بخشی از مقاله
بررسی و راهکاری مبارزه با آفت سفید بالک در مزارع
چکیده
سفیدبالک گلخانه یکی از مهمترین آفات گلخانه خیار و همچنین سایر محصولات زراعی، صیفی و گلخانهای در اکثر مناطق جهان بویژه در نواحی گرم، معتدله و خشک دنیا میباشد. این آفت امروزه در تمام طول سال بزرگترین معضل گلخانهها و مزارع صیفی-جات ایران میباشد. این آفت با تغذیه از شیره گیاهی و انتقال برخی از بیماریهای ویروسی، خسارت قابل توجهی را وارد مینماید. سفید بالک گلخانه در حال حاضر بیش از 5000 میزبان گیاهی دارد. حشرات ماده و مراحل نابالغ این آفت، با تغذیه از شیره آوندهای آبکش گیاهان میزبان و ترشح عسلک روی طیف وسیعی از گیاهان زراعی، زینتی، مرتعی و درختان مثمر و غیر مثمر خسارات ایجاد مینماید. این آفت بدلیل خسارت بالایی که در گلخانهها و همچنین در محیطهای باز مناطق گرمسیری نظیر بوشهر ایجاد میکند کنترل آن همواره مور توجه کشاورزان بوده است. در طول فصل زراعی گلخانههای آلوده خیار به دفعات مورد سم پاشی قرار میگیرد . این حشره در اکثر نقاط جهان نسبت به سموم رایج مقاومت نشان داده است به همین دلیل روشهای دیگر کنترل از جمله رفتاری و بیولوژیکی در اکثر مناطق دنیا مورد توجه قرار گرفته است. لزوم کنترل آفات در تولید محصولات کشاورزی به منظور کاهش جمعیت آفات زیر سطح آستانه اقتصادی، ضرورت افزایش اطلاعات در مورد آلودگیهای محیطی آفت کشهای شیمیایی را بیش از پیش ضروری میکند. بنابر آمارهای موجود حدود یک سوم محصولات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه در فرایندهای مختلف کاشت، داشت و انبارداری توسط آفات از بین میروند. کنترل بیولوژیک میتواند در راستای اهداف مدیریت جامع آفات، تأثیر بسزایی در حفظ تنوع زیستی، پایداری اکوسیستم و سلامت مواد غذایی داشته باشد.
کلمات کلیدی: سفید بالک، کارتهای رنگی چسبنده، روش های مبارزه ،کنترل بیولوژیک
1
مقدمه
یکی از مهمترین روشهای کنونی کنترل بیولوژیک آفات، استفاده از کارتهای رنگی چسبناک میباشد. این کارتها در شکلها، رنگها و اندازه های مختلف وجود دارند و به طور عمده به کارتهای زرد، سبز، قرمز، آبی، سفید و سیاه تقسیم بندی میشوند. مهمترین این کارتها کارتهای زرد چسبناک میباشند (ادریس، .(2012 کارتهای زرد که از آنها به عنوان تلههای زرد چسبناک (Yellow sticky traps) یاد میشود جزء پر کاربردترین مواد بیولوژیکی مصرفی در بخش کشاورزی و بخصوص تولیدات گلخانهای میباشند. در خصوص نحوه عمل کارت های زرد باید گفت که این کارتها با طول موج رنگی که ایجاد میکنند میتوانند حشره را به سمت خود جلب کرده و موجب چسبیدن آفت به سطح کارتها شوند. کارت های زرد در ابعاد مختلف وجود دارد و نزدیک به تاج گیاه یا محلی که بیشترین جمعیت فعال آفت حضور دارد نصب و استفاده میشود. از کارتهای زرد چسبنده میتوان برای کنترل آفاتی نظیر سفید بالکها، مگسهای مینوز، شتههای بالدار، مگس قارچ، زنجرکها و پسیلها استفاده کرد (نامور، . (1390 از فاکتورهای تأثیرگذار بر کارایی تله های رنگی چسبناک، شکل، اندازه و ارتفاع و نوع رنگ آنها میباشد. حشرات آفت ممکن است به محل قرارگیری تله واکنشهای مختلف نشان دهند. ارتفاع تله نیز در جلب جمعیت حشره تأثیر گذار است.مدیریت سفید بالک-ها در گلخانهها سالها به عنوان موضوع تحقیقات علمی بسیار گسترده مورد توجه بوده است. حشرهکشهای شیمیایی و گیاهی بسیاری به منظور کنترل مگسهای مینوز مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند و اکنون به طور وسیع در سطح جهان به وسیله کشاورزان مورد استفاده قرار میگیرند. کارایی این حشره کشها به دلیل مصرف بی رویه و نادرست، اثرهای نامطلوب روی دشمنان طبیعی و توسعه مقاومتبین جمعیتهای مگس مینوز، به شدت کاهش یافته است. لزوم کنترل آفات در تولید محصولات کشاورزی به منظور کاهش جمعیت آفات زیر سطح آستانه اقتصادی، ضرورت افزایش اطلاعات در مورد آلودگیهای محیطی آفتکشهای شیمیایی را بیش از پیش ضروری مینمایاند. بنابر آمارهای موجود حدود یک سوم محصولات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه در پروسههای مختلف کاشت، داشت و انبارداری توسط آفات از بین میروند. بر اساس آمار غیر رسمی متوسط مصرف سالیانه آفتکشها انسان امروزی به ناچار از سایر راهکاری کنترل آفات سود میجویند. کنترل بیولوژیک میتواند در راستای اهداف مدیریت جامع آفات، تأثیر بسزایی در حفظ تنوع زیستی، پایداری اکوسیستم و سلامت مواد غذایی داشته باشد (حیدری و همکاران، .(1390 راهکار غالب کنترل آفات و بیماریها، کاربرد آفت کشهای شیمیایی است. بیش از 64 نوع از آفت کشها شامل حشرهکش، قارچ کش، نماتد کش، حلزون کش و ترکیبات ضد عفونی خاک از قبیل متام سدیم و غیره در مزارع و گلخانهها علیه عوامل خسارتزای گیاهان مصرف میشوند. سمپاشیهای بیرویه علیه آفات همچنان ادامه دارد. ادامه این راهکار موجب تهدید روز افزون سلامت مصرف کنندکان میشود. روش کنترل بیولوژیک به عنوان یکی از روش های کنترل تلفیقی آفات و بیماریهای گیاهان مورد تاکید متخصصین گیاهپزشکی است. از روشهای کنترل بیولوژیک آفات استفاده از تلههای مختلف فرمونی و رنگی میباشد که در زیر به توضیحی درباره آنها میپردازیم (حیدری و همکاران، .(1390
معرفی تعدادی از تله های مورد استفاده در برنامه ردیابی و شکارآفات
-1تله دلتا ( ( Delta trap
2
این تله به نحوی تا خورده می شود که تله به شکل مثلث در می آید. سپس دو سیم مجزا که در انتهای سیم نگهدارنده وجود دارد در داخل سوراخهای تعبیه شده در قسمت بالائی تله قرار داده می شوند به نحوی که تله توسط سیم نگهدارنده قابل نصب باشد.صفحات چسبناک به طور مجزا در قسمت انتهائی تله قرار داده می شود.بعضی از انواع تله دلتا یک تکه بوده و به منظور رفع آلودگی محیطی یا مشکل جدا شدن کپسول ،فرمون در داخل تله ترکیب شده و آماده مصرف می باشد (حیدری و همکاران، .(1390
شکل: 1 تله دلتا و نصب آن در گلخانه
-2تله بالی ( wing trap )
تله بالی wing trap نیز از نظر کاربرد مانند تله دلتا بوده و به عنوان جایگزین تله های دلتا معرفی شده ا ست. این تله از دو صفحه تشکیل شده که صفصه زیرین چسبدار بوده و توسط یک رشته سیم به نحوی در کنار هم قرار می گیرند که تله حالت بالی به خود می گیرد.کپسول فرمون در روی صفحه چسبدار زیرین یا با سیمی در قسمت بالا قرار می گیرد (حیدری، .(1390
3
شکل :2 تله بالی و نصب آن در مزرعه
-3 تله قیفی ( funnel trap)
تله فونل یا قیفی معمولا به رنگ سبز بوده که از سه قسمت تشکیل شده و شامل یک بدنه سطل مانند در قسمت پائین و یک قسمت قیف مانند و یک صفحه صاف در قسمت بالای آن می باشد.قسمت قیفی شکل در داخل بدنه سطلی قرار می گیرد و در نهایت صفحه صاف روی پایه های تعبیه شده در قسمت بالا قرار می گیرد.سبد مخصوص قرار گرفتن فرمون در سوراخی که در قسمت بالای کلاهک تعبیه شده قرار داده می گیرد.ب رای جمع آوری حشرات از آب یا آب مخلوط با پروپیلن گلیکول یا DDVPدر قسمت سطلی شکل استفاده میشود (حیدری و همکاران، .(1390
شکل :3 تله قیفی شکل
-4تله دام ( Dome trap)
این تله از دو قسمت پلاستیکی درست شده است که پس از روی هم قرار گرفتن تله شکل گنبدی به خود می گیرد. در قسمت بالایی آن محفظه ای جهت قرار دادن سبد مخصوص فرمون تعبیه شده است. کپسول فرمون در فضای خالی سبد قرار داده می شود. برای جمع آوری حشرات از آب یا آب مخلوط با پروپیلن گلیکول استفاده میشود (حیدری، .(1390
4
شکل :4 تله دام
کارت ها و نوار های رنگی چسبنده
یکی از عوامل مکانیکی موثر در کاهش جمعیت آفات در چهار چوب مبارزه تلفیقی ،استفاده از تله ها ی رنگی چسبنده می باشد. به طور کلی حشرات به رنگهایی که طول موج آن ها بین 300 -650 نانومتر می باشد عکس العمل نشان می دهند.استفاده از تله های چسبنده یکی از ایمن ترین و کم هزینه ترین روشهای مبارزه با آفات می باشد.از کارت ها و نوار های زرد و آبی به تعداد محدود می توان برای رد یابی و به تعداد زیاد تر برای شکار انبوه آفات به خصوص در محیط های بسته مانند گلخانه هااستفاده کرد (حیدری و همکاران، .(1390
استفاده از رنگ برای به دام انداختن حشرات
تلههای و دستگاههای مختلفی برای به دام انداختن حشرات آفت گزارش شدهاند، اما بسیاری از این تلهها و دستگاهها احتیاج به مواد جلب کننده دارند و از فرمونها برای جلب حشرات استفاده میکنند که تکنولوژی ساخت آن پیچیده بوده و هزینه تولید آنها بالا میباشد.
تحقیقات نشان داده است که رنگ ممکن است یکی از فاکتورهای جذب کننده B. tabaci به گیاه میزبان باشد. به عنوان مثال، موند (1962) گزارش کرد که B. tabaci به دو رنگ آبی و زرد از طیف نوری واکنش نشان داده و به سمت آن جذب میشوند. همچنین دیگر گونههای سفید بالکها مانند Trialeurodes abutilonea نیز به رنگ زرد از طیف نوری جذب میشوند همه این تحقیقات در نهایت منجر به شروع استفاده از کارتهای زرد چسبناک به عنوان تله برای این حشرات شد (هنیز، .(1992
کارتها و نوارهای رنگی در کنترل آفات
یکی از عوامل مکانیکی موثر در کاهش جمعیت آفات در چهار چوب مبارزه تلفیقی ،استفاده از تله ها ی رنگی چسبنده می باشد. به طور کلی حشرات به رنگهایی که طول موج آن ها بین 300 -650 نانومتر می باشد عکس العمل نشان می دهند.استفاده از تله های چسبنده یکی از ایمن ترین کم هزینه ترین روشهای مبارزه با آفات می باشد.از کارت ها و نوار های زرد و آبی به تعداد محدود می توان برای رد یابی و به تعداد زیاد تر برای شکار انبوه آفات به خصوص در محیط های بسته مانند گلخانه هااستفاده کرد (حیدری، .(1390در راستای ماده 61 قانون برنامه چهارم توسعه و ضرورت بهره گیری از روشهای مبارزه غیر شیمیایی و بیولوژیک به منظور کاهش مصرف سموم و توسعه بخش کشاورزی با رویکرد توسعه پایدار و تأمین امنیت غذایی، بخشی از اعتبارات یارانهای بودجه سالیانه به توسعه کاربرد مواد و عوامل بیولوژیک و تجهیزات کنترل غیر شیمیایی آفات تخصیص یافته است (حیدری، ..(1390 از آنجا که امروزه در برنامه مدیریت کنترل آفات IPM استفاده از روشهای غیر شیمیایی در کنار سایر روشهای کنترلی از
5
جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و نیز در کاهش مصرف سموم و تولید محصول سالمتر نقش بسزایی ایفا میکند. لذا توسعه و گسترش استفاده از روشهای غیر شیمیایی از محورهای اصلی برنامه ریزی مدیریتی در این بخش میباشد.
کاربرد کارتها و نوارهای رنگی در مبارزه غیر شیمیایی
با استفاده از کارتها و نوارهای رنگی میتوان در امر نظارت و ردیابی آفات و یا کنترل جمعیت برخی از آفات گیاهی در زیر سطح زیان اقتصادی بهره گرفت. یکی از عوامل مکانیکی مؤثر در کاهش جمعیت آفات در مبارزه تلفیقی، استفاده از کارتهای رنگی چسبنده میباشد. بطور کلی حشرات به رنگهایی که طول موج آنها بین 650 تا 200 نانومتر باشد عکس العمل نشان میدهند. استفاده از تله های رنگی چسبنده یکی از ایمن ترین و کم هزینهترین روشهای مبارزه با آفات میباشد. از کارتها و نوارهای زرد وآبی به تعداد محدود میتوان برای ردیابی و به تعداد زیادتر برای شکار انبوه آفات به خصوص در محیطهای بسته مانند گلخانه استفاده کرد. آفاتی که به رنگ زرد جذب میشوند عبارتند از پسیلها، مگس مینوز، مگسهای میوه، زنجرکها ، شتههای بالدار و سفید بالکها. آفاتی که به رنگ آبی جذب میشوند عبارتند از تریپسها (تریپس پیاز و گلخانه و ...) و پروانههای برگخوار (برگخوار مرکبات) (حیدری، ..(1390
تلههای زرد رنگ و آبی رنگ چسبنده به اشکال زیر عرضه میگردد.
- کارتهای زرد و آبی به ابعاد 30 × 40 و 10 × 20 سانتیمتر
- نوارهای چسب دار یا بدون چسب با عرض 5 سانتیمتر
- چسب این تلهها نیز در ظروف 10 - 20 لیتری موجود است
کارت های زرد در ابعاد مختلف وجود دارد و نزدیک به تاج گیاه یا محلی که بیشترین جمعیت فعال آفت حضور دارد نصب و استفاده می شود.از کارت های زرد چسبنده برای کنترل آفاتی نظیر سفید بالک ها، مگس های مینوز،شته های بالدار ، مگس قارچ ، زنجرک ها و پسیل ها استفاده کرد.زمانی که از کارت زرد جهت کنترل مگس های مینوز استفاده می شود بهتر است که به صورت افقی نصب شود.جهت ردیابی تعداد کارت مورد استفاده 1 عدد در هر 200مترمربع و جهت شکار انبوه آفات تعداد کارت زرد نصب شده 1 عدد در هر 10 مترمربع تا حداکثر 1عدد در هر 2 مترمربع می باشد.در گلخانه ها همزمان با رشد گیاه کارت ها بالا کشیده می شوند (حیدری، ..(1390
از کارت های آبی جهت کنترل تریپس ها استفاده می شود. محل نصب کارت آبی نزدیک به تاج گیاه می باشد که همراه با رشد گیاه بالا کشیده می شود.جهت رد یابی آفت 1 عدد کارت در هر 200متربع توصیه شده است. وجهت شکار انبوه در مناطق آلوده با تراکم پایین جمعیت آفت 1 عدد کارت در 20مترمربع و در مناطق خیلی آلوده 1 عدد کارت در هر 2 متر مربع توصیه شده است. در باغات حداقل یک کارت به ازای هر درخت نصب می شود. محل نصب کارت در فاصله بین تنه و سر شاخه ها می باشد (حیدری، ..(1390
کارت ها ی زرد چسبنده ( (Yellow sticky traps
کارت های زرد در ابعاد مختلف وجود دارد و نزدیک به تاج گیاه یا محلی که بیشترین جمعیت فعال آفت حضور دارد نصب و استفاده می شود.از کارت های زرد چسبنده برای کنترل آفاتی نظیر سفید بالک ها، مگس های مینوز،شته های بالدار ، مگس قارچ ، زنجرک ها و پسیل ها استفاده کرد.زمانی که از کارت زرد جهت کنترل مگس های مینوز استفاده می شود بهتر است که به صورت افقی نصب شود.جهت ردیابی تعداد کارت مورد استفاده1 عدد در هر 200مترمربع و جهت شکار انبوه آفات تعداد کارت
