بخشی از مقاله
بررسی مدل های بلوغ در تجارت الکترونیکی
چکیده
هدف اصلی از این تحقیق، ارائه نتایج حاصل از روند پژوهش در مدلهای بلوغ تجارت الکترونیـک در غالـب مـدلها و چارچوبهـایی مـی باشد. مساله ما در این تحقیق، بررسی روند پژوهش در مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی می باشد، ما بـه دنبـال بررسـی و مـورد ارزیـابی قراردادن روندهای پژوهشی در این حوزه هستیم.
این تحقیق از نوع توصیفی اکتشافی است، زیرا مطالب آن بر پایه گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات ثانویه از ادبیات موضـوع بدسـت آمده است و از متدولوژی علم طراحی همراه با روش فراترکیب استفاده شده است، و به منظور ارائه گزارشی در ارتباط بـا انـواع گرایشـات مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی و روش های تحقیق ، نویسندگان اصلی و کتب پایه ،سمینار ها و کنفرانس های مهم ،کشور هـای پیشـرو در بلوغ تجارت الکترونیکی و ابزار ها و ساختار مفاهیم و مدل یا مدل های مفهومی را معرفی نماییم، نظریه و چارچوب ها را در این زمینـه معرفی و مجلات مهمی که در این زمینه به چاپ می رسند را معرفی نماییم . نتایج را جمع بندی نموده و وضعیت بلوغ الکترونیکی را در کشور مشخص نماییم.
ضرورت و اهمیت این تحقیق، به تعریف مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی با توجه به نیازی که در محیط واقعی احساس می شود برمی گردد تا بتوان با بررسی موضوع در حوزه ی تعیین شده تأثیرات آن را در محیط واقعی درک کرد. و با انواع روش ها و روندهای پـژوهش و تحقیق در حوزه ی مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی آشنا شد.
کلمات کلیدی: مدل بلوغ تجارت الکترونیکی، مدلهای پیاده سازی تجارت الکترونیک، بلوغ دولت الکترونیک.
.1 مقدمه
اندازه گیری میزان رشد یک کسب و کار در ارایه خدمات، نیازمند مدل بلوغ دولت الکترونیک مناسب با کسب و کار اسـت. در مدلهای بلوغ دولت الکترونیکی، ویژگیهای متمایزی برای تعیین سطح بلوغ، توسط معیارهای کیفی و کمی ارایه شده اسـت. رتبه بندی های ملی دولت الکترونیکی مبتنی بر مدل های بلوغ بوده و به عنوان معیاری بـرای سـنجش توانمنـدیهای فنـاوری های سازمانی و فناوری های اطلاعات کشورها استفاده می شود. سیر تکاملی مدلهای بلوغ با افزایش ارزش سنجیده می شـود و هر فاز ارزشمندتر از فاز قبل می شود.
روند پژوهش در مدلهای بلوغ تجارت الکترونیک را بررسی و با تحلیل روند تغییـر در مراحـل مختلـف مـدلها بـه تـاثیرات عوامل دیگر در ایجاد این مدلها پی میبریم و نویسندگان، کتاب ها، کنفرانس های اصلی،کشور های پیشرو و اطلاعات کامـل در حوزه مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی را ارائه خواهیم داد.
.2 متن یا بدنه اصلی مقالات
1.2. مرور ادبیات تحقیق
نظریه پردازان تجارت و دولت الکترونیک، مدل های مختلفی را برای بلوغ الکترونیکی این فرایندها ارایه کـرده انـد . در ایـن بخش مدل های مختلف بلوغ که توسط صاحب نظران ارایه شده است، به صورت مختصر مورد بررسی قرار می گیرد:
عبداله فتح اله1 و همکارانش در سال 2014 با ارایه مقاله ای با عنوان " مدل بلـوغ دولـت الکترونیکـی: مطالعـه تطبیقـی"، 25 مدل بلوغ را جهت بررسی انتخاب کرده و با ارایه شباهتها و تفاوتها و نقاط ضعف و قوت آنهـا و بررسـی دقیـق آنهـا، بهتـرین و کارآمدترین مدل را ارایه میدهد و راهی را برای ایجاد مدلی جدید و بدون نقـص ارایـه میدهـد. در ایـن مقالـه پژوهشـگران بـا استفاده از تکنیک مقایسه دانش قبلی و تکنیکهای مشابه که در اکثر مقالات بلوغ الکترونیکـی وجـود دارد، مـدلهای موجـود را مورد تحلیل جزییاتی قرار داده و مدل مناسب را پیشنهاد می دهند.[1]
نوربرت فریک2 و همکاران (2013)، در مقالـه ای تحـت عنـوان " روش ارزیـابی مـدل بلـوغ سیسـتم هـای درون سـازمانی – جستجوی روش ارزیابی" ارایه کرده اند که در آن با شناسایی مزایای سیستم های درون سازمانی، مدل بلوغی برجسته را جهت ارزیابی این سیستم ها ارایه کرد ه اند. در این مقاله با تجزیه و تحلیل 43 مدل بلوغ الکترونیکـی، بـر روی ارزیـابی سیسـتمهای درون سازمانی تمرکز می کند. هدف اصلی این مقاله، یافتن روش های ارزیابی موجود و سپس ساختن یک مـدل بلـوغ ارزیـابی جدید است.[2]
صبا صارمی نیا و مجید ستار در سال 1392 مقاله ای با عنوان " تحلیل مدلهای سنجش بلوغ دولت الکترونیک : رویکرد دانـش محور" ارایه کردند که دراین پژوهش با رویکرد دانش به عنوان ابزار خلق نوآوری و مزیت رقـابتی سـازمان و از سـوی دیگـر بـا توجه به اهمیت دانش و اطلاعات در اقتصاد دیجیتالی، با رویکرد دانش محور به بررسی این مدلها پرداخته و با تحلیل و مقایسه آنها، مدل بهینه در این حوزه را انتخاب نموده است. نتایج مقایسه بـا اسـتفاده از نظـرات خبرگـان در حـوزه مـدیریت دانـش و اقتصاد دیجیتالی، ارائه شده است.
الیزابت پایلو موریس1 و همکاران تحقیقی تحت عنوان " مدل بلوغ مناسب برای اقتصاد دیجیتال"، را در سال 2011 ارایـه داده اند که درآن با بررسی و شناسایی مدلهای بلوغ، مدلهای بلـوغ تجـارت الکترونیکـی متناسـب بـا واقعیـت جدیـد کسـب و کـار الکترونیک که معمولا شبکه های اجتماعی به کسب و کار اجتماعی تبدیل شده اند را شناسایی کرده و ارزیابی می کنند.
فاطمه ثقفی و بهروز زارعی و سید مهدی دیباج در سال 1390، در مقاله ای با عنـوان " مـدل ملـی توسـعه دولـت الکترونیـک ایران"، 25 مدل پایه دولت الکترونیکی مرور و با روش فراتلفیق تحلیل شده و مدلی برای توسعه دولـت الکترونیکـی اسـتخراج شده است. هدفش آن است که نقاط ضعف مدل های مختلف با نقاط قوت سایر مدل ها پوشش داده شده و کاسـتی هـا نیـز در مدل جدید ترمیم شود. در مرحله بعد تصمیم گرفته شد که پرسشنامه ای جهت بررسی این موضوع بـین خبرگـان ایـن حـوزه توزیع شود. نتایج با دو آزمون تحلیل شد.[3]
یانگ جین2 و ژانگ یانینگ3 در تحقیقی تحت عنوان " بررسی و ارزیابی درجه بلـوغ تجـارت الکترونیکـی بـرای شـرکت هـای ساختمانی"، در سال 2010، با بررسی مدلهای بلـوغ تجـارت الکترونیـک و صـنعت معمـاری، شـاخص هـای مهـم در صـنعت ساختمان سازی را تعیین کرده و درجه بلوغ الکترونیکی آنها را می سنجد و با استفاده از روش تحلیل رابطه ای و دیگـر روشـها به ساخت مدل ارزیابی می پردازند. نتایج این ارزیابی معتبر و قابل اعتماد برای مدیران شرکتهای ساختمانی خواهد بود.[4]
فاطمه ناصر اسﻻمی، معصومه علیجربان، فاطمه ثقفی (1389) در مقاله ای تحت عنوان " مدل بومی بلوغ دولت سیار "، عناصر اصلی و مفاهیم کلیدی مدلهای بلوغ دولت الکترونیکی و دولت سیار استخراج و با استفاده از روش فراترکیب تحلیل مـی کننـد. برای اختصاصی شدن مدل برای دولت سیار، الزامات مورد نیاز برای پیاده سازی آن بر پایه تجربیات سایر کشورها تعیین شده و محدودیت های موجود فناوریهای سیار نیز در مدل بلوغ لحاظ می شود. برای بومی سازی مدل، الزامات موجود در سازمان های ایرانی، با مطالعه اسناد بالا دستی استخراج می شود. در نهایت مدلی برای بلوغ دولت سیار معرفی شده و مولفـه هـای آن بـا در نظر گرفتن الزامات فوق تشریح می شوند. اعتبار این مدل با استفاده از پرسشـنامه و تحلیـل آن بـا نظـر سـنجی از خبرگـان و استفاده از آزمونهای مناسب آماری تایید می شود.[5]
رائو، متز و مونگ (2003) 4 در تحقیقات خود تحت عنوان توسعه تجارت الکترونیکی در شرکت های کوچک و متوسط به ارائه مدل چند مرحله ای توسعه تجارت الکترونیکی و بر رسی عوامل تسهیل ساز و عوامل بازدارنده پرداختند.[6]
در مدل گروه گارتنر 5 چهار سطح حضور اولیه، پیشروی، پکپارچگی کسب وکار و دگرگونی کسب وکار به عنوان مرحلـه ای از بلوغ الکترونیکی سازمانها طراحی شده است . در مدل کتینکر و هـک بـارت 6 در سـه مرحلـه آزمـا یـش، یکپارچـه سـازی و دگرگونی شاخص های اندازه گیری بلوغ تعریف شده است.7
َ
براساس مدل پی یر1 برای بکارگیری تجارت الکترونیکی در صادرات لازم است اقداماتی از قبیـل شناسـایی عوامـل بازاریـابی، تهیه پیش زمینه های عوامل مدیریتی، فراهم سازی عوامل تکنولوژیکی(فناورانه ای) و توجه لازم به عوامل انسانی انجام شود 2
. طبق مدل سازمان ملل3 برای شناسایی سطح بلوغ الکترونیکی در سازمان ها و از دیدگاه کاربرد، مدلی پنج مرحله ای شامل پیدایش، ارتقا یافته، تعاملی، مبادله ای و یکپارچه تعریف شده است.4
کمپج مدلی سه مرحله ای را در زمینه بلوغ الکترونیکی شامل مراحل تجربه، اجرای موقت و ادغام ارائه نموده است. امیسـاری5 (2003) شرکت مشاوره انگلیسی مدل بلوغ اینترنت را برحسب دو مؤلفه میزان تغییر و پیچیدگی و میزان مزایـای شـرکت در پنج مرحله پست الکترونیکی، وب سایت، تجارت الکترونیکی،کسب وکار الکترونیکی و سازمان تحول یافتـه ارائـه داده اسـت.6 لووی و پوول7 یک مدل چهار مرحله ای برای شرکت های کوچک و متوسط ارائه دادهاندکـه عبـارت اسـت از تجـارت سـنتی تعدیل شده، تجارت الکترونیکی، کسب وکار الکترونیکی و سازمان تحول یافته.
پوکر و بورگس(2000) 8 یک مدل سه مرحله برای بکارگیری تجارت اینترنتی توسط شرکت هـای کوچـک و متوسـط شـامل ترفیع، تدارک و پردازش معرفی نموده اند . همچنین مفهوم چرخه حیات الکترونیکی نشان دهنده چگونگی پیشـرفت کسـب وکار الکترونیکی طی زمان است و شامل بروشور، تجارت الکترونیکی، کسب وکار الکترونیکی و بنگاه الکترونیکی است.9
2.2. روش تحقیق:
چارچوب نظری تحقیق حاضر شامل 4 مرحله بصورت زیر است:
مرحله اول : مطالعه ادبیات موضوع و شناسایی مدلهای مختلف بلـوغ تجـارت الکترونیـک، در ایـن مرحلـه مقـالات مـرتبط بـا مدلهای مختلف بلوغ تجارت الکترونیکی جمع آوری شد.
مرحله دوم: بررسی و تجزیه تحلیل مقالات و پاسخ دهی به سوالات فرعی تحقیق.
مرحله سوم: تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات جمعآوری شده و رتبه بندی اطلاعات.
مرحله چهارم : نتیجه گیری و ارایه نتایج حاصل از رتبهبندی اطلاعات.
نوع روش در این تحقیق، زمینه یابی توصیفی است و از علم طراحی و روش فراترکیب برای انجام تحقیق استفاده می شود. روش فراترکیب به منظور مقایسه و تفسیر، تبدیل و ترکیب چارچوبهای مختلف استفاده شده است. فراترکیب به جای ارایه خلاصه جامعی از یافتهها را ایجاد می کند.
در این تحقیق از علم طراحی نیز برای پی بردن به مساله اصلی تحقیق، ارایه نظریه و ارایه راه حل مساله، توسعه یا پیاده سازی راه حل مورد نظر و سپس ارزیابی و نتیجه گیری تحقیق کمک می گیریم.
با مشاهده در علم طراحی، اطلاعات لازم را جمع آوری می کنیم، سپس این اطلاعات بدست آمده را مورد تحلیل و بررسی قـرار می دهیم، این اطلاعات ارزیابی شده را در اختیار عموم قرار می دهیم وبا استفاده آنها، مورد ارزیابی قرار مـی گیرنـد و آزمـایش می شوند، تست می شوند و در صورت موفق بودن عمومی می شوند.
از روش فراترکیب و علم طراحی برای ایجاد یک تحقیق هدفمند و نوآورانه و منسجم استفاده مـی کنـیم. بـرای ایـن منظـور از سازه ها، مدلها، روشها و الگوها و یک چارچوب مناسب برای پیشبرد تحقیق استفاده می کنـیم. از اطلاعـات بدسـت آمـده، بـه سوالات فرعی تحقیق پاسخ می دهیم، به سوالاتی از جمله اینکه بیشـترین گـرایش در مـدلهای بلـوغ تجـارت نسـبت بـه چـه موضوعاتی است، یا اینکه از چه روشهای تحقیقی استفاده شده است و غیره استفاده می کنیم. با جواب دادن به سوالات اصلی و فرعی تحقیق به اهداف عینی تحقیق دست می یابیم. هدف اصلی در این تحقیق بررسی روند پژوهش در مدلهای بلـوغ تجـارت الکترونیکی است که در نهایت به این هدف در قالب چارچوبها و مدلهایی دست می یابیم.
بررسی روایی و پایایی ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات تحقیق
در این تحقیق جهت سنجش روایی تحقیق، هم از روش اعتبار محتوا یعنی از نظر اساتید راهنما و استاد استفاده گردید و هم از روش اعتبار سازهای و با استفاده از ابزار کسب استفاده شده است، بنابراین روایی تحقیق نیز تأیید شد.
برای تعیین پایایی مورد استفاده در این تحقیق از روش توافق بین دو کدگذار با شاخص kappa استفاده شده است. به این ترتیب که با تعدادی مقاله از مجموعه مقاله های خود را برای یکی از افراد صاحبنظر فرستاده تا به برخی از سوالات فرعی از جمله روش تحقیق، نوع تحقیق، نوع پارادایم و ... پاسخ داده و سپس نتیجه با استفاده از نرمافزار آماری SPSS، برای بررسی مقالات محاسبه گردید. مقدار ضریب کاپا برای کل نظرسنجی ها 4) فرم قابل بررسی) مربوط به مقالات مورد بررسی قرار گرفته، عدد یک شده است. براساس منابع مختلف عدد یک برای توافقات ضریب کاپا به صورت توافق قوی محسوب می شود.
4.2. تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق
در این قسمت به تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از جمع آوری سوالات فرعی تحقیق که از مقالات مـورد بررسـی جمـع آوری شدهاند، میپردازد.
1.4.2. انواع تحقیقات در مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی(رتبه بندی نوع تحقیق):
طبق مقالات بررسی شده، بیشترین گرایش موضوعاتی در حوزه مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی بصورت زیر است:
➢ در اکثر مقالات مدلی برای بلوغ تجارت الکترونیکی ارایه شده است، ارایه مدل بلوغ برای سنجش و ارزیـابی سـازمان، ارایه مدل بلوغ برای کشورهای در حال توسعه، ارایه مدلهای بلوغ برای دولت سیار، ارایه مدل بلوغ برای یک سایت، و یا غیره از جمله زیر مجموعه ها برای این موضوع تحقیق است. در همهی این مقالات، بررسی ادبیات تاریخی مدلهای بلوغ انجام شده است و همگی این مقالات در ابتدا مدلهای مرجع بلوغ تجارت الکترونیکی را بررسـی و تحلیـل کـرده اند، مقایسات اجمالی را بین آنها انجام داده اند و شباهتها و تفاوتهای آنها را استخراج کرده و سپس یک مدل مناسب با کسب و کار مورد نظر طراحی و پیشنهاد داده اند. پس در رتبه بندی موضوعی مقالات، می توان گفت موضوع ارایـه یک مدل بلوغ تجارت الکترونیکی از رتبه بالایی برخوردار است. سایر موضوعات نیـز در نمـودار شـماره 1-3 نمـایش داده شده است.
2.4.2. انواع تحقیقات در مدلهای بلوغ تجارت الکترونیکی(رتبه بندی نوع تحقیق):
در مقالات برگزیده شده در این تحقیق، به بررسی نوع تحقیق این مقالات پرداختیم و طبق نمودار شماره 2-2 و آمار بدست آمده، %39 از این مجموعه مقالات از نوع کاربردی هستند، تحقیق کاربردی تحقیقی است که به منظور حل مشکل یا معضل خاص علمی یا اجتماعی انجام می گیرد. تحقیق کاربردی باید به صورت روشن و مشخص در کارگاه یا کارخانه یا جامعه مورد استفاده قرار گیرد.
3.4.2. رتبه بندی روش تحقیق از نظر روش اجرای تحقیق:
4.4.2. رتبه بندی روش تحقیق از نظر جمعآوری اطلاعات:
