بخشی از مقاله
بررسی عوامل موثر بر کیفیت خدمات مهندسین مشاور ساختمان در مرحله طراحی پروژه های عمرانی کشور
چکیده
پروژه های عمرانی در هر کشور بعنوان بستر اصلی توسعه همه جانبه آن کشور مطرح می باشد. در این میان کیفیت خدمات مهندسین مشاور نقش ممتازی در تعیین مسیر حرکت صحیح پروژه به سمت موفقیت فنی و مدیریتی آن ایفا می نماید. به عقیده اغلب کارشناسان، مهمترین مرحله از خدمات مشاور، مرحله طراحی پروژه می باشد. در این مرحله تصمیمات اساسی درباره موضوعات حیاتی پروژه همچون تکنولوژی ساخت، هزینه و زمان اجرا، نحوه بهره برداری، نوع مصالح و تجهیزات، ارتباطات فضایی و ... اتخاذ می گردد. بررسی و شناخت عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی باعث درک بهتر شرایط حاکم بر طراحی پروژه می گردد. با کنترل مناسبب عوامل مذکور، می توان کیفیت خدمات مشاور را در مرحله طراحی و حتی دیگر مراحل دوره عمر پروژه تضمین نمود. تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه بسیار محدود بوده و متناسب با اهمیت این موضوع نمی باشد. در این تحقیق سعی بر آن گردیده تا از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی و در قالب یک روش کیفی و به کمک آنالیزهای آماری، این عوامل بررسی و اولویت بندی شوند.
نتایج تحقیق حاضر که بیانگر عوامل عمده موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی میباشند؛ عبارتند از: ساختارهای پرداخت حق الزحمہ مشاور، قوانین و مقررات و زمان طراحی۔
1 - مقدمه
پروژه های عمرانی و ساختمانی در هر جامعه بعنوان موتور محرکه اصلی حرکت آن جامعه به سمت پیشرفت همه جانبه در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی مطرح می باشد. تامین زیر ساختهای توسعه یک کشور، دولتها را بر آن داشته تا توجه ویژه ای به حوزه طرحها و پروژه های عمرانی و ساختمانی داشته باشند. از جمله کنشگران اصلی فعال در این عرصه، مهندسین مشاور ساختمان می باشند. خدمات ارائه شده توسط مهندسین مشاور ساختمان نقش تعیین کننده ای در دستیابی به اهداف پروژه هادر مراحل مختلف دورہ عمر آنها دارند. از مهمترین مراحل خدمات مهندسین مشاور ساختمان، می توان مرحله طراحی پروژه را نام برد. در این مرحله تصمیمات اساسی درباره مسائلی چون نیازهای اصلی بهره بردار، کیفیت ارتباطات و فضاها، هزینه و زمان ساخت، تکنولوژی ساخت، مصالح و تجهیزات و ... اتخاذ می گردد. از اینرو خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی مهمترین بخشی از خدمات مشاور می باشد که کیفیت ارائه خدمات مذکور نه تنها بر مراحل بعدی خدمات مشاور تاثیر فراوانی دارد بلکه بر مراحل بعدی دوره عمر پروژه همچون مرحله ساخت و بهره برداری تاثیر مستقیم و عمدہ ای *5_ گذارد. نظر به اهمیت کیفیت خدمات مهندسین مشاور ساختمان در مرحله طراحی، بررسی عوامل موثر بر کیفیت اینگونه خدمات ضروری بنظر می رسد. شناخت و بررسی عوامل یاد شده، درک جامع و شفاف تری از شرایط حاکم بر طراحی پروژه در اختیار ذینفعان اصلی پروژه های عمرانی بویژه مهندسان مشاور و کارفرمایان قرارمی دهد. در این تحقیق سعی بر آن شده تا از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی، عوامل موثر بر کیفیت خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی رصد و اولویت بندی گشته و بسترهای اولیه جهت انجام پژوهش های ژرف تر و گسترده تر در این حوزه فراهم آید.
در تحقیق حاضر ابتدا، اطلاعات و مدارک پیرامون ادبیات موضع تحقیق از طریق بررسی کتب، مقالات علمی، آیین نامه ها و مقررات موجود داخلی و خارجی حول محور تحقیقی، استخراج گردیدند. خروجی این بررسی، به شناسایی عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی از دیدگاه پژوهشگران این عرصه انجامید. در مرحله بعدی تحقیقی، جهت درک میزان انطباق یافته های حاصل از مباحث تئوریک مطرح شده در بررسی های کتابخانه ای با واقعیت های موجود در پروژه های عمرانی کشور، یک سری مطالعات میدانی صورت پذیرفت. مطالعات میدانی صورت گرفته دو بخش عمده را در بر می گرفت. در بخش اول، نمونه ای موردی، بعنوان پروژه ای منتخب از بین پروژه های عمرانی کشور برگزیده و کیفیت خدمات مشاور در آن به لحاظ فنی و مدیریتی از زوایای مختلف بررسی گردید. در بخش دوم مطالعات میدانی، با تعداد ۶0 تن از متخصصان و کنشگران اصلی پروژه های ساختمانی کشور در حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار مصاحبه گردید. این مصاحبه ها به صورت ساختار یافته و نیمه ساختار یافته صورت پذیرفت. حاصل نتایج هر دو بخش مربوط به مطالعات میدانی، به شناسایی عوامل جدید موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی انجامید. در مرحله نهایی تحقیق، یافته های حاصل از ادبیات تحقیق و مطالعات میدانی با یکدیگر ترکیب گشته و در قالب پرسشنامه در بین 150 تن از متخصصان صنعت ساختمان کشور در حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار توزیع گردید. در تدوین پرسشنامه عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور باید از حالت کیفی درآمده و به شکل کمی مطرح می شدند. به همین جهت از روش اندازه گیری «مقیاس دو قطبی فاصله ای» جهت تبدیل متغیرهای کیفی به متغیرهای کمی استفاده گردید.
این اندازه گیری، براساس یک مقیاس 9 نقطه می باشد که صفر کمترین ارزش و 8 بیشترین ارزش را به خود اختصاص می دهد [1] در نهایت با جمع آوری پرسشنامه ها، آنالیزهای آماری از طریق معروفترین نرم افزار آماری برای تحلیل داده ها یعنی اس پی اس اس صورت پذیرفت. در فرآیند آنالیز داده ها، توزیع فراوانی هر یک از متغیرها محاسبه گردیده و آزمون میانگین، انحراف معیار و دامنه برای هر یک از متغیرها انجام گردید. آزمون های دیگری که در این فرآیند مورد استفاده قرار گرفتند، شامل آزمون فریدمن و آزمون آنووا بودند که از آزمون اول جهت بررسی یکسان بودن مرتبه متغیرهای اصلی و ترکیبی و از آزمون دوم جهت مقایسه میانگین هر یک از متغیرهای اصلی بر اساس تفکیک حوزه های مختلف استفاده گردید. در پایان، خروجی های آماری طبقه بندی و مورد تحلیل قرار گرفتند. گزینه های با ارزش بالاتر از 6 بعنوان گزینه برتر انتخاب و در قالب نتایج و یافته های تحقیق ارائه گردیدند. بر این اساس در تحقیق حاضر از روش کیفی که یکی از مناسب ترین شیوه های تحقیق برای مطالعه پدیده های اجتماعی و انسانی، خصوصا مدیریت پروژه است، استفاده شده است.
• جامعه آماری جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کارفرمایان و مجریان پروژه های عمرانی و ساختمانی و همچنین مشاوران و پیمانکاران پایه های مختلف معماری، شهرسازی و ساختمانی کشور می باشد.
• نمونه و روش نمونه برداری دو نمونه و دو روش نمونه بردای متناظر با آن در تحقیق حاضر بکار گرفته شد. اولین نمونه شامل ۶0 تن از خبرگان صنعت ساختمان کشور بودند که روش نمونه برداری در آن از طریق فرآیند مصاحبه تخصصی بصورت ساختار یافته و نیمه ساختار یافته صورت گرفت. دومین نمونه شامل 30 تن از متخصصان فنی و مدیریتی صنعت ساختمان کشور در حوزه کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار بودند. بدلیل تمرکز سازمان ها و دفاتر کنشگران عرصه ساختمانی در یک محدوده جغرافیایی و همچنین جلب نظرات متخصصان پایه های مختلف تخصصی، استفاده از جدول مورگان جهت تعیین حجم نمونه را دشوار می نمود. چراکه با شرایط مذکور، استفاده از جدول مورگان حجم بسیار بزرگی از جامعه آماری را شامل می گشت که اخذ نظرات آنان مستلزم هزینه و زمان بسیاری بود و از ظرفیت عملیاتی این تحقیق خارج می گشت. در این نمونه، روش نمونه برداری بصورت توزیع پرسشنامه در بین کارشناسان و مدیران حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار بود. در کل 150 پرسشنامه توزیع گردید که 30 مورد از آن بصورت کامل مسترد گردید. از این 30 پرسشنامه، 40 مورد به مشاوران، ۶ مورد به پیمانکاران و 15 مورد به کارفرمایان و مجریان مربوط می گشت.
• روش و ابزار گردآوری اطلاعات با توجه به انتخاب روش پژوهش کیفی در تحقیق حاضر، پنج روش عمده جهت گردآوری اطلاعات در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند. این روشها به قرار ذیل می باشند.
الف - استفاده از ابزار کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک موجود
ب - بهره برداری از مقالات و تحقیقات انجام گرفته درباره کیفیت خدمات مهندسین مشاور
ج - آیین نامه ها و مقررات موجود در زمینه خدمات مهندسین مشاور
د - انجام مصاحبه با متخصصین و خبرگان فعال در حوزه ساختمان کشور
ه - توزیع پرسشنامه بین مدیران و کارشناسان فنی حوزه های مختلف درگیر در پروژه های عمرانی و ساختمانی این پنج روش اصول کار هستند که هریک به نحوی تکمیل کننده دیگری خواهد بود.
3 - ادبیات تحقیق
3-1- کیفیت خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی
واژه کیفیت در زبان متداول عامه، غالبا برای اشخاص مختلف، معانی متفاوتی دارد. کیفیت را می توان از دیدگاه های گوناگون تعریف نمود. در یک نگرش آرمانی، محصول یا خدماتی واجد کیفیت هستند که عیب و نقصی نداشته باشند. این امر نیز کاملاً حسی است و تشخیص آن با فردی است که با محصول مواجه می گردد مشتریان و مصرف کنندگان، محصولی را می پسندند و آن را واجد کیفیت می دانند که هر چه بیشتر با خواسته های آنها مطابقت داشته و نیازهای آنها را برآورده سازد. از دیدگاه فنی، کیفیت عبارت است از: انطباق کامل مشخصات فرآورده یا خدمات با مقادیر از پیش تعیین شده. این دیدگاه تا حدود زیادی بر مقادیر و کمیت های قابل اندازه گیری و همچنین بر ضمانت اجرای آنچه خواسته شده با آنچه در حال حاضر موجود است، تکیه دارد 2 مهمترین عرصه کیفیتی خدمات مهندسین مشاور مربوط به مرحله طراحی پروژه می گردد. کیفیت طراحی ها عمدتا ضامن کیفیت خدمات مشاور در مراحل مختلف دوره عمر پروژه می گردد «طراحی مبنی بر کیفیت» طراحی است که موثر (در راستای اهداف) و سازگار با بهترین شرایط ممکن اقتصادی و ایمنی باشد .
ویژگی های یک طراحی خوب عبارتند از
• پاسخ دهنده نیازهایی اساسی مالک
• عملکردی، زیبا و خوشایند
• موثر بودن هزینه های اجرا، مالکیت و بهره برداری از آن
• هماهنگی خوب و سهولت در مناقصه گزاری
3 -2 عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی
مهمترین خروجی خدمات مشاور در مرحله طراحی شامل نقشه ها و مدارک طراحی پروژه می باشد. با کنترل کیفیت خروجی های مذکور می توان به پایش صحیح کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی امیدوار بود. در این بخش عوامل مؤثر بر کیفیت مدارک و طراحی که حاصل بررسی های مختلف در صنعت ساختمان کشورهای استرالیا (0UO)، ژاپن (OUB) و عربستان (0UO) است؛ مرور می گردند. در بررسی پرسشنامه ای که توسط تلی و مک فالن درباره کیفیت طراحی و مدارک از صنعت ساخت و ساز استرالیا به عمل آمد؛23 عامل به عنوان عوامل موثر بر کیفیت مدارک و طراحی شناسایی گردیدند. آنها به طراحان نشان دادند که تعدادی از عوامل در کارگاه های ساختمانی استرالیا بر کیفیت مدارک و طراحی آسیب های جدی وارد می نمایند. آنها نه تنها تعداد دفعات وقوع این عوامل را تعیین کردند بلکه سطح تأثیر هر یک از آنها بر کیفیت و زمان وقوع آنها را نیز نشان دادند. در ذیل لیستی از عوامل موثر بر کیفیت مدارک و طراحی که از بالا به پایین رتبه بندی شده اند؛ در قالب جدول (1) آورده شده است.
در زیر عوامل یاد شده در جدول (1) به صورت اجمالی تشریح شده اند.
• ساختارهای پرداخت پایین حق الزحمه - مشاوران جهت انجام موفقیت آمیز خدمات و بقای حرفه ای خود، نیاز به منابع مالی و جریان نقدینگی دارند. اغلب این منابع از سود حاصل از آنجام خدمات مشاوره ای در مراحل مختلف پروژه های ساختمانی حاصل می گردند. با توجه به اینکه ساختارها و مکانیزم های پرداخت حق الزحمه مشاور با نوع و حجم خدمات مشاور نامتناسب می باشند؛ این مسئله می تواند بر کیفیت مدارک و طراحی تأثیر شدیدی اعمال نماید.
• عدم زمان کافی برای طراحی - با توجه به اهمیت مرحله طراحی، اغلب زمان های پیش بینی شده برای انجام خدمات در این مرحله از دوره عمر پروژه ناکافی به نظر می رسد. مرحله طراحی مقتضیاتی دارد که مدت زمان متناسب با خود را می طلبد. عدم توجه به مدت زمان مناسب جهت انجام فرآیندهای طراحی می تواند بر کیفیت مدارک و طراحی تأثیر گذاشته و به شیوه ها و اشکال مختلف در آنها نمود پیدا کند.
• توجیه ناکافی کارفرما - در مقاطع مختلف فرآیند طراحی مشاور باید کارفرما را نسبت به شکل و نوع خدمات انجام گرفته در آن مقطع به طور شایسته ای توجیه نماید. عدم توجیه مناسب کارفرما در هر مقطع از انجام خدمات طراحی می تواند تأثیر فراوانی بر مقاطع قبلی و حتی بعدی طراحی داشته باشد.
• درخواست کارفرما جهت ارائه طرح هایی که هیچگونه پرداختی بابت آنها به طراح نشده است - مشاوران در برابر درخواست کارفرمایان جهت ارائه طراح هایی که هیچگونه پراختی بابت آنها به مشاور یا طراح صورت نگرفته است یا مقاومت کرده و یا با اکراه تمکین می نمایند. در هر دو صورت، به دلیل عدم انگیزه مناسب مشاور جهت ارائه چنین طرح هایی، طراحی ها و مدارک مرتبط با آن از کیفیت لازم برخودار نمی باشند.
• عدم اطمینان نسبت به توجیه طراحی در مرحله مناقصه - به دلایل مختلفی چون عدم صلاحیت مدیریتی مشاور یا فشارهای کارفرما جهت تسریع انجام خدمات مشاور و رسیدن به مرحله مناقصه، ممکن است طراحی ها و مدارک مرتبط با آن شتاب زده تهیه شده و توجیهات فنی و هزینه ای مناسب را در پی نداشته باشد. این امر می تواند بر کیفیت طراحی و مدارک تأثیر فراوانی داشته باشد.
• اجرای نامناسب طراحی کامپیوتری نقشه ها- طراحی کامپیوتری نقشه ها یا باید توسط خود طراح صورت گیرد و یا توسط نقشه کشی که با مبانی و اصول طراحی آشنایی لازم را داشته باشد. چنانچه در تهیه طرح کامپیوتری نقشه ها ارتباط تنگاتنگی بین طراح و نقشه کش وجود نداشته باشد؛ ممکن است طرح کامپیوتری تهیه شده با روح حاکم بر فرآیند طراحی تطابق نداشته باشد.
• هزینه بالای اعمال علایق در طراحی ها و ارائه ها در سیستم طرح و ساخت - به دلیل همپوشانی مراحل طراحی و ساخت پروژه در سیستم طرح و ساخت و تأکید زیاد بر مرحله ساخت در این سیستم، فرآیند طراحی باید در بازه زمانی کوتاهی انجام شود. از اینرو در این سیستم اعمال علایق در طراحی ها، بار زمانی و هزینه ای بر پروژه تحمیل نموده و بدین سبب علایق کارفرما و طراح به طور مناسبی در تهیه طرح پروژه اعمال نمی گردند.
• انتظارات غیر واقعی کارفرمایان درباره دستمزدها، خدمات، زمان بندی و ... - برخی از کارفرمایان عمداً یا سهواً در پی آنند تا برداشت های خود از قرارداد پروژه را بر مشاور تحمیل نمایند. اینگونه برداشت ها که اغلب منافی روح حاکم بر قرارداد پروژه می باشد، انتظارات غیر واقعی در کارفرمایان نسبت به مشاوران ایجاد می نماید. این انتظارات ممکن است در زمینه های مختلفی چون دستمزدها، شرح خدمات و زمانبندی های مشاور رخ دهد. اینگونه انتظارات اغلب تأثیرات منفی خود را بر کیفیت طراحی و مدراک پروژه باقی خواهند گذاشت.
• بودجه ها یا تخمین های ناکافی یا نامناسب پروژه - اکثر کارفرمایان قبل از شروع پروژه و در هنگام تعریف پروژه، هزینه های پروژه را تخمین زده و سپس راه های تأمین مالی پروژه را بررسی می نمایند. در صورتی که برآوردهای هزینه ای از مسیرهای غیر علمی و غیر کارشناسی محاسبه شده باشند، بودجه پیش بینی شده جهت انجام پروژه را دستخوش تغییرات فراوانی خواهد نمود. به دلیل برآوردهای غلط یا نامناسب از هزینه های پروژه در مرحله امکان سنجی پروژه، اغلب کارفرمایان با کسری بودجه جهت اجرای پروژه مواجه می گردند. از اینرو، طراحی پروژه با بودجه پیش بینی شده برای آن تناسب نداشته و این موضوع تأثیرات خاص خود را بر کیفیت طراحی و مدارک بجای خواهد گذاشت.
• استخدام مدیران طرح و ساختی که باعث تغییرات در طراحی می گردند - کارفرمایان در برخی از پروژه های ساختمانی با استخدام مدیران طرح و ساخت موجب اخلال در فرآیند طراحی می گردند. با تمامی مزیت هایی که بر بکارگیری مدیران طرح و ساخت مترتبب است، گاهاً دخالت های بی مورد آنان در فرآیندها و جزئیات فنی طراحی باعث ایجاد تغییراتی در طرح پروژه گشته و از این طریق کیفیت طراحی را با چالش مواجه می سازند.
• سود ناکافی حاصل از آموزش کارکنان - از آنجا که شرکت ها مهندسین مشاور دارای دو ساحت فنی و تجاری می باشند؛ مباحث سود و زیان در کنار مباحث فنی برای آنان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. مشاوران با انگیزه ارتقاء جایگاه فنی و مدیریتی خود زمینه های لازم جهت آموزش کارکنان را فراهم می آورند. این سرمایه گذاری در منابع انسانی مشاور باید سود خود را به نوعی در بهبود کیفیت خدمات مشاور نشان دهد. در صورتی که مشاور سودهای مورد انتظار خود از آموزش کارکنان را تحصیل تنماید، روند آموزش کارکنان با وقفه هایی مواجه گشته و در دراز مدت مشاور را با فقر فنی و مدیریتی مواجه می سازد. این فقر فنی و مدیریتی به اشکال مختلف بر کیفیت مدارک و طراحی تأثیر می گذارد.
• عدم وجود شخص یا دفتری که مسئول هماهنگی طراحی باشد - فرآیند طراحی در حوزه های مختلف فنی مشاور انجام می گیرد. حوزه های طراحی معماری، طراحی سازه، طراحی مکانیکال و طراحی الکتریکال از مهمترین آنها می باشند. در میان این حوزه های فنی، حوزه طراحی معماری از اهمیت بسزایی برخوردار است. تمامی حوزه های فنی با توجه به خروجی های طراحی معماری به طراحی می پردازند. در شرایطی که پروژه های ساختمانی از حجم و پیچیدگی فراوانی برخوردار باشند، تنوع و عمق این حوزه ها گسترده تر گردیده و به همان نسبت هماهنگی بین این حوزه ها دشوارتر می گردد. پر واضح است که گماردن یک شخصی یا دفتری جهت هماهنگی طراحی در حوزه های مختلف می تواند در جلوگیری از دوباره کاری های طراحی و تطویل زمان پروژه نقش ارزنده ای ایفا نموده و از اینرو بر کیفیت طراحی و مدارک پروژه تأثیر بگذارد.
• دشواری در یافتن کارکنان خوب - مشاوران جهت انجام موفقیت آمیز فرآیند طراحی، نیازمند کارکنان زبده فنی می باشند. کارشناسانی که علاوه بر تسلط بر مبنای و نظریه های معماری، آشنایی مناسبی با جزئیات، ویژگی ها و روش های ساخت داشته باشند. کارشناسان فنی که دارای چنین ویژگی هایی باشند، در اقلیت بوده و مشاوران با مشکلات متعددی در یافتن و استخدام آنان مواجه هستند. این نوع کارشناسان فنی در شکل گیری اثر بخش فرآیند طراحی نقش اساسی را ایفا می نمایند.
• کار اضافی لازم جهت تأمین ملزومات تضمین کیفیت - برخی کارفرمایان در جهت تضمین کیفیت خدمات مشاور، خواستار ارائه برخی خدمات خارج از محدوده کار پروژه می باشند. ارائه این خدمات مستلزم تحمیل کارهای اضافی بر مشاور می گردد. این نوع کارها مستقیما بر فرآیند طراحی تأثیر گذاشته و کیفیت مدارک و طراحی را با چالش روبرو می سازد. از سوی دیگر، چناچه حق الزحمه متناظری جهت انجام کارهای اضافی به مشاور پرداخت نگردد؛ اثر منفی کارهای اضافی بر کیفیت فرآیند طراحی مضاعف خواهد گردید.
• درخواست کارفرمایان جهت اعمال تغییرات در طراحی بدون پیش بینی پرداخت حق الزحمه ای برای انجام اینگونه خدمات - هرگاه به هر دلیلی کارفرما خواستار اعمال تغییراتی در طراحی مصوب خود باشد؛ باید حق الزحمه متناسب با آن را به مشاور بپردازد. در صورتی که کارفرما به هر نحوی از این موضوع سرباز زند، مشاور انگیزه کافی جهت اعمال این تغییرات را نداشته و تغییرات احتمالی اعمال شده توسط مشاور در طراحی پروژه از کیفیت لازم برخوردار نخواهد بود.
• حجم بالای تغییرات در سیستم طرح و ساخت - با توجه به مقتضیات خاص سیستم طرح و ساخت، حجم بالایی از تغییرات طراحی در این سیستم محتمل به نظر می رسد. از اینرو، تغییرات طراحی بخش زیادی از زمان طراحی را متوجه خود ساخته و کیفیت طراحی تحت الشعاع آن قرار می گیرد
. • مشاوران معماری که تنها بر روی مبانی طراحی تأکید دارند - تأکید بیش از اندازه مشاوران بر مبانی طراحی و غفلت آنان از دیگر مباحث فنی چون سازه، تاسیسات و سیویل باعث عدم رشد متوازن کیفیت طراحی می گردد. از آنجا که این مباحث فنی با مبانی طراحی معماری ارتباط تنگاتنگی دارند؛ عدم توجه مناسب به این مباحث باعث تغییرات فراوانی در طرح پروژه و بروز دوباره کاری ها می گردد. تغییرات و دوباره کاری های مذکور به شدت کیفیت مدارک و طراحی را تحت تأثیر خود قرار می دهد.
• افزایش تعداد کارکنانی که حتی با دریافت حداقل دستمزد آماده انجام کار هستند - شرکت های مهندسین مشاور به عنوان بنگاه های تجاری - خدماتی، مشمول مناسبات عرضه و تقاضای بازار کار می باشند. هرگاه تعداد نیروی فنی موجود در بازار کار بیش از ظرفیت مورد نیاز شرکت های مهندسین مشاور باشد؛ اغلب این شرکت ها به دنبال نیروی کار ارزان می باشند. از اینرو، نیروی فنی که با حداقل سطح دستمزد جذب شرکت های مشاور می گردد؛ انگیزه مناسب را جهت انجام خدمات حرفه ای نداشته و حداکثر توان فنی خود را به کار نمی بندد.
• عدم درک مناسب کارفرما نسبت به ارزش صورت حساب مقادیر - اغلب کارفرمایان سعی در کاهش هزینه برآوردی پروژه دارند. این امر طبیعی به نظر می رسد اما کاهش هزینه برآوردی، نباید به کاهش کیفیت کل پروژه بیانجامد. بعضاً برخی کارفرمایان جهت کاهش مبلغ برآورد شده توسط مشاوران، آنان را ملزم به حذف یا تغییر برخی از آیتم های پر هزینه می نمایند. گاهاً این عمل باعث طیف گسترده ای از تغییرات در طراحی و مدارک پروژه گردیده و از این طریق بر کیفیت طراحی و مدارک تأثیرات عمده ای می گذارند.
• دشواری در ایجاد تعامل بین روابط پیمانی مختلف - مشاور باید تعامل مناسبی با کارفرما و دیگر مشاوران (در صورت وجود) و حتی پیمانکار (در سیستم طرح و ساخت) داشته باشد. ساختار و فرهنگ سازمانی حاکم بر سازمان طرف های مختلف قرارداد پروژه، تأثیر عمده ای بر تعاملات و مناسبات آنان دارد. در صورتی که این تعاملات در بستر صحیحی صورت نگیرد؛ تداوم آن با مشکلات فراوانی توأم خواهد بود. از اینرو، علیرغم صعوبت در ایجاد تعاملات پیمانی با طرف های قرارداد پروژه، مشاور ناگزیر به برقراری این مناسبات و تعاملات می باشد. در غیر این صورت، مشاور به درک صحیحی از نیازهای پروژه نخواهد رسید و طراحی های صورت گرفته همسو با مقتضیات پروژه نخواهد بود.
• مشاوران مربوطه تعریف و درک صحیح و روشنی از آنچه که مورد نیاز است نداشته باشند - مشاوران باید نیازهای حقیقی پروژه را بخوبی دریافته و بر اساس آن محدوده کار خود را تعریف نمایند. در صورتی که مشاوران نیازها و مقتضیات پروژه را به درستی در نیابند، تلقی آنان از پروژه غیر واقعی بوده و طراحی های مبتنی بر آن نیازها از کیفیت مناسبی برخوردار نخواهند بود.
• دشواری در قانع کردن کارفرمایان نسبت به ارزش مدارک و مستندات جامع و روشن - تهیه مدارک و مستندات جامع و روشن از پروژه، مستلزم صرف هزینه و زمان خاص خود می باشد. اگرچه قانع نمودن کارفرمایان نسبت به این موضوع، کار دشواری به نظر می رسد اما مشاوران باید از هر تلاشی جهت اقناع کارفرمایان درباره این موضوع دریغ ننمایند. در صورتی که کارفرمایان حساسیتی در این خصوصی از خود نشان ندهند، ممکن است مدارک و مستندات پروژه به صورت شتابزده توسط مشاور تهیه شده و اثرات خاص خود را در مراحل بعدی دوره عمر پروژه نشان دهد.
• مشاورانی که خدمات خود را به جهت نیازهای تیم پروژه کاهش می دهند - مشاور باید به نیازهای فنی، مالی، رفاهی و تجهیزاتی تیم پروژه به طور مناسب و به موقع پاسخ دهد. در صورت هرگونه اهمال در این خصوصی، کیفیت و پیشرفت فرآیند طراحی پروژه با چالش های جدی مواجه خواهد شد.
این پژوهشگران دریافتند که برخی عوامل نسبت به دیگر عوامل، بیشتر رخ می دهند. این عوامل عبارت بودند از 5} • انتظارات غیر واقعی کارفرمایان درباره دستمزدها، خدمات، زمانبندی و
• ساختارهای پرداخت پایین حق الزحمه
• سود ناکافی حاصل از آموزش کارکنان برخی دیگر از عوامل نیز نسبت به دیگر عوامل، کمتر رخ می دادند. آنها عبارت بودند از:
• اجرای نامناسب طراحی کامپیوتری نقشه ها
• عدم وجود شخص یا دفتری که مسئول هماهنگی باشد • دشواری در ایجاد تعامل بین روابط پیمانی مختلف
در ذیل لیستی از 26 عامل که در بررسی پرسشنامه ای در کشور ژاپن توسط اندی و میناتو بکار گرفته شده اند، آورده شده است. آنها در تحقیق خود به بررسی کیفیت مدارک و طراحی و عوامل موثر بر آنها پرداختند. آنان دریافتند که برای سنجش عوامل موثر بر کیفیت مدارک و طراحی باید لیستی از فاکتورهای قوی و با نفوذ را تهیه کرده و در اختیار طراحان قرار دهند. سپس آنان از طراحان خواستند که «فراوانی» و «تأثیر» هر یک از عوامل را درجه بندی نمایند. آنها این دو مقدار را درهم ضرب کرده تا از حاصل آن سطح اهمیت هر یک از عوامل تعیین گردد. در نهایت آنان هر یک از عوامل را بر اساس سطح اهمیت شان، از بالا به پایین، طبقه بندی نمودند. برآیند مطالعات آنان در این زمینه بیانگر این مطلب بود که دو عامل کلیدی و مهم بر روی کیفیت مدارک طراحی تأثیر می گذارند که عبارت بودند از: زمان و دستمزد جدول ) بیانگر عوامل تأثیر گذار بر کیفیت مدارک طراحی است که بر اساس سطح اهمیت هر یک از آنها طبقه بندی شده است 6]
این پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که طراحان «زمان ناکافی برای طراحی» را بعنوان مهمترین عامل موثر بر کیفیت مدارک طراحی طبقه بندی نمودند. بر اساس بررسی های صورت گرفته، مشخص گردید؛ علت عمده این موضوع، سیستم سال مالیاتی ژاپن (آوریل - مارس) می باشد. اکثر کارهای طراحی معمولاً در پایان هر سال مالیاتی (ژانویه - مارس) از طریق یک قرارداد فرعی با طراحان آغاز می گشت. این موضوع به این معنا بود که شرکت های طراحی بایستی کارها و وظایف خود را در یک دوره زمانی کوتاه با تعداد معدودی از کارکنان شایسته انجام دهند. آنها دریافتند که «گرایش بیشتر کارفرمایان به کار کارگاهی تا گرایش به خدمات طراحی » و «ساختارهای پرداخت پایین حق الزحمه طراحان» مهمترین عوامل موثر بر کیفیت مدارک طراحی هستند به اعتقاد طراحان، اساساً حق الزحمه طراحی چه در پروژه های عمومی و چه در پروژه های خصوصی نامعقول بود. آنان همچنین در بررسی های خود نشان دادند که برخی از شرایط فردی، سازمانی و مدیریتی وجود دارند که می توانند بر کیفیت مدارک طراحی تأثیر بگذارند. آنها این شرایط (جنبه ها) را بر اساس سطح اهمیت شان؛ به ترتیب از بالا به پایین، مطابق جدول (3) رتبه بندی نمودند .
