بخشی از مقاله
چکیده
مهارتهای ارتباطی مؤثر از عناصر کلیدی موفقیت در کار است و در کتابخانههای عمومی، وجود کتابداران با مهارتهای متنوع ارتباطی - مهارتهای کلامی، شنود مؤثر و مهارت بازخورد - بویژه برای اعضای نوجوان، با توجه به حساسیتهای سنی این گروه، امری ضروری است. هدف این پژوهش بررسی تأثیر مهارتهای ارتباطی کتابداران بر جذب نوجوانان در کتابخانههای عمومی است.
برای سنجش این مهارتها از روش تحلیل زمینهای با رویکردی استقرایی استفاده شده که روشی کیفی است. بدین منظور 6 نفر در مصاحبه اولیه و 20 نفر در مصاحبه نهایی از میان اعضای نوجوان کتابخانههای عمومی با روش نمونهگیری تصادفی ساده، انتخاب و بررسی بر روی آنها انجام شده است. مطالعه بر روی سه فاکتور مهارتهای ارتباطی کلامی، شنود مؤثر و مهارت بازخورد انجام شد.
نتایج نشان میدهد که مهارتهای ارتباطی بصورت یک چرخه و زنجیره به هم پیوسته هستند؛ تقویت قسمتی از زنجیره قوت بخشهای دیگر را به دنبال دارد و ضعف در یک بخش، نقص در دیگر بخشها را موجب می شود. پس لازم است نسبت به مسئله مهارتهای ارتباطی و کاربست کامل آن در کتابخانه ها عنایت ویژه داشته باشیم. چرا که با توجه به تأثیری که بر بهره وری کتابدار و رضایتمندی اعضا می گذارد، برای پویایی کتابخانه های عمومی مسئله ای حیاتی است.
مقدمه
فرایند انتقال از کودکی به بزرگسالی، دشوار و پرکشمکش است. نوجوان از یک سو با سرعت بیسابقهای بلوغ جسمی و جنسی را میگذراند و از سوی دیگر، خانواده، فرهنگ و جامعه از او میخواهند تا مستقل باشد، روابط جدیدی را با همسالان و بزرگسالان برقرار کند و آمادگیها و مهارتهای لازم را برای زندگی شغلی و اجتماعی به دست آورد. نوجوان باید علاوه بر پذیرش و سازگاری با این همه تغییر و تحوّل، هویت منسجمی نیز برای خود کسب کند و به سؤالات دشوار و قدیمی »من کیستم؟ ، »جای من در هستی کجاست؟« و »از زندگی خود چه میخواهم؟« پاسخ مشخص و اختصاصی بدهد - لطف آبادی، . - 13 :1380 با توجه به حساسیت دوره نوجوانی و پیدایش عطش نیاز به دانستن و آگاه شدن و همچنین بروز گرایشهای شناختی در این گروه سنی، کتابخانه در نقشهای چندگانهای میتواند یاریرسان این گروه سنی باشد:
ارائه اطلاعات: منابع موجود در کتابخانه میتواند اطلاعات و دانستنیهای مورد نیاز نوجوان را برای وی فراهم کند.
به عنوان مرکزی برای سرگرمی و گذران اوقات فراغت: کتابخانه در صورت فراهم آوردن منابع جذاب و ارتباط مؤثر کتابداران با این گروه سنی، میتواند این نقش را ایفا کند و جایگزین مناسبی برای دیگر سرگرمیهای نوجوان باشد.
جمع کردن گروه همسالان: با توجه به اینکه در سنین نوجوانی فرد گرایش بسیاری برای حضور در گروههای دوستی و ارتباط با همسن و سالان خود دارد، کتابخانه با ایجاد فضای مناسب برای شکلگیری گروههای دوستی در این رده سنی، میتواند بستری امن و مناسب برای این گروه فراهم کند؛ به این ترتیب نوجوانان در کنار گروه همسالان خود تجربه جدیدی از بودن در کتابخانه به عنوان یک مرکز فرهنگی را کسب میکنند.
پرورش تواناییهای شناختی: کتابخانه با ایجاد زمینه برای گفتگو و تبادل نظر و فراهمسازی اطلاعات به گسترش شناخت نوجوان کمک میکند و در واقع معلمی است برای تصمیمگیری در این خصوص که چه کار علمی، فرهنگی، اجتماعی و دینی را میتواند انجام بدهد و چه نوع سبک زندگی را در پیش بگیرد
در کتابخانههای عمومی، کتابداران حلقه واصل و رابط بین گروه نوجوان و کتابخانه هستند. کتابخانهها با همه ظرفیت و امکانات خود بدون وجود کتابدارانی با هوش شناختی بالا، نمیتوانند جذابیتی برای گروه هدف خود داشته باشند و معرفی خدمات کتابخانه نیاز به مهارت اجتماعی و ارتباطی بالای کتابدار دارد. مهارتهای ارتباطی مؤثر از عناصر کلیدی موفقیت در کار است. بارنارد میگوید: فراهم آوردن یک سیستم ارتباطی، یکی از سه وظیفه اصلی اجرایی مهم برای نیل به حداکثر کارایی یک سازمان است. ارتباط مؤثر با افراد و درک انگیزههای آنان باعث توفیق در ایفای وظیفه شغلی و هدایت مؤثر اعضاء خواهد شد
مهارتهای ارتباطی کتابدار باید در برقراری ارتباط با نوجوانان، والدین آنها و مدیران در سخنرانی و صحبت با گروههای کوچک و بزرگ نمایان شود. کتابدار باید بتواند به صورت فعال به سخنان اعضای خود گوش دهد تا بدین وسیله رسالت اصلی کتابخانه که دانستن و دانایی است را به اعضای خود منتقل نماید. موفقیت یا شکست کتابخانه در تحلیل نهایی به کارکنان آن بستگی دارد. نداشتن کتابداران شایسته با مهارتهای ارتباطی قوی، ممکن است افراد علاقهمند را هم نسبت به کتابخانه دلسرد کند.
بیان مسأله
تحولات اخلاقی، ارزشی، دینی، فیزیولوژیکی و شخصیتی در نوجوانی بیش از هر دوره دیگری است و رشد سریع شناختی در این دوره به فرد کمک میکند که بهتر بتواند درباره ارزشهای اجتماعی قضاوت کند و در برخورد با این مسائل واکنش دقیقتر و پیچیدهتری نشان دهد. همچنین تحولات وسیع عاطفی و اجتماعی و مواجهه نوجوانان و جوانان با مقتضیات زندگی و انتظارات والدین و دوستان و اطرافیان و تجارب تازهای که در مناسبات اجتماعی و فرهنگی خود کسب میکنند، بنیانهای فکری و ارزشی آنها را بنا میکند.
در چنین دوره حساسی که نوجوانان و جوانان با مجموعه وسیعی از تغییرات درونی و بیرونی و تعارضهای ناشی از ارزشهای گوناگون اجتماعی و فرهنگی و دینی رو به رو میشوند، باید جایگاه مطمئنی برای دوام و رشد خود دست و پا کنند. علاوه بر این نوجوانان در این راه با مشکل پیچیدگی ارزشها و هنجارهای مناسب برای زندگی رو به رو هستند؛
یعنی، از یک سو نوجوانان و جوانان به ظرفیتهای تازهای در فهم ارزشهای اخلاقی و دینی دست مییابند و از سوی دیگر از تجربه کافی برای برخورد صحیح با مسائل پیچیده اخلاقی و ارزشی و دینی که در زندگی روزمره آنان پیش میآید برخوردار نیستند و به مرجعی برای آگاهی نیاز دارند که کتابخانههای عمومی میتوانند سهمی بسزا در این راه داشته باشند. اشاره به این نکته نیز حائز اهمیت است که آمارهای کتابخانههای عمومی نشان میدهد بیشترین میزان عضویت به گروه سنی نوجوان اختصاص دارد و این خود گواه بر اشتیاق این گروه سنی به دانستن و آگاه شدن است.
با توجه به نیاز نوجوان به دانستن و این نکته که او مدام در حال آزمون و خطا بوده و درصدد تثبیت راه زندگی خود میباشد، مهارتهای ارتباطی کتابدار در تصمیمات او نقش حیاتی دارد. مهارتهای ارتباطی و هوش رفتاری کتابدار اولین چیزی است که در مراجعه نوجوان به کتابخانه جلب نظر میکند. نحوه ارتباط کتابدار با نوجوان تعیین میکند که او یک فرد مشتاق مطالعه و دانستن باشد یا برای همیشه از کتاب و کتابخانه فراری شود.
مبانی نظری
در خصوص ارتباط و مهارتهای ارتباطی تعاریف بسیاری ارائه شده است. به گفته الوانی ارتباط عبارت است از: انتقال و تبادل اطلاعات، معانی و مفاهیم و احساسها بین افراد در سازمان با واسطه یا بی واسطه
برای ایجاد ارتباط مؤثر با دیگران با دو مقوله رو به رو هستیم؛ اول هوش شناختی که در جهت کشف و شناخت پیرامون راهنمای ما است، اما به تنهایی نمیتواند معرف ظرفیت کلی هوش افراد و یک تضمین کافی برای سلامتی، رضایت و گذران زندگی فرد باشد. ما به چیز دیگری به نام هوش عاطفی نیاز داریم که روانشناسان اخیراً آن را کشف کردهاند و به اهمیت تأثیر آن بر موفقیت افراد تأکید دارند.
