بخشی از مقاله
بررسی مقایسهاي احساس عدالت در دانش آموزان دبیرستانهاي عمومی شهرتهران در 2 جنس (دختر-پسر) و نوع مدرسه (دولتی - غیردولتی) درمناطق11،1و18 (برخوردار،نیمه برخوردار وکم برخوردار)واثر هر یک از این مولفه ها
چکیده
مقدمه: پژوهش با هدف تعیین مؤلفه هاي مؤثر بر احساس عدالت دانش آموزان دبیرستان هاي عمومی شهر تهران در سال 1390-91 انجام گرفته است. روش: پژوهش حاضر از نوععلّی- مقایسه اي است. آزمودنیهاي پژوهش شامل 797 دانش آموز دختر و پسر دبیرستانی مشغول به تحصیل در مدارس دولتی و غیردولتی 3 منطقه 1، 11 و 18 شهران تهران است که با روش نمونه گیري خوشه اي چندمرحله اي انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل 2 پرسشنامه محقق ساخته است که عبارتند از : پرسشنامه انتظار از عدالت و پرسشنامه داوري درباره عدالت واقعی از دیدگاه آزمودنی. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t مستقل استفاده شد.
یافته ها: نتایج نشان داد که احساس عدالت در میان دختران و پسران و نوع مدرسه تحصیل آنها و زندگی در 3 منطقه جغرافیایی تهران در ابعاد 3 گانه عدالت (توزیعی- رویه اي- مراوده اي) تفاوت دارد.
واژگان کلیدي: احساس عدالت، عدالت توزیعی، عدالت رویه اي، عدالت مراوده اي.
مقدمه
آموزش و پرورش اولین نهاد رسمی است که کودکان به آنجا پا میگذارند و نسبت به برخورداریها و رفتارهاي نظام آموزشی احساس عدالت و یا احساس بی عدالتی میکنند. هر جا انسان و ارزشهاي انسانی و اخلاقی وجود داشته باشد، موضوع و بحث عدالت از مهم ترین مفاهیم در حوزه داوري و رفتار است. یکی از حوزههایی که نقش عدالت در آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است محیط تحصیلی است.
محیطهاي تحصیلی به دلیل نقشی که در پرورش و شکل گیري افکار، اندیشهها، نگرشها ونهایتاً رفتارهاي فرد بازي میکنند، از اهمیت و اولویت ویژهاي برخوردارند (تیکلی ، .(2011 محیطهاي آموزشی به عنوان اولین محیط رسمی که کودکان در آن حضور مییابند و با توجه به نحوه توزیع منافع و تسهیلات اولین ذهنیتها را در فرد شکل میدهند و با ورود به محیطهاي بزرگتر دیدگاهی نسبت به نوع عدالت موجود در جامعه شکل میگیرد. عدالت آموزشی یکی از زیربناییترین ابعاد عدالت است و در فرهنگ دینی ما همان قدر که علم و آموزش مورد تأکید قرار گرفته است بر عدالت به عنوان یک اصل ضروري نیز توجه شده است . علیرغم اهمیت نقش عدالت در محیطهاي آموزشی از قبیل مدارس و دانشگاهها، به توزیع ایدهآل خدمات متفاوت آموزشی توجه اندکی شده است. برقراري مفهوم عدالت از خانواده و بعد دستگاه تعلیم و تربیت شروع میشود. عدالت در نهادهاي آموزشی ابعاد گوناگونی دارد. صباغ، ورِش ون هویز (2006) در پژوهشی با عنوان طرحوارههاي عدالت در مدارس به پنجبُعد عدالت در مدارس اشاره میکنند که عبارتند : از حق تعلیم و تربیت، تخصیص یا انتخاب فضاي آموزشی، فعالیتهاي یاددهی و یادگیري، رفتار معلمان با دانش آموزان و ارزیابی دانش آموزان از توزیع نمرات. همچنین، از نظر گراهام و سلبی ( 2000) عدالت اجتماعی و محیطی باید در محتواي برنامه درسی نیز لحاظ شود. هرگونه درك از کیفیت در آموزش و پرورش پایه با مفاهیم برابري، عدالت اجتماعی و توسعه مرتبط است و از آن تعبیر به عدالت آموزشی میشود . پژوهشگرانی نظیر فراسر (2008) سِنو 1999 )؛ (2009 سهبُعد کیفیت آموزشی را نام می برند که با عدالت اجتماعی مرتبطند: فراگیر بودن تعلیم و تربیت و به عبارتی دربرگرفتن تمامی اقوام، گروهها و افراد واجب التعلیم، مرتبط بودن و مشارکت دموکراتیک افراد.
توجه به موضوع عدالت اجتماعی به دوره هاي قدیمی و عصر فیلسوفانی نظیر افلاطون و سقراط باز میگردد (راولز1، 1971فیلسوفانی) مانند ارسطو و هیوم قبلاً بر نقش عواطف در شکل ﮔﯿﺮي فرایندهاي عدالت و مباحث اخلاقی در زندگی اجتماعی تأکید کردهاند. عقاید فلسفی این افراد در دیدگاه ها و بحث راجع به اینکه آیا عدالت و اخلاقیات مبناي شهودي یا عقلایی دارند قابل ردگیري است (دي کرمر و ون دس باس2، .(2007 بنابراین، جاي تعجب نیست که تعداد مطالعاتی که به موضوعات عدالت ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ زﯾﺎد باشد. مطالعات بروکنر وﯾﺴﻦ فِلد(1996) 3، دي ﮐﺮﻣﺮ و تایلر( 2005) 4 و فولگر و گروپانزانو5 (1998) نشان از اهمیت موضوع عدالت دارد.
یکی از مواردي که در تحقیقات مرتبط با عدالت به چشم میخورد نادیده گرفته شدن تحقیقات تجربی راجع به موضوع احساس عدالت می باشد که این موضوع نیز از نگاه خود محققان موضوع جدیدي است و پژوهشگران مختلف به این امر اشاره کردهاند. از جمله ویس، ساکو و گروپانزانو(1999) 6 معتقدند که فقدان نسبی تحقیقات راجع به ارزیابی تعاملات عاطفی نسبت به بی انصافی و بی عدالتی یکی از جديترین موضوعاتی است که در بحث عدالت نادیده گرفته شده است و این در حالی است که بیس و تریپ(2002) 1 متذکر میشوند که براي درك عدالت، فرد بایستی عواملی را که منجر به اﺣﺴﺎس بی عدالتی شدهاند، یعنی عواطف و احساسات بی عدالتی را درك کند.
علاوه بر این، با توجه به نقشی که عواطف و احساسات بازي میکنند، بارکلی، اسکارلیکی و پوگ 2 2005)اخیراً) نشان دادهاند که اگرچه نظریهها ي پیشین عدالت بر این مبنا استوار بود که عواطف و احساسات بخشی از ارتباط بین تجربه بی عدالتی و تمایل به انتقام جویی است، اما تحقیقات تجربی کمی نقش میانجیگري عواطف و احساسات را مورد بررسی قرار دادهاند. از تحقیقات انجام شده در خصوص احساس عدالت، پژوهش انجام گرفته توسط جان راولز (1971) است. راولز ( 1971) عدالت را با انصاف برابر میداند و در تحقیقی با همین عنوان »عدالت به عنوان انصاف« به بررسی مفهوم عدالت میپردازد.
صباغ و همکاران (2006) در تحقیقی با عنوان قلمروهاي عدالت در مدارس به بررسی بازتابها و شواهد توزیع خدمات آموزشی میپردازند. بر مبناي این تحقیق، قلمروهاي مختلفی از عدالت در تعلیم و تربیت وجود دارد و محققان در این پژوهش مجموعهاي از هنجارهاي عدالت و قوانین توزیع خدمات آموزشی را مورد بررسی قرار می دهند که تمایز زندگی روزانه مدارس و کلاسهاي درسی مبتنی بر آنهاست.
نتایج بررسی گل پرور و نادي (1378) در خصوص »باور به دنیاي عادلانه و ناعادلانه، عدالت رفتاري، در ارزیابی و استرس منفی در مدرسه نشان داد که باور به دنیاي عادلانه با باور به دنیاي ناعادلانه و استرس منفی دانش آموزان در مدرسه رابطه منفی معنی دار و با عدالت در ارزیابی و عدالت رفتاري رابطه مثبت معنی دار دارد . مونارد( 2003) 3 در تحقیقی با ﻋﻨﻮان پرورش احساس عدالت از طریق یادگیري خدمت بین المللی، به بررسی این سوال میپردازد که چگونه برنامههاي یادگیري خدمت بین المللی میتواند به تقویت و پرورش احساس عدالت در دانش آموزان کمک نماید. دادههاي حاصل از این پژوهش که در اکوادر در تابستان سال 2001 صورت گرفت نشان میدهد که مشارکت دانش آموزان در برنامهها به درك بهتر آنها از مباحث اجتماعی، رشد احساس مسئولیت پذیري در آنها، تقویت وفاداري و تعهد نسبت به اعمال اجتماعی منجر شده است. این تحقیق نشان میدهد که چگونه احساس عدالت در دانش آموزان میتواند از طریق مشارکت آنها در برنامههاي یادگیري خدمت بین المللی تقویت و پرورش داده شود. علیرغم تحقیقات وسیعی که در حوزه عدالت صورت گرفته است در خصوص احساس عدالت و مؤلفه هاي موثر بر آن تحقیقات نادر بوده است و در کشور ما نیز به طور جدي بر مؤلفههاي مؤثر بر آن کار جدي صورت نگرفته است. بخشی از این امر به پیچیدگی مقوله عدالت و ارزیابی آن بر اساس روش شناسی علمی بر میگردد. با توجه به اینکه در کشور ما حتی عوامل دموگرافیکی به عنوان عوامل مؤثر در حس عدالت مورد بررسی قرار نگرفته و نگاه غالب به مسئله عدالت در حوزههاي قضایی، اقتصادي و ... بوده است و در حوزههاي تعلیم و تربیت و عدالت آموزشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، این پژوهش درصدد شناسایی عوامل مؤثر بر احساس عدالت اعم از عوامل دموگرافیکی و ... بوده است.
اینکه چه مؤلفههایی در برانگیختن احساس عدالت و بی عدالتی در جامعه دانش آموزي شهري ایران و خصوصاً در شهر تهران به عنوان یک کلان شهر نقش دارند و میزان اثر آنها در ابعاد سه گانه عدالت (توزیعی، رویهاي و مراودهاي) چه قدر است، از جمله سؤالات مهمی است که پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به آن است.
روش
طرح پژوهش، نمونه، روش نمونه گیري
پژوهش حاضراز نوع علّی- مقایسه اي بود. جامعه آماري پژوهش عبارت بود از کلیه دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی مناطق 19 گانه آموزش و پرورش شهر تهران که در سال تحصیلی 90-91 در مدارس دولتی و غیردولتی مشغول به تحصیل بودند . بر اساس آمار سال تحصیلی 1390-91 تعداد دانش آموزان مقطع دبیرستان 212821 نفر بود که از این تعداد 70965 دانش آموز پسر و 93152 دانش آموز دختر در دبیرستانهاي دولتی و 29902 دانش آموز پسر و 18762 دانش آموز دختر در دبیرستانهاي غیردولتی در حال تحصیل بودند. نمونه پژوهش شامل 797 دانش آموز دختر و پسر دبیرستانی بود که با روش نمونه گیري خوشه اي چندمرحله اي انتخاب شدند، به این ترتیب که در ابتدا کلیه مناطق 19 گانه آموزش و پروش بر اساس شاخصهاي توسعه و رفاه شهري شامل آلودگی هوا، سلامت روان، مشارکت اجتماعی، آلودگی صوتی، شاخصهاي اقتصادي، امنیت غذایی و... به طریق نمونهگیري خوشه اي به سه گروه الف، ب و ج تقسیم گردیدند. گروه الف با بالاترین حد از میزان شاخصهاي توسعه مناطق 6 و 3 و 1 و مناطق 13 و 12 و 11 با وضعیت متوسط و مناطق 19 و 18 و 17 با پایینترین حد از میزان شاخصهاي توسعه انتخاب و سپس به طریق نمونهگیري تصادفی ساده مناطق 1، 11 و 18 به ترتیب انتخاب گردیدند . بر اساس آمار، از مدارس دخترانه و پسرانه و دولتی و غیردولتی به تفکیک مناطق در هر منطقه، به ترتیب 367، 211 و 219 نفرو جمعاً 797 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند.
ابزار پژوهش
ابزار جمعآوري دادهها شامل دو پرسشنامه محقق ساخته است که هر کدام شامل 30 سؤال می باشند که به ترتیب هر 10 سؤال یکی از ابعاد عدالت توزیعی، رویهاي و مراودهاي را مورد سنجش قرار میدهد. پرسشنامه الف که مشتمل بر 30 سؤال 5 گزینه اي است، انتظار آزمودنی را مورد سنجش قرار میدهد و از کاملاً موافقم 5 =تا کاملاً مخالفم1 = نمره گذاري می شود. پرسشنامه ب نیز وضع موجود عدالت را مورد داوري قرار می دهد و به همین نحو نمره گذاري می شود و از تقسیم نمره انتظار بر وضع موجود نمره احساس عدالت به دست می آید . هر چه قدر نتیجه تقسیم بیشتر شود، احساس بی عدالتی بیشتر است و هر چه قدر نمره به دست آمده کمتر شود، احساس عدالت بیشتر است، یعنی وضع موجود از میزان انتظار فرد بیشتر است. براي اندازهگیري پایایی پرسشنامهها از ضریب آلفاي کرونباخ استفاده شد که میزان ضریب آلفا براي پرسشنامه الف 0/86 و براي پرسشنامه ب 0/72 به دست آمد. براي اندازهگیري روایی محتوایی، پرسشنامه در 4 مرحله به صورت پایلوت اجرا و پس از اصلاح با استفاده از نظرات متخصصان و اساتید راهنما و مشاور به تأیید نهایی جهت اجرا رسید.
یافته ها
جهت بررسی تفاوت بین میزان احساس عدالت در هر یک از ابعاد عدالت ( توزیعی، رویه اي و مراوده اي) و تحصیل در مدرسه دولتی و غیردولتی از آزمون t مستقل استفاده شد که نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است.
بر اساس نتایج جدول 1 و با توجه به اینکه در تمامی آزمون ها، سطح آزمون کمتر از 0/05 و قدر مطلق t محاسباتی بیشتر از مقدار t بحرانی در سطح معنی داري 0/05 با درجه آزادي 795 معادل 1/96 است، می توان نتیجه گرفت که بین میزان احساس عدالت و ابعاد آن در دانش آموزان مدارس دولتی و غیردولتی تفاوت وجود دارد. همچنین، با مقایسه میانگین این نمرات مشخص می شود که میزان احساس عدالت و ابعاد آن در دانش آموزان مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیردولتی می باشد.
جهت بررسی تفاوت بین میزان احساس عدالت در هر یک از ابعاد عدالت و تحصیل در مدرسه دولتی و غیردولتی به تفکیک جنسیت از آزمون t مستقل استفاده شد که نتایج آن در جداول 2 و 3 آمده است.
