مقاله بررسی موضوع ترافیک ساکن و نحوه مدیریت آن در کلان شهرها

بخشی از مقاله

بررسی موضوع ترافیک ساکن و نحوه مدیریت آن در کلان شهرها

خلاصه

امروزه معضل کمبود محل توقف وسایل نقلیه بخصوص در مناطق مرکزي شهرها و مراکز عمده تجاري و تفریحی، گریبانگیر اکثر شهرهاي بزرگ کشور می باشد. به عنوان مثال در تهران به طور متوسط خودروهاي شخصی فقط 2 ساعت در شبانه روز در حال حرکتند و لذا مدیریت ترافیک سـاکن کـه تـدبیري براي استقرار وسیله نقلیه در 22 ساعت دیگر را شامل می شود باید به صورت کارآمد انجام شود. این مقاله در نظر دارد ابتـدا عـواملی کـه باعـث بـروز و شکل گیري معضل ترافیک ساکن در کلان شهرهاي کشور گردیده است را اجمالا بررسی نماید و نتایج حاصل از این مشکل را بیان نماید. سپس بـه نقـش مدیریت ترافیک ساکن در جریان ترافیک بپردازد و شیوه هاي موجود در این رابطه را بیان نماید. همچنین به معرفی و ارزیـابی سیـستم هـاي پیـشرفته و کارآمد در این زمینه پرداخته و در پایان راهکارهاي اصولی جهت حل مشکلات پارکینگ را ارایه نماید. روش و شیوه مورد استفاده در این تحقیـق بررسـی متون و مدارك کتابخانه اي و جمع بندي نظرات و دیدگاههاي افراد متخصص در ارتباط با موضوع مورد بحث می باشد.

کلمات کلیدي: ترافیک ساکن، پارکینگ، مدیریت ترافیک، سیستمهاي پیشرفته

مقدمه

بررسیها نشان میدهد انواع خودروها، بویژه خودروهاي سواري به طور نسبی مسافت اندکی را در طول روز پیموده و اغلب درحال توقف هستند. با توجه بـه رشد جمعیت و افزایش تراکم کاربريهاي شهري بویژه در نقاط مرکزي و مراکز تجاري-اداري کلانشـهرها اهمیـت توجـه بـه موضـوع پارکینـگ دوچنـدان میگردد.
از طرف دیگر نمیتوان یک شهر را به نوعی سازمان دهی کرد که ساکنین آن نیاز به وسیله نقلیه شخصی نداشته باشند و واقعیت این است که بخش مهمـی از سفرهاي درون شهري به ناچار با وسیله نقلیه شخصی صورت میگیرد. لذا تسهیلات پارکینگ شهري باید همواره امکان توقفهاي کوتاه مدت و بلند مدت را تامین نماید. بدین منظور و در این راستا تامین فضاي مورد نیاز در نواحی متراکم، همچون مراکز خرید و مراکز تجاري و نیز مناطق مسکونی با توجـه بـه کمبود فضاي لازم در معابر و عدم وجود مکانهایی با کاربري پارکینگ، همواره از معضلات فراروي مهندسان شهرساز و برنامه ریزان حمل و نقل بوده است.
نکته مهم در این خصوص عدم سرمایهگذاري در ارایه اینگونه تسهیلات، همگام با توسعه راهها و گسترش آنها میباشد که نتـایجی همچـون افـزایش تـراکم بویژه در نواحی مرکزي شهر و تشدید روند آلودگیهاي هوا و صدا را در آن نواحی به دنبال داشـته اسـت. جـستجوي فـضاي خـالی و توقفهـاي گـاه و بیگـاه رانندگان جهت پارك وسیله نقلیه بخصوص در خیابانهاي پرتراکم علاوه بر اینکه باعث افزایش میزان مصرف سوخت و نیـز اتـلاف وقـت شـده، باعـث ایجـاد

اختلال در روانی حرکت سایر خودروها نیز میگردد. از این رو مطالعه در مورد ترافیک ساکن و بررسی نیازهاي ترافیکی و فیزیکی و شـناخت موانـع موجـود براي بهبود وضعیت ترافیک ساکن ضروري به نظر می رسد.

عوامل بوجود آورنده و نتایج حاصل از معضل ترافیک ساکن

-1 عدم تعادل در سرمایه گذاري در خصوص ایجاد تسهیلات براي پارك وسایل نقلیه همگام با توسعه فضاي شهري

هنگامی که صحبت از مشکلات ترافیک شهري به میان میآید، شلوغی خیابانها، حرکات کند وسایل نقلیه در شبکه معابر و ظرفیت پایین شبکه معابر شهري اولین نکاتی است که به ذهن خطور میکند. در صورتیکه پارك وسایل نقلیه در شهر یکی از مشکلات عدیدهاي است که مهندسین ترافیـک هـر روزه بـا آن مواجهه هستند. این مشکل بیشتر در کلان شهرها بخصوص مراکز تجاري و اداري مشهود است زیرا قرار گیري کاربريهاي عمده از قبیـل ادارات، سـازمانها، مراکز آموزشی، مراکز عمده خرید و نظایر اینها در مرکز شهر موجب بیشترین جذب سفرهاي روزانه درون شهري میگردد و با افزایش تقاضا، قیمـت زمـین نیز به همان نسبت افزایش مییابد. لذا اختصاص دادن فضاي شهري براي پارك وسیله نقلیه با توجه به چنین افزایش ارزش زمینی مورد غفلت واقع شـده و به عبارت بهتر توجیه اقتصادي نخواهد داشت. به همین دلیل است که سرمایه گذاري در ایجاد تسهیلات براي پارك وسایل نقلیه همگام با توسـعه فـضاهاي شهري صورت نمیگیرد و این عدم تعادل در سرمایه گذاري سبب تراکم بی اندازه وسایل نقلیه در مراکز شهرها می گردد. هنگامی که فرد با وسیله نقلیه خود وارد مرکز شهر میشود براي پارك وسیله نقلیه با عدم وجود فضا روبرو میشود، لذا وسیله خود را در نزدیکترین محل ممکن به مقصد به صورت غیر اصولی و معمولا غیر قانونی پارك می کند و این سئوال باقی می ماند که به راستی در این میان مقصر کیست؟
-2 مشکل مدیریت در رابطه با ترافیک ساکن( وسایل نقلیه پارك شده)
مدیریت ترافیک ساکن یکی از مشکلات عمده در مدیریت ترافیک است که امروزه بعنواند مسالهاي جدي ر شهرهاي بزرگ درآمده است. تصمیم گیـري در مورد احداث پارکینگ و یا تجهیز تسهیلات کنترل ترافیک ساکن نیاز به روشهایی دارد که سیاستگذار را در ارایه تصمیم مناسب یاري دهد.
بنابراین، رانندهاي که به ناچار تلف کرده و با این عمل ظرفیت شبکه معابر را به شدت تحت تاثیر قرار داده و یا برنامهریـزان کـه در مکـان یـابی و جانمـایی کاربريها دقت کافی نداشتند و یا مهندسان ترافیک که در ایجاد تسهیلات براي پارك وسایل نقلیه قصور ورزیده اند به نظر می رسد که همگی با هم موجـب بوجود آمدن این ناهنجاریها در شهر شده اند.
-3عدم تدوین ضوابط و مقررات پارکینگ متناسب با نیازهاي جامعه یا نبود اهتمام کافی در خصوص اجراي مقررات موجود
از موارد و مشکلات دیگري که در زمینه ایجاد پارکینگ به آن بر می خوریم، ضرورت تدوین نمودن ضوابط و مقررات مرتبط با پارکینگ متناسب بـا نیازهـاي شهرهاي کلان امروزي میباشد. یکی از عمده نقایصی که مشاهده میشود این است که مقررات و ضوابط پارکینگ که هم اکنون ملاك عمل شهرداريهـاي

کلان شهرهاست با نیازهاي موجودمی متناسب نمیباشد و دیده شود که حتی برخی قوانین مربوط به چندین سال پیش است که در حـال حاضـر بـه هـیچ وجه کاربردي در حل مشکلات و مسائل فعلی ندارد.
-4هزینههاي مستقیم و غیر مستقیم ناشی از عدم وجود پارکینگ متناسب با تقاضاي موجود
به دلیل توقف وسایل نقلیه در حاشیه معابر، هزینه هاي مستقیم و غیرمستقیم زیادي از جمله هزینه هـاي ناشـی از اتـلاف مـصرف سـوخت، زمـان سـفر و آلودگی هوا بر سیستم تحمیل می شود.

براساس آمارهاي ارائه شده از سوي برخی از کارشناسان امور شهري، در تهران روزانه بیش از یک میلیون خودرو براي پیدا کردن جاي پارك مناسـب میـان
15 تا 35 دقیقه وقت صرف می کنند.

اگر اتلاف 15 تا 35 دقیقه وقت یک میلیون راننده را براي یافتن جاي پارك مناسب بپذیریم با یک حساب سر انگشتی می توانیم به این نتیجه برسیم که در هر نیم ساعت حداقل 225 هزار لیتر بنزین در تهران براي یافتن جاي پارك مناسب هدر می رود. البته در صورتی که آمار حداقل یعنی نیـاز بـه 500 هـزار جاي پارك را در محاسبه وارد کنیم. این در حالی است که خسارات دیگر سرگردانی براي جاي پارك از قبیل ایجاد ترافیک و آلودگی هـاي مختلـف و بـروز تــنش هــاي روانــی واجتمــاعی میــان راننــدگان یــا مــدعیان تــصاحب جــاي پــارك بــه مراتــب بیــشتر از ایــن هزینــه و انــرژي تلــف مــی کنــد.
هرچند در این مورد تنها به ارایه ارقامی سرانگشتی در خصوص شهر تهران اشاره شد لکن سایر کلان شهرهاي کشور نیز کمابیش با این مشکل مواجهند و یا
عدم تدبیر مناسب در این زمینه با توجه به رشد مالکیت اتومبیل درآیندهسراسر کشور میتواند در اي نزدیک چنـین هزینـههـاي سرسـام آوري را تحمیـل
نماید که در هر حال پیشگیري از آن ضروري می نماید. یابی مشکلات ناشی از سوء مدیریت مناسب ترافیک ساکن و یا کمبود زیرساختهاي مـورد نیـاز
با توجه به عوامل و متغیرهايهزینهمتعددي که میتواند در
موثر و دخیل باشد این مساله خود به عنوان یک موضوع مستقل میتواند مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد که آنرا به فرصتی دیگر و زمینهاي مناسـب بـراي تحقیقات آتی موکول می کنیم.

-5پایین بودن ضریب بهره وري تسهیلات موجود

با توجه به اینکه تا به حال در مدیریت پارکینگهاي کشور بحث بهرهبرداري مادي مطرح نشده و به همین دلیل در اداره آن نیز چندان منـافع مـادي مـورد توجه قرار نگرفته است و تبعا روشهاي مختلف و متنوع در جذب رانندگان به پارکینگ و افزایش بهرهوري پارکینگها کمتر مورد اهتمام قرار گرفته اسـت. در حالی که اداره یک پارکینگ توسط بخش خصوصی فراهم آمدن امکانات جانبی دیگري مثل کارواش و فروشگاه و مواردي از این دست را نیز به همراه خواهد داشت و بطور کلی جذابیت چنین محلهایی را افزایش میدهد. واگذاري امور مربوط به بهرهبرداري از پارکینگهاي عمومی به بخش خصوصی موضوعی اسـت که در بیشتر کشورها مدنظر قرار گرفته است. در کشور ما نیز از این مساله اخیرا استقبال شده است و با توجه به سیاستهاي کلـی در جهـت واگـذاري اداره امور به بخش خصوصی انتظار میرود در تحقق آن تسریع نیز صورت گیرد.

-6 عدم استقبال از پارکینگهاي غیر حاشیه اي
یکی از دلایل عدم استقبال مناسب از پارکینگ هاي عمومی، بی اطلاعی رانندگان از وجود پارکینگ در مناطق و نیز عدم اطلاع از ظرفیتهاي خالی موجود در آن است. در این حالت اطلاعرسانی درباره ظرفیت و مکان چنین پارکینگهایی ضروري بوده و می تواند به دو شیوه استاتیک( تابلوها و برشورها) و دینامیک(

تابلوهاي پیام متغیر و پیامک) صورت گیرد.
از دیگر دلایل عدم تکمیل ظرفیت پارکینگهاي عمومی علیرغم کمبود فضاي پارك حاشیهاي و سرگردانی رانندگان براي یافتن محل پارك مناسب، میتـوان به غیر قابل استفاده بودن پارکینگ هاي عمومی شهري به دلیل نزدیک نبودن مکان آنها به مراکز مورد نیاز مردم و از سوي دیگر پایین بودن نظارت و اعمال مقررات درباره پارك هاي غیرمجاز در سطح شهر و حاشیه خیابان ها اشاره نمود.

مدیریت ترافیک ساکن

یکی از مشکلات عمده در مدیریت ترافیک، مدیریت ترافیک ساکن است که امروزه به عنوان یکی از معضلات اصلی شهرهاي بـزرگ کـشور در آمـده اسـت.

برنامه ریزي و ایجاد تسهیلات یکی از عمده ترین پارامترهاي موثر در طراحی شهري است بطوریکه موفقیت و نوسازي و بهینه سازي فضاهاي شهري بستگی به دسترسی به فضاي پارکینگ دارد. ولی تصمیم گیري در مورد احداث پارکینگهاي جدید و یا تجهیز تسهیلات کنترل ترافیک ساکن و یـا بهبـود و اصـلاح ساختار و تفکر مدیریتی حاکم چه از نقطه نظر طراحی و برنامه ریزي و چه از دیدگاه کنترل مساله اي است که نیاز به بررسی دقیـق و موشـکافانه ، پـیش از اجرا و عملی نمودن هر تصمیمی در این زمینه دارد. در این مقاله، مساله مدیریت ترافیک ساکن را در دو محور ذیل مورد بررسی قرار میدهیم:
-1نقش مدیریت ترافیک ساکن در جریان ترافیک
در سالهاي اولیه اختراع اتومبیل در کشورهاي صنعتی و همچنین اولین سالهاي ورود این وسیله به کشورهاي غیرسازنده، موضوع پارکینـگ بـه علـت قلـت تعداد وسایل نقلیه موتوري و به ویژه اتومبیل، از اهمیت قابل توجهی برخوردار نبود.
با زیاد شدن تعداد وسایل نقلیه موتوري در شهرها ظرفیت موجود جاده ها در پاره اي موارد کفاف عبور راحت وسائط نقلیه در سطحی قابل قبول را نمـی داد و در همان حال وسائط نقلیه غیرفعال نیز قسمتی از سطح جاده را براي توقف اشغال مینمودند. بدین صورت موضوع پارکینگهاي خیابانی و لـزوم کنتـرل و محدودیت آنها و همچنین تاسیس، اداره و کنترل پارکینگهاي غیرخیابانی مورد توجه واقع شد و در بسیاري موارد از حساسیت و اهمیـت خاصـی برخـوردار گردید.
وظایف و نقشهاي مدیریت ترافیک ساکن را بصورت زیر دسته بندي می کنیم:
-1 بررسی نیاز به پارکینگ و تعیین نمودن اولویتها
در مناطقی نظیر محدوده مرکزي شهرها که زمین کمیاب و گران است و یا نزدیک پارك سوارها، ایستگاههاي مرکزي حمل و نقل عمومی و فرودگاههـا کـه در آنجا به تعداد نسبتا زیادي محل پارك مورد نیاز است ایجاد پارکینگهاي همسطح براي جوابگویی به نیازهاي منطقه ممکن نیست و در این قبیل موارد به جاي پارکینگهاي همسطح براي جوابگویی به نیازها از پارکینگهاي طبقاتی استفاده می شود.در طرح پار کینگهاي طبقاتی به عوامل زیر باید دقت شود:
-1 مشخص کردن ظرفیت بر اساس کاربري ها و نیازهاي پیش بینی شده
-2 سهولت ورود و خروج وسایل نقلیه
-3 مخارج احداث و نگهداري پارکینگها
-4 رعایت هماهنگی لازم بین ساختمان پار کینگ و ساختمانهاي مجاور آن
-2 مکانیابی احداث پارکینگ و یافتن بهترین محل ساخت پارکینگ جهت پوشش تقاضاي پارك
پارکینگ هاي عمومی به عنوان یکی از اجزاي مهم یک سیستم حمل و نقل شهري مدرن، وظیفه فراهم آوردن سطوحی، براي خارج کردن ترافیک ساکن از سیستم ارتباط شهري و در نتیجه کاهش شلوغی و راه بندانهاي ترافیکی مرکز شهر را برعهده دارند.

مکانیابی مناسب پارکینگ هاي عمومی باعث افزایش کارآیی پارکینگ و در نتیجه کاهش پارك حاشیه اي و روانی ترافیک و بطور غیرمستقیم باعث افـزایش عرض خیابانها می گردد.

آنچه در این بحث ضرورت دارد که مورد توجه قرار گیرد بحث تداخل خروجیهاي پارکینگها با جریان ترافیک عبوري میباشد. مکانهایی که جهت احـداث پارکینگها لحاظ میشوند باید به گونه اي باشد که منجر به بروز تصادفات نگردد چراکه بعضا مشاهده می گردد که این مطلب به سادگی فراموش شـده و لـذا حتی تابلویی که نشان دهنده خروج وسیله نقلیه از پارکینگ به سمت خیابان می باشد نیز نصب نگردیده و این مساله باعث بروز تـصادفات نـاگواري گردیـده است.
-3 مدیریت تقاضاي پارکینگ
تخمین تقاضاي مکانهاي پارك به دلیل تعدد و پیچیدگی عوامل تاثیر گذار بر آن نه تنها در یک مقیـاس شـهري بلکـه در یـک سـطح ناحیـه اي نیـز بـسیار پیچیده، مشکل و وقت گیر است. جمعیت، اندازه شهر،تعداد وسایل نقلیه شخصی، سهم سفرهاي انجام شده با وسیله نقلیه عمومی به نـسبت کـل سـفرهاي تولید شده، پراکندگی کاربري ها در سطح شهر اینها از جمله عوامل مهم و تعیین کننده تقاضا براي مکانهاي پارك بشمار می روند.
تقاضاي پارکینگ در هر ناحیه ترافیکی، در واقع تعداد وسایل نقلیهاي است که در مدت زمان معینی با هدفهاي سفر گوناگون ( بجز بازگشت به منـزل) بـه آن ناحیه ترافیکی سفر کرده و در آنجا توقف می نمایند.روشهاي ارزیابی و اندازه گیري تقاضاي پارك وسایل نقلیه عبارتند از:
-1 روش مشاهده: مشاهده تقاضا و خصوصیات متقاضیان این امکان را فراهم میسازد تا علاوه بر تخمـین میـزان مکانهـاي مـورد تقاضـا بـراي پـارکینـگ ، اطلاعاتی نظیر ساعت اوج تقاضاي پارکینگ و توزیع مکانی و زمانی این تقاضا و خصوصیات رفتاري پارك کنندگان نظیر متوسط مدت زمان پـارك و توزیـع پارك کنندگان بر حسب طول مدت پارك جهت مطالعات در اختیار مسئولان ترافیک شهري قرار گیرد.
-2 روش برداشت شماره پلاك: در این روش آمارگیر بصورت پیاده و یا سواره شماره پلاك خودروها را در مسیرهاي خاصی که از پیش تعیین شـده اسـت را در فرمهاي مربوطه وارد میکند. مسیرهاي تعیین شده با توجه به کاربري محل و سلسله مراتب شبکه معابر انتخاب می گردند.
-3 روش برآورد تقاضاي پارکینگ با استفاده از زمانهاي برآوردي براي طول مدت توقف سفرهاي شغلی و غیرشغلی که با وسیله نقلیه صورت پذیرفته است:
در این روش در مورد کلیه سفرهاي با هدف غیر شغلی ( بجز سفرهاي با هدف بازگشت به منزل که حذف میشوند) مدت زمـانی معـادل 2 سـاعت بعنـوان متوسط مدت زمان پارك وسیله نقلیه در نظر گرفته می شود.
در مورد سفرهاي شغلی در صورتیکه زمان شروع سفر بین ساعت 6 تا 9 صبح باشد مدت پارك 8 ساعت و در صورتیکه زمان شـروع سـفر بعـد از سـاعت 9
صبح باشد مدت پارك 10 ساعت در نظر گرفته میشود. مقادیر فوق با این فرض در نظر گرفته شده است که سفرهاي شغلی قبل از ساعت 9 عمدتا مربـوط به شاغلینی است که در طی ساعات معمول اداري( 8 ساعت) وسیله نقلیه خود را در محل کار خود پارك میکنند و سفرهاي شغلی بعد از سـاعت 9 صـبح عمدتا مربوط به افرادي است که داراي شغل آزاد بوده که معمولا در مدتی بیش از ساعت اداري در محل کار خود میمانند و زمان 10 سـاعت بـراي توقـف وسایل نقلیه ایشان در نظر گرفته شده است.
-4 مدیریت عرضه پارکینگ
منظور از عرضه پارکینگ، مشخص نمودن امکانات پارك در هر ناحیه ترافیکی است. میزان عرضه را میتوان بر حسب تعدادمـیوسیله نقلیـهاي کـه تواننـد
بطور بالقوه از مکانهاي پارك استفاده کنند بیان نمود.
براي محاسبه عرضه پارکینگ مقادیر ظرفیت پارکینگهاي خارج خیابانی موجود، پارکینگهاي حاشیهاي مجاز در شریانهاي درجه1و2، معـابر جمـع کننـده و محلی و همچنین ظرفیت پارکینگهاي حاشیهاي سایر معابر فرعی(کوچهها) براي غیر ساکنین، در هر ناحیه ترافیکی با هم جمـع شـده و بـه عنـوان عرضـه پارکینگ در آن ناحیه محسوب می شود.
از دیدگاه مطالعات پارکینگ معابر فرعی همان جایی هستند که اغلب مورد استفاده پارکینگ قرار میگیرد و از این رو در مطالعه بسیار حایز اهمیـت اسـت.
بنابراین به منظور برآورد مقدار کل عرضه پارکینگ در هر ناحیه ترافیکی لازم است که سطح عرضه پارکینگ در معابر فرعی که از نظر حجم ترافیک عبوري اهمیت چندانی نداشتهنی ولی فضاي پارکینگ دارند ز در نظر گرفته شوند. اما بخشی از فضاي پار کینگ اینگونه معابر طی ساعات شـبانه روز معمـولا توسـط ساکنین همان محل اشغال شده و بخشی دیگر اساسا بین ساعات 6 تا 20 توسط وسایل نقلیه رانندگان غیر ساکن در محل اشـغال مـیشـود. بنـابراین لازم است که آماري از میزان اشغال ظرفیت پارکینگ حاشیهاي این نوع معابر توسط ساکنین محل در دسترس باشد. ظرفیت پارکینگهاي خارج خیابانی موجـود در هر ناحیه ترافیکی به راحتی قابل دستیابی است. همچنین با توجه به اطلاعات معابر داراي پار کینگ حاشیه اي در پایگاه اطلاعاتی شـبکه معـابر مـی تـوان طول معابر داراي پارکینگهاي حاشیهاي را استخراج نمود و کافی است مجموع مقادیر مربوط به هر ناحیه ترافیکی را به عـددي کـه بعنـوان متوسـط فـضاي طولی مورد نیاز جهت پارك یک وسیله است تقسیم کنیم تا تعداد فضاي پارك حاشیه اي موجود بدست آید. در ضمن در محلهایی که مکانهاي پارك بوسیله خط کشی مشخص نشدهاند با مشخص نمودن مناطقی که پارکینگ باید ممنوع گردد ( حریم چهارراهها و ...) و کسر نمودن آنها از طول کل خیابان می توان