بخشی از مقاله
بررسی میزان اعتماد اجتماعی مردم به پلیس و عوامل مرتبط با آن در استان
ایلام 1388
چکیده: در این مقاله تلاش بر این است نشان داده شود که مردم تا چه اندازه به پلیس اعتماد دارند و مهم ترین عوامل مرتبط با این اعتماد کدامند؟
از این رو ضمن مروري بر فضاي مفهومی موضوع و نظریه هاي موجود، دیدگاه زتومکا را براي تبیین مسئله برگزیدیم و براي تکمیل آن از نظرات جانسون، تونیس، زیمل و گافمن استفاده کردیم.
این تحقیق با روش پیمایشی به شیوة پهنانگر وایستا و با استفاده از ابزار پرسشنامه اجرا شد. از بین افراد بالاي 20 سال ساکن در شهر ایلام، تعداد 383 نفر با استفاده از فرمول کوکران و براساس روش نمونه گیري خوشه اي و نهایتاً تصادفی (محلات چالیمار، سعدي و بانبرز) انتخاب شدند. پس از جمع آوري اطلاعات و تایید روایی ابزار پژوهش توسط استادان، پایایی پرسشنامه نیز با آلفاي کرونباخ در برنامه spss محاسبه شد. اطلاعات نهایی در سطح توصیفی با فراوانی، درصد و نمودار و بعد استنباطی با آزمونهاي تحلیل واریانس یکطرفه، اتا، پیرسون و کندال تائو b تحلیل شد. یافته هاي تحقیق نشان می دهد که بین متغیرهاي مستقل (احساس امنیت، خصوصیات فردي، دگرخواهی) با میزان اعتماد افراد به پلیس رابطه معنی دار و مستقیم و بین متغیرهاي سن و تحصیلات با اعتماد نیز رابطه معنی دار و منفی وجود دارد.
کلید واژه ها: اعتماد اجتماعی، امنیت، دگرخواهی، خصوصیات فردي، مناسبات غیررسمی، وضعیت اقتصادي و
پلیس
مقدمه
اعتماد، مهم ترین انگیزه اي است که افراد را به داشتن ارتباطات دو سویه یا چند سویه تشویق میکند. انسانها اعتماد میکنند تا ارتباط برقرار کنند، ارتباط برقرار میکنند تا این باور در ذهنشان ریشه کند که بدون همکاري، مشارکت و همفکري کاري از پیش نخواهند برد. حتی بسیاري از متفکران اجتماعی، اعتماد را حسی میدانند که منجربه تعاون و همکاري میشود و فقط در این حالت است که انسان در عین تفاوتها، قادر به حل مشکلات خواهد بود. اعتماد از مفاهیم کلیدي جامعه شناسی و از مؤلفههاي حیاتی سرمایه اجتماعی و مهمترین جنبه روابط انسانی است که زمینه مشارکت، همکاري و اتحاد میان اعضاي جامعه را فراهم میکند. لذا اعتماد ضمن اینکه فعالیتهاي داوطلبانه، نوآورانه و خلاق را بر می انگیزد، افراد را به تحرك در کارهاي جمعی تشویق میکند. اعتمادکردن امکانات و فرصتهایی براي طرفین پدید میآورد که در صورت عدم آن، شاید آن امکانات و فرصتها به آسانی از دست برود. در واقع با اعتماد روابط جدیدي ایجاد می شود که قبلا وجود نداشته است. همچنین اعتماد داراي دو سطح فردي و اجتماعی است. سطح فردي بیشتر در جوامع سنتی مورد استفاده قرار میگرفت و محدود به سطح خانوادگی، محلی و خویشاوندي بود. اما با پیچیده شدن فناوري ارتباطات و صنعتی شدن جوامع، نیاز به اعتماد فقط به سطوح خانوادگی محدود نمی شود، بلکه از سطح جوامع کوچک فراتر میرود و کلیه سازمانها و نهادهاي اجتماعی را در برمیگیرد، لذا با توجه به شرایط فعلی جامعه ما که در حال گذار از جامعه سنتی است و به سمت صنعتی شدن میرود، توجه به اعتماد در سطوح سازمانی و ملی از اهمیت بالایی برخوردار است.
طرح مسئله
گستردگی و تقسیم کار اجتماعی در جوامع امروز باعث شده است خانواده بسیاري از کارکردهاي خود را به نهادهاي مدرن واگذار کند. یکی از این نهادها، نیروي پلیس است که حافظ جان، مال و نوامیس مردم و برقرارکننده امنیت در جامعه است. نیروي انتظامی گسترده ترین سازمان امنیتی است که بیشترین قابلیت دسترسی را براي شهروندان دارد و به فرمودة حضرت علی (ع) "سپاهیان به فرمان خدا، رعیت را دژهاي استوارند و والیان را زینت و وقار، دین به آنان ارجمند است و راههاي گزند کار رعیت جز به سپاهیان قرار نگیرد". زیرا آنها اولین نیروهایی هستند که در صحنههاي حوادث گوناگون حاضر می شوند و در ابعاد مختلف به
امدادرسانی و پاسخگوئی به مردم می پردازند، بنابراین باید از ضریب اطمینان قابل قبولی برخوردار باشند (حسینبشکنی، (210 :86 و زمانی این امر محقق میشود و نیروهاي پلیس نیز به اهداف خود خواهند رسید که حداقلی از اعتماد بین پلیس و مردم وجود داشته باشد. در این پژوهش نیز با توجه به اهمیت نقش و وظایف پلیس در برقراري امنیت و آرامش مردم، بر آن شدیم تا میزان اعتماد مردم به پلیس و عوامل مرتبط با آن را بررسی کنیم.
هدف از اجراي این تحقیق تعیین میزان اعتماد اجتماعی افراد بالاي بیست سال به پلیس در شهر ایلام و شناسایی عوامل مرتبط با آن است، و هدف کاربردي آن، بالابردن سطح اعتماد متقابل بین آحاد جامعه و پلیس از طریق تغییر متغیرهاي مرتبط و ارائه طریق به سازمان هاي انتظامی شهر براي بالابردن سطح اعتماد مردم به آنها و بالابردن احساس امنیت اجتماعی در شهر است.
چهار چوب نظري:
در فرهنگ لغت فارسی عمید، اعتماد مترادف با تکیه کردن، متکی شدن و کاري را با اطمینان به کسی سپردن آمده است (حمیدهاشمی، (100 : 1379 و در فرهنگ لغت فارسی معین، اعتماد مترادف با اطمینان، وثوق، باور و اعتقاد، تکیه کردن، متکی شدن به کسی و کاري را بی گمان به کسی سپردن آمده است (معین، .(320 :77 اعتماد پدیده یا مفهومی ذهنی است و اندازهگیري آن بسیار مشکل است. همچنین اعتماد پدیدهاي نسبی است، یعنی با قطعیت کامل نمیتوان تعریف جامعی از اعتماد ارائه داد، چرا که بسته به موقعیتها، مکانها و زمانهاي متفاوت، تعاریف متفاوتی از اعتماد میتوان طرح کرد. با وجود این تاکنون متفکران اجتماعی تعاریف مفهومی بسیاري از اعتماد مطرح کردهاند که داراي تفاوتهاي زیادي است و همگی آنها در مورد تعریف وفاق ندارند. در ذیل به برخی از این تعاریف اشاره می شود:
کولبرگ1، اعتماد را پیروي از قواعد فوق فردي، قانونی و عمل بر طبق انتظارات دیگران میداند. دورکیم2، اعتماد را آرامشی میداند که حاصل زندگی مسالمت آمیز بشر در کنار همنوعانش در حالت صلح و به دور از هرگونه دشمنی و خصومت است. کلمن3، اعتماد کردن را به معنی قرار دادن منابع در اختیار کسانی که این منابع را براي استفاده خود اعتماد کننده یا هر دو به کار می برند، تعریف می کند. زیمل4، اعتماد را نوعی ایمان و اعتقاد افراد به جامعه
می داند (گلابی، .(28 :84 زتومکا1، اعتماد را کار آمدي عمومی در ایجاد توانایی براي همکاري، ارتباط، خلاقیت، تحمل، سرمایه اجتماعی و نظایر آن می داند (فاطمه گلابی، :84 چ). به اعتقاد جانسون اگرچه اعتماد یک خصیصه شخصیتی نیست و جنبهاي از روابط است که مدام در حال تغییر است، رابطه مبتنی بر اعتماد واجد شرایط زیر است:
.1 صداقت .2 صراحت .3 سهیم کردن .4 تمایلات همکاري جویانه .5 اطمینان (علی نظري،
.(12: 1384
لذا زمانی میتوانیم بگوییم که فرد به دیگران اعتماد دارد که ویژگیهاي فوق را در رابطه خود با دیگران نشان دهد. در این مقاله براي سنجش اعتماد بین شخصی از این معرفها استفاده شده است که داراي ویژگیهاي قابل مشاهدهاند و براي روشن شدن مفهوم در زیر به تعریف آنها می پردازیم.
-1صداقت:2 تطابق و هماهنگی میان اعمال و گفتار با اعتقادات و گرایشهاي درونی و تظاهر نکردن به رفتار یا گفتاري که به نظر شخص درست و مورد قبول نیست (اگر فرد حاضر باشد در هر شرایطی با دیگران صادق باشد یکی از نشانه هاي اعتماد او به دیگران به حساب می آید).
-2 صراحت:4 شرکت دادن دیگران در اطلاعات، عقاید، افکار و احساسات و... است، فـرد از ایـن طریق افکار، احساسات، ترسها و تردیدهاي درونی خود را با دیگران در میان می گذارد.
-3 سهیم کردن:4 عرضه منابع و ذخائر (خصوصاً منابع و ذخائر اطلاعاتی) خود به دیگران، براي کمک کردن به آنها در نیل به اهدافشان.
-4 تمایلات همکاري جویانه:5 بیانگر این است که فرد می خواهد با دیگران براي رسیدن به یک هدف مشترك کار کند. این امر مستلزم هماهنگی فرد با اعمال دیگران است.
-5 اطمینان:6 تصدیق این امر است که طرف مقابل توانایی و شایستگیهـاي لازم بـراي حـل و فصل مطلوب مسائل کنونی خود را دارد (علی زمانی، .(12 : 87
زیمل رابطه اجتماعی مسلط در جوامع مدرن را مبادله اي دانسته است که شـکل خـالص و اصلیترین شکل همه کنشهاي متقابل انسانهاست و در آن، منافع دنبال میشـود. او مـیگویـد پول یک پیمان است که به برکت آن مبادله محترم شمرده می شود. پـول در صـورتی بهتـرین کارکرد را دارد که افراد شدیداً اعتماد داشته باشند و در شرایطی که مـردم در نظـام اقتـصادي
اعتماد ندارند، به هیچ وجه نمی تواند کارایی داشته باشد. سهم اصلی زیمل در مطالعـه مـذکور مشخص کردن ذاتگرایی پول است. طبق نظر او، قدرت نمادین پول ذاتاً مربـوط بـه چگـونگی استفاده از آن، میل به خرج کردن، سرمایه گذاري و پس انداز کردن است (کاظمی، .(81
تونیس از جمله متفکرانی است که از اجتماع گمانشافت و گزلشافت سـخن بـه میـان آورده است. طبق نظر تونیس، اجتماع گمانشافتی در بسیاري از ابعادش شبیه یـک خـانواده بـزرگ و گسترده است، به طوري که در آن روابط چهره به چهره است و ... . ولی در گزلشافت آدم ها در روابط با دیگران تنها به دلایل صرفاً ابزاري وارد عمل می شوند، چرا که جستجوي سود و قدرت در انسان مدرن ذاتی است. براساس منطق تونیس، روابط مبتنی بر اعتمـاد تنهـا در گمانـشافت وجود دارد. اعتماد غایتی است که درون متن اجتماعی و اقتصادي گمانشافت اتفـاق مـی افتـد.
روابط مبتنی بر اعتماد و مردم قابل اعتماد، تنها در اجتماع طبیعی مشاهده می شـود و نتیجـه ارادة طبیعی مبتنی بر احساسات و تمایلات طبیعی است (میتسال،.(58 :1380
از نظر کنت ونیوتن اعتماد اجتماعی ارتباط گسترده و محکمی با متغیرهاي عادي اجتماعی
– اقتصادي و سیاست (در آمد، تحصیلات، طبقه، جنس، سن، نژاد، گرایـشهاي سیاسـی چـپ، راست، جایگاه شغلی و عضویت در تشکیلات داوطلبانه) ندارد، اما در برخی از تیپهاي اجتمـاعی گرایشهاي بیشتري به آن یافت میشود. اعتماد اجتماعی در برندگان جامعه بیشتر از بازنـدگان دیده میشود. یعنی اعتمـاد اجتمـاعی بـستگی ضـعیفی بـه درآمـد، تحـصیلات بـالا و جایگـاه اجتماعی دارد و بیشتر در مردان میانسال و آنان که از زندگی و شغلشان راضیاند و به ملیتشان افتخار میکنند دیده میشود. آنهایی که در جامعه موفق اند، اعتماد اجتماعی بیشتري از خـود نشان می دهند.
زتومکا معتقد است که، به دلیل فرآیند جهانی شدن و تخصصی شدن نقشها و کارکردهـا و سبکهاي زندگی (که بیانگر تحقق انسجام ارگانیکی دورکیم در سطح بسیار بالاست)، همکاري در درون جوامع یا در کلیه سطوح محلی، ملی و بینالمللی به صورت نیاز مبرمی در آمده است.
به نظر وي احتمال دارد که اعتماد اجتماعی با مواردي نظیر جنسیت، قومیـت و نـژاد، مـذهب، ثروت و تصورات قالبی و پیشداوریها ارتباط داشته باشد (علی زمانی، .(28 :87
به نظر جانسون اعتماد یک خصیصه شخصیتی ثابت و تغییرناپذیر نیست، بلکه جنبـه اي از روابط متقابل است که مدام در حال تغییر است و هر آنچه فرد انجام می دهد، سطح روابطش را افزایش یا کاهش می دهد. شواهد زیادي وجود دارد که نشان می دهـد ابـراز گرمـی و محبـت،
حسن تفاهم دقیق و گرایش هاي همکاري جویانه، حتی در مواردي که تضادهاي لاینحلی بـین افراد وجود دارد، باعث افزایش اعتماد در رابطه انسانی می شود (امیرکافی، .(88 :75
گافمن در نظریه هاي خود متغیرهاي عمده اي را که در مورد اعتماد مطرح می شـوند، بـه دو مرحله تقسیم می کند.
الف) مرحله اول مربوط به کنش متقابل نامتمرکز است و مهم ترین متغیرهایی که براي آن مطرح می شوند عبارت اند از حالتهاي چهره (شادي، اندوه، خـشم، بیـزاري، تـرس و تعجـب)
اشارات و حرکات بدنی (به طور کلی آنچه مربوط به ارتباط غیرکلامی).
ب) مرحله دوم کنش متقابل متمرکز است که علاوه بر متغیرهـاي مرحلـه اول، متغیرهـاي دیگري نظیر موقعیت، ظاهر شخص، رفتار و منش او و همچنین هر آنچه را که مربوط به ارتباط کلامی است، دربر می گیرد (نورپور، .(85
روش شناسی پژوهش
در علوم اجتماعی روشهاي مختلفی براي تحقیقات علمی وجود دارد (مانند تحقیقات آزمایـشی، مشاهده مشارکتی و ...) که هر محققی با توجه به موضوع مورد بررسی و شرایطی که در آن قرار دارد، یک یا چند شیوه را به صورت ترکیبی براي بررسی موضوع مورد مطالعه اش انتخـاب مـی کند. در پژوهش حاضر نیز با توجه به موضوع مورد بررسی و نیز ویژگی هاي جامعـه آمـاري، از روش پیمایشی به شیوة پهنانگر و ایستا استفاده شده است.
فرضیه هاي پژوهش
بر مبناي نظریه هاي جامعه شناختی، فرضیههاي زیر در این تحقیق مورد آزمون قرار گرفته اند.
1. به نظر می رسد که، بین وضعیت اقتصادي و میزان اعتماد به پلیس رابطه وجود دارد.
2. به نظر میرسد که، بین خصوصیات فردي افراد پلیس و اعتماد مردم به آنهارابطه وجود دارد.
3. به نظر می رسد که، بین جنسیت با میزان اعتماد به پلیس رابطه وجود دارد.
4. به نظر می رسد که، بین سن با میزان اعتماد به پلیس رابطه وجود دارد.
5. به نظر می رسد که، بین تحصیلات با میزان اعتماد به پلیس رابطه وجود دارد.
6. به نظر میرسد که، بین احساس امنیت مردم با میزان اعتماد آنها به پلیس رابطه وجود دارد.
7. به نظر میرسد که، بین مناسبات غیررسمی افراد با میزان اعتماد آنها به پلیس رابطه وجود دارد.
8. به نظر میرسد که، بین دگرخواهی افراد پلیس و میزان اعتماد مردم به آنهارابطه وجود دارد.
9. به نظر میرسد که، بین اعتماد اجتماعی مردم به پلیس به تفکیک محلات شهري در ایلام تفاوت معنی داري وجود دارد.
شیوه جمع آوري اطلاعات پژوهش
براي گرد آوري اطلاعات مورد نیاز تحقیق تعدادي از افراد با مدارك کارشناسی پژوهشگري علوم اجتماعی که در چند کار تحقیقی همکاري کرده بودند انتخاب و پس از توجیه مجدد، کار جمعآوري دادههاي مورد نیاز را به همراه محقق در مدت یک هفته انجام دادند.
در پژوهش حاضر براي گردآوري اطلاعات مربوط به بخش نظري تحقیق از روش اسنادي و براي تهیه اطلاعات مربوط به بخش تجربی از روش میدانی استفاده شد. ابزار گردآوري داده ها نیز پرسشنامه است. طراحی و تنظیم گویه هاي پرسشنامه مبتنی بر چهارچوب نظري (همانند تعاریف متغیرها و مقیاسهاي اندازه گیري) و شامل چند سؤال و گویه است. گویه ها به صورت چند گزینه اي بر روي طیف لیکرت و همچنین سؤالات بسته در مقیاس اسمی دو یا چند وجهی و باز، تنظیم شدند و درحد امکان در طراحی پرسشنامه ترتیب موضوعی رعایت شده است. براي تکمیل کار و تعیین روایی پرسشنامه، استادان مربوطه آن را بررسی کردند و این کار منجر به رفع ایرادهاي پرسشنامه شد. پایایی آن نیز با استفاده از آلفاي کرونباخ و در برنامه spss تعیین شد و نتایج آن بدین شرح است: اعتماد اجتماعی0/80، احساس امنیت0/72،
مناسبات غیررسمی 0/79، خصوصیات فردي 0/78، دگرخواهی0/72، وضعیت اقتصادي .0/81
توضیحات: معیار سنجش میزان هزینه و درآمد خانوار از نوع مقیاس فاصلهاي است و براي آزمون فرضیه ها مقیاسهاي رتبه اي نیز به کمی تبدیل شدند.
جامعه آماري
هر گروهی که جامعه شناس می خواهد نظر، گرایش یا رفتارشان را بررسـی کنـد، جمعیـت یـا جامعه آماري نامیده می شود. جامعه آماري این پژوهش کلیه مردم اعم از زن و مرد بـالاي 20
سال ساکن در شهر ایلام هستند که در سـال 88 در ایـن شـهر سـاکن بـوده و در سرشـماري عمومی نفوس و مسکن سال 85 در حدود 104862 نفر برآورد شده اند.
روش نمونه گیري
روش نمونه گیري مورد استفاده در این تحقیق ترکیبی از نمونه گیري خوشه اي و نمونه گیري تصادفی ساده است. ابتدا از روش نمونه گیري خوشه اي استفاده شد، در این روش تعیین نمونه متضمن انتخاب چندنمونه مختلف است و به گونه اي انتخاب میشوند که هزینه مصاحبه نهایی به حداقل برسد. براساس همین روش ابتدا شهرستان ایلام و نهایتاً خود شهر ایلام انتخـاب و از میان محلات واقع در خود شهر، 3 محله (چالیمار، سعدي، بـانبرز) بـه شـیوة تـصادفی انتخـاب شدند. سپس محلات فوق تقسیم بندي و به صورت تصادفی ساده، بلوکها، یا خیابانها و در آخـر تعدادي از کوچه هاي آنها انتخاب شدند و در نهایت از طریق تمام شـماري، پرسـشنامه محقـق ساخته در خانه ها توزیع و اطلاعات مورد نیاز جمع آوري گردید (کامران، .(149-148: 88
