بخشی از مقاله
چکیده
از آنجایی که کدهای گفتاری مورد استفاده بر شناخت و پیشرفت تحصیلی تاثیر دارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی کدهای گفتاری کودکان دبستانی شهرتبریز با تاکید بر دوزبانگونگی انجام شد. روش مورد استفاده کیفی بوده و اطلاعات به کمک تصاویری که به کودکان نشان داده شد تا قصه بگویند، جمع آوری شد. جامعهی پژوهشی تعدادی از دانشآموزان پایهی پنجم ابتدایی دو مدرسهی دولتی پسرانهی شهر تبریز در سال تحصیلی 1392-93 بود. با روش نمونهگیری هدفمند 18 نفر انتخاب شدند. پس از پیادهسازی متون قصهها، اطلاعات به کمک تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. تحلیلها نشان دادندکه هر6 کودک با گونهی تبریزی دارای کد گسترده بودند و اغلب آن ها داستان خود را به صورت بی بافت ارائه کردند. درحالی که هر 12 کودک با گونهی غیر تبریزی دارای کد محدود بودند و اغلب آن ها داستان خود را بافت نشانده بیان کردند.
کلیدواژهها: دوزبانگونگی، کد گسترده، کد محدود، متن بیبافت، متن بافت نشانده.
مقدمه
در زبان آذری به علت وسعت منطقهای که این زبان در آن رایج است، گونههای زبانی مختلفی را می توان تشخیص داد. برخی از شناخته شدهترین آنها عبارتند از : گونهی مراغهای، گونهی مرندی، گونهی اردبیلی، گونهی اهری و گونهی تبریزی - وثوقی،. - 1370 با توجه به این موضوع، با پدیدهای به نام دوزبانگونگی مواجه می شویم. از دیدگاه گامپرز و فیشمن، دوزبانگونگی وضعیتی است که در آن یک زبان، گویش، یا گونه برای نقش اجتماعی معینی به کار گرفته می شود، اما زبان، گویش یا گونهی دیگر با نقشی متفاوت در موقعیتهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرد - مدرسی،. - 38:1368 همچنین از دیدگاه فرگوسن، گونههای یک زبان میتوانند وجههدار و یا بیوجهه باشند - نرسیسیانس،. - 1382 طبق پژوهشهای طبیبزاده - - 1386 و وثوقی - - 1370،گونهی تبریزی وجههدار - معیار - وگونهی غیرتبریزی بیوجهه - غیرمعیار - است.
وجههدار یا بیوجهه بودن گونهی زبانی خود نیز مسائلی را به وجود میآورد که از آن جمله میتوان به پدیدآمدن دو نوع کد گفتاری به نامهای کد محدود و کد گسترده اشاره کرد. منظور از کد محدود، استفاده از قید و صفت و حروف ربط و اضافهی محدود در گفتار است. این کد شامل جملههای کوتاه با شکل نسبتاً سادهی دستورزبان است. کاربرد ضمایر بیشتر از اسامی است و در نتیجه کد محدود به بافت وابسته است. در مقابل، کد گسترده از عناصر و ساختهای زبانی با تنوع بیشتری ساخته شده است. افراد از جملات پیچیده، قیدها و صفت ها و حروف ربط به طور مکرر استفاده می کنند و به طور عمده در صحبتهای خود جملات صحیح دستوری و نحوی را به کار می برند و لذا کد گسترده وابسته به بافت نیست - نرسیسیانس،. - 1382 یانگ معتقد است که متن بی بافت، در زبان رسمی، تدریس در دانشگاه و سخنرانی به کار می رود و برای درک آن نیازی به اشتراکات قومی و فرهنگی نیست.
اما متن وابسته به بافت در مکالمه های غیر رسمی یا درون گروهی مثل محیط خانواده و همسالان به کار می رود و از ویژگیهای آن همگونی فرهنگی و اجتماعی افراد است. به نظر برنشتاین استفاده از کدهای محدود و گسترده هم پیامدهای شناختی دارد و هم پیامدهای آموزشی - همان - .از نظر لابوف کودکانی که از گونهی زبانی غیر معیار استفاده می کنند پیشرفت تحصیلی پایین تری دارند - لاند، - 1387 و برنشتاین نیز معتقد است که کاربران کد محدود توانایی شکوفایی تمامی استعداد شناختی خود را ندارند - نرسیسیانس،. - 1382 دلیل ذکر شده آن ها این است که در کلاس درس، آموزش و حتی برقراری ارتباط از جانب معلم با کد گسترده است و کودکانی که عادت به استفاده از کد محدود دارند، دچار مشکل می شوند.
از آنجایی که زبان پایه و اساس فعالیتهای عالی ذهنی چون تفکر، استدلال، تخیل و ادراک است - سانتراک، - 1387و هدف آموزش و پرورش هم رشد این فعالیتهاست و زبان در رشد شناختی هم نقش مهمی بر عهده دارد - ویگوتسکی، - 1372، از این رو پرداختن به مسائل زبانی از ضروریات آموزش و پرورش هر جامعهای است. از سویی در استان آذربایجان شرقی علاوه بر دوزبانگی - اذری-فارسی - با دوزبانگونگی - گونهی تبریزی و سایر گونهها - هم مواجه هستیم، و از دیگر سو تعداد پژوهش های داخلی مرتبط با دوزبانگونگی انگشت شمارند، بنابراین ضرورت مطالعهای در این زمینه، احساس می شد. هم چنین اگر همهی افراد بخواهند تنها با زبان و یا گونهی معیار صحبت کنند، زبان ها و گونههای غیر معیارخطر نابودی قرار خواهند گرفت. لذا در کنار احترام گذاشتن به فرهنگ و زبان هر فرد باید اقداماتی جهت بهبود وضعیت تحصیلی افرادی که به زبان و یا گونههای غیر معیار صحبت می کنند نیز صورت گیرد.
در مطالعهی جرمی پالمر - 2007 - که بر روی دوزبانگونگی عرب انجام داده بود مشخص شد که تاکید بر گونهی معیار عربی در تدریس، بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان اثر منفی دارد و بر گونهی غیر معیار هم باید توجه کرد. دی میس - 1978 - نیز در پژوهش خود نشان داد که دانشآموزان سیاهپوست و با گونهی انگلیسی سیاهپوستان از ارزشیابی معلمان نمرهی کمتری دریافت می کنند. در مطالعهی نرسیسیانس - - 1382 بر کودکان دوزبانه ارمنی- فارسی نیز مشخص شد که آن ها بر کد گسترده و متن بی بافت تسلط ندارند. لذا با توجه به پیامدهای منفی آموزشی و شناختی در کاربران گونههای غیر معیار آذری، در این مطالعه با استفاده از تحلیل قصه های کودکان به بررسی نوع کدهای گفتاری مورد استفاده آنها پرداخته شد.
روش نوع و طرح پژوهش
روش به کارگرفته شده در این پژوهش، روش کیفی از نوع توصیفی بود که به کمک تحلیل محتوای متن صورت گرفت.
جامعهی پژوهش، نمونه و روش نمونه گیری
جامعهی پژوهشی تعدادی از دانشآموزان پایهی پنجم ابتدایی دو مدرسهی دولتی پسرانهی شهر تبریز در سال تحصیلی -93 1392 بود. روش نمونه گیری هدفمند بود. برای نمونه گیری دو مدرسهی دولتی ابتدایی پسرانه یکی در محله ای که امکان وجود تبریزی های اصیل در آن بیشتر بود و دیگری در محله ای که امکان وجود کودکان مهاجر بیشتر بود، انتخاب شدند. برگهی حاوی تصاویر جهت قصه گویی - رزاقی، - 1375 نشان داده شد. و در انتها 18 کودک انتخاب شدند.
ابزار پژوهش
ابزار به کار گرفته شده در این مطالعه، تصویر شش مرحلهای جهت قصهگویی بود.
روش تجزیه و تحلیل دادهها
برای تجزیه و تحلیل دادهها از روش تحلیل محتوا استفاده شد. ابتدا قصهها به همان زبان آذری برروی کاغذ پیادهسازی شدند. سپس متون آن ها مطالعه شد. پس از مطالعه آن ها تفسیرکلی درمورد متن وارتباط آن با اهداف پژوهش صورت گرفت. سپس تعداد مولفههای مد نظر پژوهشگر شمارش شدند و در جداول ثبت شدند و سپس مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتایج اطلاعات جمعیت شناختی
با توجه به اطلاعات جمع آوری شده از بین 12 کودک با گونهی غیر تبریزی، 8 نفر متولد تبریز و 4 نفر متولد غیر تبریز بودند. و هر 6 کودک با گونهی تبریزی متولد شهر تبریز بودند.
