بخشی از مقاله
برخی از منابع:
- مؤمنی، منصور، مباحث نوین تحقیق در عملیات، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 133. 2- شاکری، شهرام، آشنایی با مدیریت فرآیند و سیستم مدیریت کیفیت ایزو 2000 900، تهران، انتشارات کیومرث، 132 3- Tilley, P.A. , & Barton, R. Design Documentation Deficiency-Causes and Effects. Gold Coast,
Australia, Proceeding of the First International Conference on Construction Process reengineering, 1997, 703-712.
4- Garret Lees. Quality in Planning & Design: Meeting the Owner's Objectives. Proceedings of a Workshop Sponsored by ASCE. Edited by: Arther J. Fox, Jr., 1985, 215
مقدمه
پروژه های عمرانی و ساختمانی در هر جامعه بعنوان موتور محرکه اصلی حرکت آن جامعه به سمت پیشرفت همه جانبه در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی مطرح می باشد. تامین زیر ساختهای توسعه یک کشور، دولتها را بر آن داشته تا توجه ویژه ای به حوزه طرحها و پروژه های عمرانی و ساختمانی داشته باشند. از جمله کنشگران اصلی فعال در این عرصه، مهندسین مشاور ساختمان می باشند. خدمات ارائه شده توسط مهندسین مشاور ساختمان نقش تعیین کننده ای در دستیابی به اهداف پروژه هادر مراحل مختلف دورہ عمر آنها دارند. از مهمترین مراحل خدمات مهندسین مشاور ساختمان، می توان مرحله طراحی پروژه را نام برد. در این مرحله تصمیمات اساسی درباره مسائلی چون نیازهای اصلی بهره بردار، کیفیت ارتباطات و فضاها، هزینه و زمان ساخت، تکنولوژی ساخت، مصالح و تجهیزات و ... اتخاذ می گردد. از اینرو خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی مهمترین بخشی از خدمات مشاور می باشد که کیفیت ارائه خدمات مذکور نه تنها بر مراحل بعدی خدمات مشاور تاثیر فراوانی دارد بلکه بر مراحل بعدی دوره عمر پروژه همچون مرحله ساخت و بهره برداری تاثیر مستقیم و عمدہ ای *5_ گذارد. نظر به اهمیت کیفیت خدمات مهندسین مشاور ساختمان در مرحله طراحی، بررسی عوامل موثر بر کیفیت اینگونه خدمات ضروری بنظر می رسد. شناخت و بررسی عوامل یاد شده، درک جامع و شفاف تری از شرایط حاکم بر طراحی پروژه در اختیار ذینفعان اصلی پروژه های عمرانی بویژه مهندسان مشاور و کارفرمایان قرارمی دهد. در این تحقیق سعی بر آن شده تا از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی، عوامل موثر بر کیفیت خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی رصد و اولویت بندی گشته و بسترهای اولیه جهت انجام پژوهش های ژرف تر و گسترده تر در این حوزه فراهم آید.
در تحقیق حاضر ابتدا، اطلاعات و مدارک پیرامون ادبیات موضع تحقیق از طریق بررسی کتب، مقالات علمی، آیین نامه ها و مقررات موجود داخلی و خارجی حول محور تحقیقی، استخراج گردیدند. خروجی این بررسی، به شناسایی عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی از دیدگاه پژوهشگران این عرصه انجامید. در مرحله بعدی تحقیقی، جهت درک میزان انطباق یافته های حاصل از مباحث تئوریک مطرح شده در بررسی های کتابخانه ای با واقعیت های موجود در پروژه های عمرانی کشور، یک سری مطالعات میدانی صورت پذیرفت. مطالعات میدانی صورت گرفته دو بخش عمده را در بر می گرفت. در بخش اول، نمونه ای موردی، بعنوان پروژه ای منتخب از بین پروژه های عمرانی کشور برگزیده و کیفیت خدمات مشاور در آن به لحاظ فنی و مدیریتی از زوایای مختلف بررسی گردید. در بخش دوم مطالعات میدانی، با تعداد ۶0 تن از متخصصان و کنشگران اصلی پروژه های ساختمانی کشور در حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار مصاحبه گردید. این مصاحبه ها به صورت ساختار یافته و نیمه ساختار یافته صورت پذیرفت. حاصل نتایج هر دو بخش مربوط به مطالعات میدانی، به شناسایی عوامل جدید موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی انجامید. در مرحله نهایی تحقیق، یافته های حاصل از ادبیات تحقیق و مطالعات میدانی با یکدیگر ترکیب گشته و در قالب پرسشنامه در بین 150 تن از متخصصان صنعت ساختمان کشور در حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار توزیع گردید. در تدوین پرسشنامه عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور باید از حالت کیفی درآمده و به شکل کمی مطرح می شدند. به همین جهت از روش اندازه گیری «مقیاس دو قطبی فاصله ای» جهت تبدیل متغیرهای کیفی به متغیرهای کمی استفاده گردید.
این اندازه گیری، براساس یک مقیاس 9 نقطه می باشد که صفر کمترین ارزش و 8 بیشترین ارزش را به خود اختصاص می دهد [1] در نهایت با جمع آوری پرسشنامه ها، آنالیزهای آماری از طریق معروفترین نرم افزار آماری برای تحلیل داده ها یعنی اس پی اس اس صورت پذیرفت. در فرآیند آنالیز داده ها، توزیع فراوانی هر یک از متغیرها محاسبه گردیده و آزمون میانگین، انحراف معیار و دامنه برای هر یک از متغیرها انجام گردید. آزمون های دیگری که در این فرآیند مورد استفاده قرار گرفتند، شامل آزمون فریدمن و آزمون آنووا بودند که از آزمون اول جهت بررسی یکسان بودن مرتبه متغیرهای اصلی و ترکیبی و از آزمون دوم جهت مقایسه میانگین هر یک از متغیرهای اصلی بر اساس تفکیک حوزه های مختلف استفاده گردید. در پایان، خروجی های آماری طبقه بندی و مورد تحلیل قرار گرفتند. گزینه های با ارزش بالاتر از 6 بعنوان گزینه برتر انتخاب و در قالب نتایج و یافته های تحقیق ارائه گردیدند. بر این اساس در تحقیق حاضر از روش کیفی که یکی از مناسب ترین شیوه های تحقیق برای مطالعه پدیده های اجتماعی و انسانی، خصوصا مدیریت پروژه است، استفاده شده است.
• جامعه آماری جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کارفرمایان و مجریان پروژه های عمرانی و ساختمانی و همچنین مشاوران و پیمانکاران پایه های مختلف معماری، شهرسازی و ساختمانی کشور می باشد.
• نمونه و روش نمونه برداری دو نمونه و دو روش نمونه بردای متناظر با آن در تحقیق حاضر بکار گرفته شد. اولین نمونه شامل ۶0 تن از خبرگان صنعت ساختمان کشور بودند که روش نمونه برداری در آن از طریق فرآیند مصاحبه تخصصی بصورت ساختار یافته و نیمه ساختار یافته صورت گرفت. دومین نمونه شامل 30 تن از متخصصان فنی و مدیریتی صنعت ساختمان کشور در حوزه کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار بودند. بدلیل تمرکز سازمان ها و دفاتر کنشگران عرصه ساختمانی در یک محدوده جغرافیایی و همچنین جلب نظرات متخصصان پایه های مختلف تخصصی، استفاده از جدول مورگان جهت تعیین حجم نمونه را دشوار می نمود. چراکه با شرایط مذکور، استفاده از جدول مورگان حجم بسیار بزرگی از جامعه آماری را شامل می گشت که اخذ نظرات آنان مستلزم هزینه و زمان بسیاری بود و از ظرفیت عملیاتی این تحقیق خارج می گشت. در این نمونه، روش نمونه برداری بصورت توزیع پرسشنامه در بین کارشناسان و مدیران حوزه های مختلف کارفرما، مجری، مشاور و پیمانکار بود. در کل 150 پرسشنامه توزیع گردید که 30 مورد از آن بصورت کامل مسترد گردید. از این 30 پرسشنامه، 40 مورد به مشاوران، ۶ مورد به پیمانکاران و 15 مورد به کارفرمایان و مجریان مربوط می گشت.
• روش و ابزار گردآوری اطلاعات با توجه به انتخاب روش پژوهش کیفی در تحقیق حاضر، پنج روش عمده جهت گردآوری اطلاعات در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند. این روشها به قرار ذیل می باشند.
الف - استفاده از ابزار کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک موجود
ب - بهره برداری از مقالات و تحقیقات انجام گرفته درباره کیفیت خدمات مهندسین مشاور
ج - آیین نامه ها و مقررات موجود در زمینه خدمات مهندسین مشاور
د - انجام مصاحبه با متخصصین و خبرگان فعال در حوزه ساختمان کشور
ه - توزیع پرسشنامه بین مدیران و کارشناسان فنی حوزه های مختلف درگیر در پروژه های عمرانی و ساختمانی این پنج روش اصول کار هستند که هریک به نحوی تکمیل کننده دیگری خواهد بود.
3 - ادبیات تحقیق
3-1- کیفیت خدمات مهندسین مشاور در مرحله طراحی
واژه کیفیت در زبان متداول عامه، غالبا برای اشخاص مختلف، معانی متفاوتی دارد. کیفیت را می توان از دیدگاه های گوناگون تعریف نمود. در یک نگرش آرمانی، محصول یا خدماتی واجد کیفیت هستند که عیب و نقصی نداشته باشند. این امر نیز کاملاً حسی است و تشخیص آن با فردی است که با محصول مواجه می گردد مشتریان و مصرف کنندگان، محصولی را می پسندند و آن را واجد کیفیت می دانند که هر چه بیشتر با خواسته های آنها مطابقت داشته و نیازهای آنها را برآورده سازد. از دیدگاه فنی، کیفیت عبارت است از: انطباق کامل مشخصات فرآورده یا خدمات با مقادیر از پیش تعیین شده. این دیدگاه تا حدود زیادی بر مقادیر و کمیت های قابل اندازه گیری و همچنین بر ضمانت اجرای آنچه خواسته شده با آنچه در حال حاضر موجود است، تکیه دارد 2 مهمترین عرصه کیفیتی خدمات مهندسین مشاور مربوط به مرحله طراحی پروژه می گردد. کیفیت طراحی ها عمدتا ضامن کیفیت خدمات مشاور در مراحل مختلف دوره عمر پروژه می گردد «طراحی مبنی بر کیفیت» طراحی است که موثر (در راستای اهداف) و سازگار با بهترین شرایط ممکن اقتصادی و ایمنی باشد .
ویژگی های یک طراحی خوب عبارتند از
• پاسخ دهنده نیازهایی اساسی مالک
• عملکردی، زیبا و خوشایند
• موثر بودن هزینه های اجرا، مالکیت و بهره برداری از آن
• هماهنگی خوب و سهولت در مناقصه گزاری
3 -2 عوامل موثر بر کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی
مهمترین خروجی خدمات مشاور در مرحله طراحی شامل نقشه ها و مدارک طراحی پروژه می باشد. با کنترل کیفیت خروجی های مذکور می توان به پایش صحیح کیفیت خدمات مشاور در مرحله طراحی امیدوار بود. در این بخش عوامل مؤثر بر کیفیت مدارک و طراحی که حاصل بررسی های مختلف در صنعت ساختمان کشورهای استرالیا (0UO)، ژاپن (OUB) و عربستان (0UO) است؛ مرور می گردند. در بررسی پرسشنامه ای که توسط تلی و مک فالن درباره کیفیت طراحی و مدارک از صنعت ساخت و ساز استرالیا به عمل آمد؛23 عامل به عنوان عوامل موثر بر کیفیت مدارک و طراحی شناسایی گردیدند. آنها به طراحان نشان دادند که تعدادی از عوامل در کارگاه های ساختمانی استرالیا بر کیفیت مدارک و طراحی آسیب های جدی وارد می نمایند. آنها نه تنها تعداد دفعات وقوع این عوامل را تعیین کردند بلکه سطح تأثیر هر یک از آنها بر کیفیت و زمان وقوع آنها را نیز نشان دادند. در ذیل لیستی از عوامل موثر بر کیفیت مدارک و طراحی که از بالا به پایین رتبه بندی شده اند؛ در قالب جدول (1) آورده شده است.
