بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق معرفی و شناخت اهمیت هر کدام از سازههاي تعیینکننده بر پذیرش مبارزه بیولوژیک علیه آفت کرم ساقهخوار با تأکید بر استفاده از زنبور تریکوگراما در بین برنجکاران شهرستان ساري است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردي، که بر مبناي راهبرد پیمایش و به صورت تک مقطعی به انجام میرسد. از ابزار پرسشنامه و روش مصاحبه براي جمعآوري دادههاي مورد نیاز استفاده شده است. کلیه برنجکاران شهرستان ساري در سال زراعی 1390-1391 جامعه آماري تحقیق حاضر را تشکیل می دهند که به روش فرمول کوکران تعداد 136 نفر به عنوان نمونه تعیین شده که از بین 26 روستا انتخاب شدند.
متغیرهاي این تحقیق از طریق تلفیق دو مدل پذیرش فنآوري و تئوري نشر نوآوري استخراج شدند، سپس برخی اصلاحات با توجه به زمینه این تحقیق و استفاده از نظرات تخصصی مروجان و کارشناسان مدیریت جهاد کشاورزي شهرستان ساري براي عملیاتی کردن آنها در حوزه این تحقیق یعنی پذیرش عملیات مبارزه بیولوژیکی با استفاده از زنبور تریکوگراما علیه آفت کرم ساقه خوار برنج صورت گرفت.
در این تحقیق یک مدل پذیرش فنآوري ارائه شد که در آن تأثیر سازههاي »درك کشاورزان از مفید بودن روشهاي مبارزه بیولوژیک«، »درك کشاورزان از آسانی استفاده از روشهاي مبارزه بیولوژیک«، »سازگاري روشهاي مبارزه بیولوژیک با شرایط منطقه و کشاورزان«، »خودکارآمدي کشاورزان در استفاده از مبارزه بیولوژیک« و »حمایتهاي فنی و آموزشی« بر پذیرش مورد ارزیابی قرار گرفت. براي تجزیه و تحلیل داده هاي از آمارههاي میانگین و انحراف و معیار و همچنین تحلیل واریانس فریدمن براي رتبهبندي سازهها استفاده شد.
نتایج نشان داد که کشاورزان استفاده از روشهاي مبارزه بیولوژیک براي از بین بردن آفت کرم ساقهخوار را در قیاس با استفاده از سموم شیمیایی مفیدتر ارزیابی میکنند - میانگین رتبهاي: . - 4/31 همچنین آنها استفاده از روشهاي مبارزه بیولوژیک را چندان پیچیده ارزیابی نمیکنند و درك کافی از سهولت استفاده از آنها را دارند به علاوه کشاورزان سازگاري روش هاي مبارزه بیولوژیک با شرایط منطقه و مزرعه خود را بالا ارزیابی میکنند همچنین نتایج حاکی از ضعف حمایتهاي فنی و آموزشی در این زمینه است - میانگین رتبهاي: - 1/64 و بر همین اساس کشاورزان توانایی و کارآمدي خود را در استفاده از عملیات مبارزه بیولوژیک پایین ارزیابی میکنند - میانگین رتبهاي: - 1/76 که لازم است حمایتهاي فنی و آموزشی تقویت شده تا کارآمدي کشاورزان نیز بهبود یابد.
مقدمه
زراعت برنج در استان مازندران یکی از منابع اصلی تأمین معیشت کشاورزان را تشکیل میدهد که به علت وجود آفات بیشمار از جمله کرم ساقهخوار علاوه بر اتلاف محصول - Noorhosseini Niyaki et al., 2010 - منجر به مصرف بی رویه سموم شیمیایی براي کنترل این نیز آفت شده است. به اعتقاد کشاورزان مازندرانی یک سم خوب، سمی است که بیشتر آفات را در سریع ترین زمان ممکن از بین ببرد. به طوري که هنگام مواجه با آفت کرم ساقهخوار استفاده بی رویه از سموم شیمیایی را تنها راه حل اثربخش مبارزه با آن تشخیص میدهند .
کشاورزان جهت اطمینان از طغیان آفت حتی در صورت عدم مشاهده آن نیز در چندین مرحله اقدام به سمپاشی میکنند. این نحوه عملیات بر رفتار سایر کشاورزان همجوار نیز تأثیر گذاشته و آنها را نیز تشویق انجام عملیات مشابه میکند . این نحوه کاربرد بیرویه باعث شده که علاوه بر از بین رفتن حشرات و موجودات زنده مفید مزرعه، این استان نرخ بالایی از سرطان دستگاه گوارش که حاصل مصرف سموم شیمیایی در کشاورزي است را داشته باشد.
از طرفی رواج مصرف آفتکش در نظام تولید کشاورزي منطقه که همراه با از بین رفتن حشرات مفید و شکارگر شده است خود نقشی اساسی در طغیان جمعیت کرم ساقه خوار شده است. باید توجه داشت که در بیشتر نظامهاي تولید کشاورزي، حشرهکشها هنوز ابزار اصلی براي کنترل آفات هستند به ویژه زمانی که از حد آستانه اقتصادي فراتر روند. به علت این که آفتکشهاي شیمیایی نسبتاً ارزان هستند و دسترسی به آنها نیز به سهولت امکانپذیر است چشماندازي براي کاهش مصرف آنها وجود ندارد. به علاوه عملکرد آنها در کنترل آفات نیز به سرعت قابل مشاهده است .
به علت همین پیامدهاي منفی است که عملیات مبارزه بیولوژیکی آفات توسط دستاندرکاران بخش کشاورزي مطرح شد و تلاش شد تا با ارائه خدمات مکمل و آموزشهاي مرتبط کشاورزان را تشویق به استفاده از این نوع روشهاي مدیریت آفات کنند. در واقع کنترل بیولوژیکی یکی از مولفههاي استراتژي مدیریت تلفیقی آفات است - Greathead, - 1992 ; Parker, 1971 که از طریق سیستماتیک و بیولوژیک جمعیت آفات را کنترل میکند. کنترل بیولوژیکی به معنی کاهش جمعیت آفات به وسیله دشمنان طبیعی آنها است و مشخصاً در برگیرنده نقش فعال انسان در تقویت و تکمیل آن از طریق آزاد ساختن دشمنان طبیعی است. بنابراین هدف این است که کشاورزان دشمنان طبیعی هر آفت را شناسایی کرده و از قدرت و عملکرد آنها براي کنترل آفت استفاده نمایند.
زنبور تریکوگراما یکی از دشمنان طبیعی کرم ساقهخوار است که تخم پروانه آن را پارازیت میکند . - Pezeshki-Raad & Masaeli, 2003 - با توجه به اینکه استان مازندران یکی از قطب هاي کشاورزي در سطح کشور به ویژه در تولید برنج است و نظام غالب تولیدي در بین کشاورزان نیز زراعت برنج است، به کارگیري روشهاي کنترل بیولوژیکی آفات بسیار مهم است. در طول سالهاي اخیر تلاش هاي زیادي نیز براي ترویج استفاده از زنبور تریکوگراما علیه آفت ساقهخوار برنج صورت گرفته است .
اطلاعات تجربی بیانگر این است ترویج عملیات مبارزه بیولوژیک به علت عدم شناخت رفتار پذیرش و استفاده کشاورزان نتوانسته در عمل اثربخشی قابل توجهی داشته باشدعلیرغم. اینکه مزایایی اقتصادي طرح کاملاً آشکار است اما عوامل دیگر مانند نگرش و اعتقاد به استفاده از سموم، مشکلات حین استفاده، عدم درك سازگاري و مفید بودن این روشها و مشاهده عملی نتایج آن همچنان مصرف سموم شیمیایی را در سطحی بالا نگه داشته است و به کارگیري روشهاي مبارزه بیولوژیکی را مختل کرده است. هدف این مطالعه نیز معرفی و شناخت اهمیت هر کدام از سازههاي تعیینکننده بر پذیرش مبارزه بیولوژیک علیه آفت کرم ساقهخوار در شهرستان ساري استان مازندران است.
نتایج پژوهش هاي مختلف نشان دادهاند که سازههاي متعددي بر تمایل به پذیرش تکنولوژيهاي جدید توسط افراد تأثیر می گذارند. تاکنون مدل ها و نظریه هاي مختلفی براي پیشبینی نگرش، تمایل و رفتار افراد در مواجه با تکنولوژيها و نوآوريها توسط متخصصان روانشناسی اجتماعی ارائه شده است که از آن جمله میتوان به نظریه کنش علی - TRA - 1 فیشبین و آجزن - Fishbein and Ajzen, 1975 - ، نظریه نشر نوآوريها راجرز - Rogers, 2003 - و نظریه رفتار برنامهریزي شده آجزن - Ajzen, 1991 - اشاره کرد.
مدل پذیرش تکنولوژي - TAM - 2 که توسط دیویس3 در سال 1986 ارائه گردید، از جمله مدل ها و نظریاتی است که براي پیشبینی عوامل انگیزشی موثر بر کاربرد تکنولوژي هاي اطلاعاتی معرفی و تاکنون به وسیله پژوهشگران زیادي در کشورهاي مختلف دنیا به کار گرفته شده است . - Yi et al., 2006 - دیویس براي اولین بار، مدل پذیرش تکنولوژي - TAM - - شکل - 1 را به منظور تشریح رفتار کاربرد تکنولوژيهاي اطلاعاتی معرفی کرد.
این مدل بر تأثیر متغیرهاي بیرونی "درك سهولت کاربرد" و "درك سودمند کاربرد" بر نگرش و تمایل افراد در به کارگیري تکنولوژي هاي اطلاعاتی تأکید دارد. این مدل، اثرات همزمان درك افراد از مفید بودن و سهولت کاربرد تکنولوژي هاي اطلاعاتی را هم بر نگرش و تمایل به پذیرش تکنولوژي و هم بر کاربرد واقعی تکنولوژي نشان میدهد. یک فرد که معتقد است کاربرد تکنولوژي آسان است به احتمال زیاد، آن تکنولوژي را مفید دانسته و احتمال بیشتري هم دارد تا این تکنولوژي را بپذیرد . - Adrian et al., 2005 - مدل پذیرش تکنولوژي، با هدف شناسایی میزان ارزش و قابلیت اعتماد و اطمینان از کاربرد تکنولوژيهاي اطلاعاتی، مورد توجه واقع شده است.
تاکنون مطالعات زیادي توسط پژوهشگران با استفاده از TAM و با تأثیر دادن متغیرهاي بیرونی مانند آزمون پذیري، مشاهده پذیري، سازگاري، تصور، قابلیت دسترسی، تسهیلکنندگی شرایط، حضور اجتماعی، نوگرایی فردي و جهت پیشبینی رفتار یا نگرش به پذیرش تکنولوژيهاي اطلاعاتی انجام گرفته است. اما در حوزه فن آوري هاي کشاورزي تاکنون مطالعات زیادي به آن توجه نکردهاند. نتایج پژوهش آدریان و همکاران نشان داد متغیرهاي نگرش اعتمادي، درك سود ویژه، اندازه مزرعه و سطح تحصیلات کشاورزان اثر مستقیم معنی داري بر تمایل به پذیرش تکنولوژيهاي کشاورزي دقیق دارند و متغیر درك مفید بودن اثر مستقیم معنیداري بر درك سود ویژه این تکنولوژيها دارد.
- Adrian et al., 2005 - اما به طور کلی تأثیر متغیرهاي مختلف آموزشی ترویجی، اندازه مزرعه، سواد و دانش تخصصی، سن و سابقه، استفاده از رسانههاي ارتباطی بر پذیرش فنآوريهاي مدیریت تلفیقی آفات در مطالعات مختلف نشان داده شده است - ویسی و همکاران، 1388؛ شریفی و همکاران، 1386؛ شریفزاده و همکاران، 1387؛ دینپناه، 1386؛ ویسی و همکاران، . - Shiferaw et al., 20071389 در این تحقیق مولفه هاي پذیرش فنآوري با سایر مولفههاي تلفیق شده تا اهمیت آنها بر کاربرد عملیات مبارزه بیولوژیک آفات نشان داده شود.
