی - 5 بررسی ویژگی های حاکم بر فضای خانواده 1و ارتباط آن با اختلالات گفتاری - 6 ارزیابی دقیق تکلم
برای آسیب شناسی تکلم از آزمایشات زیر استفاده می شود - 1 اخذ پاسخهای خود انگیخه کودک در تعریف داستان یا واکنش به تصاویر مشخص - 2 اجرای چک لیست ها یا آزمون های تکلمی برای تعیین دقیق مشکلات تلفظی ، ثبت نمونه هایی از مکالمات روز مره در منزل و مدرسه پس از شناسایی مشکل گفتاری کودک برنامه ی ترمیمی یا اصلاحی متناسب با توانایی های کودک ارایه می شود
.
-2 علل اختلال گفتاری
-2– 1 علل زیست شناختی : علل زیست شناختی اختلال گفتاری شامل نقایص عصب شناختی یا بد شکلی ساختاری مانند شکاف کام و لب ، بزرگی غدد ، نقص شنوایی ، فلج مغزی ، آسیب دیدن ماهیچه هایی که در تلفظ موثر هستند ، بد شکلی اندام های حسی و عفونت های گوش می باشد . تاخیر زبان و تاخیر حرکتی منعکس کننده ی نا پختگی عصب شناختی است به گونه ای که می توانند زمینه ساز آهسته ی اطلاعات و محدودیت در توانایی پردازش اطلاعات بیان می شود . ( بی شاپ1 ، (1992
مشخصه ی بیشتر تاخیرهای رشد زبانی ویژه تاخیر در رشد مهارتهای حرکتی ظریف می باشد ، عوامل ژنی نیز نقش بر جسته ای در بیشتر تاخیرهای زبانی ثانویه و اختلالهای زبانی ویژه دریافتی به بیانی بازی می کنند . اوتیست بیانی (عفونتهای گوش میانی ) در سن 12-18ماهگی ، تاخیر زبان بیانی ویژه را در سن 2 سالگی تسریع می کند .
-2– 2 علل کارکردی : موقعیتهای اقتصادی - اجتماعی پایین ، اندازه ی خانواده ، مشکل در زمینه ی تعامل والدین با کودک ، مشکلات رفتاری را که ویژگی برخی از اختلالات زبانی است به همراه دارند . بیشتر اختلالات زبانی و گفتاری علل بیولوژیکی ندارند و علل کار کردی دارند . مدارک و شواهد حاکی از آن است که طیفی از مکانیسم ها زیر با عوامل کار کردی ( روانی و اجتماعی ) در بروز اختلالات گفتاری دخالت داشته اند .
اول : مشکلات گفتاری ممکن است به ناکامی در تعدادی از حوزه های ارتباطی منجر شود و فرد را از رسیدن به هدفهای ارزشمند بازدارد
دوم : کودکان مبتلا به مشکلات گفتاری ممکن است مسائلی در کنترل نمودن رفتارهایشان داشته باشند.
سوم : والدین ممکن است با مدیریتی ضعیف و استرس چند گانه به طور اجباری با کودکانشان و در نتیجه این گونه تعاملات مهارتهای زبانی کودک را می گیرند .
چهارم : هم مشکلات زبان و هم مشکلات سلوکی ممکن است بیانگر یک نا پختگی عصب شناختی زیر بنایی باشد . ( کارر2 ، ( 2000
- 2 -3 علل اختلالات گفتاری از نظر افروز
3
- 2-3 – 1 عقب ماندگی ذهنی و تاخیر در مهارتهای زبانی : دانش آموزانی که به طور طبیعی قادر به ساختن جمله و سخن گفتن نیستند به احتمالی دچار عقب ماندگی ذهنی هستند کودکان برای این که قادر به تکلم باشند باید از میزان لازم بهره هوشی ٍ
برخوردار باشند به همین دلیل کودکانی که دچار عقب ماندگی ذهنی شدید هستند برای بیان خواسته های خود از گریه و فریاد وصداهای 3نامفهوم استفاده می کنند .
- 3– 2 اختلال عاطفی و نارسایی تکلمی : بعضی مواقع نارسایی های عاطفی منشا عاطفی و هیجانی دارد این اختلال به دلیل هیجانات شدید و ضربه های عاطفی در کودک عارض می گردد این افراد گاهی به لالی انتخابی و سکوت مرضی مبتلا می شوند . کودکانی که در محیط های پر تشنج یا مناطق جنگی و در معرض انفجارات پی در پی هستند احتمال وقوع این نوع یادگیری در آنان بیشتر مشاهده می شود . ( افروز ( 1386
- 2 -3 - 3 اختلالات تکلمی ، ضایعات مغزی ، عصبی و آفازی : بعضی مواقع بر اثر ضایعات مغزی و صدمات وارده بر سلسله ی اعصاب مر کزی ، کودک قادر به هجی کردن ، سخن گفتن ، نوشتن و اشاره کردن نمی باشد و قادر نیست که کلمات را به یاد بیاورد این کودکان دائما"در حال تغییر هستند . ارائه نمونه ی کاملا" صحیحی از اختلال گویایی که منشا ضایعات مغزی باشد تقریبا" غیر ممکن ااست فقط می توانیم بگوییم که احتمالا" کودکانی که دچار ضایعات عمومی مغزی می باشند دارای اختلال عمومی در توانایی بهره گیری از زبان هستند .
- 2- 3- 4 اختلال دستگاه صوتی و نا رسایی تکلمی : افرادی که به اختلال دستگاه صوتی مبتلا هستند معمو لا" در سقف زبان یا لب بالایی آنها شکاف ایجاد می شود این کودکان معمولا" از تلفظ صحیح حروف عاجز بوده و حروف را به جای یکدیگر می خوانند این کودکان معمولا" تو دماغی صحبت می کنند .
- 2 - 3- 5 اختلال شنوایی و نا رسایی تکلمی : وقوع اختلال شنوایی به میزان کم تاثیری در تکلم کودک ندارد ولی اگر این اختلال به طورمتوسط باشد یا خیلی زیاد قبل از یادگیری زبان باشد تاثیر بسیار شدیدی بر رشد طبیعی زبان کودک می گذارد و ممکن است سبب شود کودک بدون استفاده از برنامه های مستمر و ویژه گفتار درمانی هر گز قادر به رشد زبان و صحبت کردن نشود . ( افروز ،
( 85
- 3 انواع اختلالات گفتاری
- 3- 1 اختلال واج شناسی : واج شناسی در واقع به طریقه ی ساخته شدن اصوات گفتاری اشا ره دارد این اختلال عبارتند از : 1 - حذ ف
حرف یا حروفی از کلمه - 2 جانشین سازی : جانشین نمودن حرفی ( واج ) مانند تنگ به جای سنگ - 3 تحریف : در
4
بعضی مواقع کودکان مبتلادبه اختلال واج شناسی را به عنوان کودکانی که تکلم کودکانه دارند توصیف می شوند . علت واج
شناسی رشد کند ، نبود دندانها ، شکاف کام یا لب ، نقص عصب شناختی ، مشکلات هیجانی و یاد گیری نامناسب می باشد . در
بسیاری از مواقع مشکلات واج شناسی کار کردی است یعنی علت نا شناخته می باشد . (کاکاوند ، ( 1389
70 الی % 80 از مشکلات تکلمی موجود درمدارس از نوع واج شناسی است بر آورد شیوع آن در پسران پایه اول 7درصد ودر دختران همین پایه 4/5 درصد است . ( هال1 ، مایک2 ، ویلفورد و تیمونس3 ، ( 1976 در واقع باید به خاطر داشت که هر گاه حرکات
متقابل اندامهای گفتاری چون زبان ، لب ها ، فکها ، دندان ها و کام در فرد از نظم و ترتیب عملکردی مناسبی بر خوردار نباشد وی
به عنوان اختلال تلفضی قلمداد می گردد . ( سیف نراقی ، ( 1389
- 3 - 2 اختلال صدا : اختلال صدا معمولا" زیر وبم ، بلندی وکیفیت صدا را تحت تاثیر قرار می دهد این اختلال ممکن است
از بد شکلی یاا آسیب های تارهای صوتی باشند یا در اثر یادگیری نادرست ایجاد شود صدای این افراد ممکن است از نظر زیر و بمی
، ناازک یا کلفتی وبالا یا پایینی گرفته و یا خشن باشد . آسیب به تار های صوتی می تواند در اثر بد استفاده نمودن فرداز صدا به وجود آید مانند جیغ زدنهای مداوم . ( پیتون1 ، (1988
- 3 - 3 لکنت زبان یا اختلال روانی گفتار : ابعاد روانی گفتار در واقع به توالی ، دوره ، نرخ ، ریتم و سیالی اشاره دارد ( پر
کینز 2 ، . (1980 زمانی که تلاش می کنیم حرف بزنیم یا آن چه را که در وسط جمله می خواهیم بگوییم فراموش می کنیم با اختلال در سیالی گفتار خودمان مواجه می شویم گفتار بهنجار زبان با تقطیع های طبیعی متنوع شکل می گیرد . رایج ترین مشکل سیالی گفتار لکنت زبا ن است . عدم روانی یا انقطاع در روانی گفتار یکی از جنبه های لکنت زبان است ، اما زمانی که مکرر و شدید رخ می دهند غیرطبیعی می شوند . گسستگی گفتاری که معمولا" ویژگی لکنت زبان است شامل تکرار یا تطویل اصوات ، لغات هجاها یا ژست های گفتاری یا رفتارهای اچتماعی توام با تقلا است . لکنت زبان معمولا" با عث واکنشهای اجتماعی ، بدنی ، هیجانی در شنونده و گوینده می شود .
کودکان عادی معمولا" در سنین 2 تا 5 سالگی به مدت کوتاهی دچار لکنت زبان یا مکث یا اختلال در سر عت ، وزن و آهنگ تکلم می شوند . این مساله کاملا " طبیعی است و به آن لکنت زبان فیز یو لوژیک گفتهمی شود میزان شیوع آن در سنین یاد شده بین 7/ تا ا در صد بر آورد می شود که معمولا" حدود 80% آن به تدریج با رشد کودک از بین می رود . ( لسک3 ، ( 1981
اگر فشار مجیط بیش از حد باشد و با ناکامی همراه باشد لکنت زبان ادامه یافته و به لکنت زبان نوروتیک تبدیل می گردد ( سیف نراقی ، . ( 1389 با و جود این که مطالعات انجام گرفته مشکلات افراد لکنتی را به وراثت یا وجود نقص و مشکل فیز یو لو ژیک در آنها نشان می دهد بایستی اذعان نمود که هیجان زدگی بیش از حد ، حساسیت بیش از حد در برابر وقایع و اتفاقات ، خود پنداری ضعیف
