بخشی از مقاله
بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستان
چکیده
بررسی جوامع پیشرفته نشان میدهد که همه این کشورها از نظام آموزشی مؤثر و کارآمد برخوردار بوده اند. یکی از جلوه های نظام آموزشی موفق میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان أن نظام است.
هدف این پژوهش بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی بوده است. جامعه آماری پژوهش را دانش آموزان پسر رشته های نظری دوره متوسط عمومی دولتی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۲-۸۱ که جمعا ۱۳۵ / ۰۰۰ نفر بودند تشکیل می دادند و نمونه مورد پژوهش به تعداد ۱۲۰۰ نفر از ۵ منطقه تهران به صورت خوشهای چند مرحله ای انتخاب شدند. این پژوهش از نوع پژوهشهای پس رویدادی و همبستگی است و برای جمع آوری داده ها از ۵ ابزار اندازه گیری (پرسشنامه و معدل دانش آموزان استفاده شده است. آزمونهای آماری به کار رفته در این پژوهش آزمون F, T، تعقیبی توکی، همبستگی و رگرسیون چند متغیره بوده است. در این پژوهش ۱۴ فرضیه مورد آزمون قرار گرفت و نتایج به شرح زیر بود: بين اضطراب و سبک اسناد بیرونی با پیشرفت تحصیلی رابطه معنادار ولی معکوس (منفی) وجود دارد، بین نگرش دانش آموز به معلم و درک دانش آموز از اهميت تحصيلات در جامعه با پیشرفت تحصیلی رابطه وجود ندارد. در ده فرضيه باقی مانده بین پیشرفت تحصیلی و تک تک عوامل مطرح شده رابطه مثبت معنادار وجود داشت.
نتیجه حاصل از آزمون رگرسیون نشان داد که نگرش دانش آموز به تحصيل بهترین پیش بین برای پیشرفت تحصیلی ( ۰ /۲۱) و پس از آن نگرش والدین به تحصيل (۰ / ۲۴) و در مرحله سوم عزت نفس دانش آموز (۰/۲۵) هرسه با اثر مثبت و سپس نگرش دانش آموز به معلم ( ۰ / ۲۶) که اثر منفی (معكوس) داشت
واژه های کلیدی: عزت نفس، اضطراب، منبع کنترل، انگیزه پیشرفت تحصیلی پایگاه اقتصادی - اجتماعی خانواده ، امکانات رفاهی
مقدمه
امروزه نظام تعلیم و تربیت هر جامعه زیر بنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن جامعه به شمار می رود. بررسی عوامل پیشرفت جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش و پرورش توانمند، مؤثر و کارآمد برخوردارند. نهاد آموزش و پرورش عهده دار ایجاد زمینه مناسب برای رشد و شکوفایی استعداد ها و توانایی هایی افراد است. بدیهی است که رسیدن به این هدف مستلزم برنامه ریزی های وسیع، جامع و حساب شده با توجه به اهداف عمومی آموزش و پرورش هر جامعه است. (طالب زادگان، ۱۳۷۸) هدف هر گونه فعالیت آموزشی ایجاد یادگیری است (سیف، ۱۳۸۰). یادگیری فعالیتی است که از سوی یادگیرنده انجام می شود تا به تغيير در او منتهی شود. در جریان فعالیت یادگیری عوامل مختلفی می توانند بر دانش آموز تأثیر گذاشته و یادگیری او را با مشکل مواجه سازند یکی از بهترین شاخصهایی که میتوان از آن برای بررسی میزان یادگیری و موفقیت نظام آموزشی در دستیابی به هدفهای خود استفاده کرد پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است.
پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ممكن است به دلايل مختلف و تحت تأثير عوامل گوناگون با مشکل مواجه شود. بنابراین شناسایی عوامل تأثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی یکی از مهمترین و اساسی ترین فعالیت ها در هرنظام آموزشی است.
بنابراین مسأله اساسی در تحقیق حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و تعيين نقش هر یک از آنها در پیشرفت تحصیلی است. تنها در این صورت میتوان با شناختی دقیق و همه جانبه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را افزایش داد و از میزان افت تحصیلی کاست
ملاحظه پژوهشهای موجود نشان می دهد که مطالعات زیادی در مورد عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی انجام شده و در هر یک از پژوهشها تعدادی از عوامل مورد بررسی قرار گرفته است. اسعاروس به عنوان مثال در زمینه فردی، طالب زادگان (۱۳۷۸) و مرادی (۱۳۶۷) به نقل از شاهسوند (۱۳۷۹) بین اضطراب و پیشرفت تحصیلی رابطه منفی پیدا کرده اند. جیمز (۱۹۸۰) به نقل از ورناصری (۱۳۷۷)، بیابانگرد (۱۳۷۰) و نورا.. (۱۳۷۴) بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت گزارش کرده اند. همچنین بیابانگرد در پژوهش خود رابطه مثبت بین سبک اسناد درونی و پیشرفت تحصیلی گزارش کرده است.
بلوم (۱۹۸۲) به نقل از سیف (۱۳۸۰) بین پیشرفت تحصیلی و انگیزه پیشرفت رابطه مثبتی یافته است. در زمینه عوامل اجتماعی، بنتام (۲۰۰۲) و شاهسوند (۱۳۷۹) رابطه مثبتی بین این عوامل و پیشرفت تحصیلی گزارش کرده است.
در زمینه عوامل خانوادگی، لامبورن و دارلینگ، و گراس (۱۹۹۱) به نقل از کامکار (۱۳۷۶) و شاهسوند (۱۳۷۹) رابطه بین پیشرفت تحصیلی و محيط مثبت خانواده، رابطه نیرومند والد فرزندی، فضای روانی مثبت و نگرش والدين به تحصیل را مثبت ارزیابی کرده اند.
در بعد پایگاه اقتصادی خانواده، داگلاس به نقل زارعی (۱۳۷۱) و کهن پور (۱۳۷۹)، رابطه مثبت بین درآمد خانواده و پیشرفت تحصیلی را تأييد کرده اند. اگر چه همه شواهد ذکر شده دال بر وجود رابطه متقابل بین پیشرفت تحصیلی و عوامل مذکور بوده است، با این حال برای قضاوت دقیقتر درباره کم و کیف رابطه بین این متغیرها و میزان مشارکت جمعی و سهم اختصاصی متغیرها در پیش بینی واریانس پیشرفت تحصیلی بعدی دانش آموزان تهران شواهد کافی وجود نداشت از این رو ۱۴ فرضيه در پژوهش حاضر برای بررسی این موارد تدوین شد که جهت جلوگیری از اطاعه مقاله در قسمت بحث و بررسی به آنها اشاره شده است. شده است.
در این پژوهش اهداف زیر مد نظر پژوهشگر بوده است
شناخت و تبیین عوامل فردی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
شناخت و تبيين نقش عوامل خانوادگی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
شناخت و تبیین نقش عوامل مدرسه ای در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شناخت و تبيين نقش عوامل اجتماعی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
مقایسه میزان تأثير هر یک از عوامل فردی، خانوادگی، مدرسه ای و اجتماعی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ارائه پیشنهادات عملی به منظور بهبود در افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
روش
از آنجایی که این پژوهش قصد دارد اثر متغیرهای مستقلی را بر روی وابسته که از قبل اتفاق افتاده است بدون هیچگونه دستکاری فعلی مورد بررسی قرار دهد از پژوهشهای پس رویدادی یا على - مقایسه ای محسوب می شود و از طرفی چون رابطه بین متغیرها را مورد مطالعه قرار داده پس از پژوهشهای همبستگی نیز به شمار می آید.
جامعه آماری پژوهش حاضر را کليه دانش آموزان پسر دوره روزانه مقطع متوسط دبیرستانهای نظری دولتی عمومی شهر تهران که در سال تحصیلی ۸۲ - ۸۱ به تحصیل اشتغال داشتند و در کل حدود ۱۳۵۰۰۰ نفر بودند تشكيل می داد.
حجم نمونه با استفاده از فرمول
به تعداد ۵۲۱ نفر محاسبه گردید ولی به علت تعهد پژوهشگر به انجام پژوهش روی ۱۲۰۰ نفر همان تعداد ملاک قرار داده شد و از هریک از پایه های سال اول، دوم و سوم متوسط تعداد حدود ۴۰۰۰ نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشهای چند مرحله ای استفاده شد. در مرحله اول مناطق ۱۹ گانه به پنج منطقه ی شمال، شرق. مرکز. غرب و جنوب تقسیم شدند. در مرحله دوم از ۵ منطقه مذکور مناطق، ۲، ۷، ۸، ۱۰ و ۱۷ به قید قرعه انتخاب شدند.
در مرحله سوم ازبین دبیرستانهای پسرانه مناطق انتخابی که دارای سه رشته نظری بودند در دبیرستان به صورت تصادفی انتخاب شدند و در مرحله چهارم در مدارس انتخاب شده از هر پایه ۴۰ نفر به روش تصادفی ساده انتخاب گرديد. گردید.
ابزارهای اندازه گیری در این پژوهش شامل چهار پرسشنامه استاندارد شده، یک پرسشنامه محقق ساخته، همراه با فرم جمع آوری معدل دانش آموزان به شرح زیر بوده است.
مقیاس خود سنجی اضطراب زانک: این آزمون شامل ۲۰ سوال چهار گزینه ای است که بر مبنای نشانگان بدنی - عاطفی اضطراب ساخته شده است. روایی آن از طریق روش سازه همگرا (با مقیاس اضطرابها ميلتون) برابر
۰ / ۷۱ و پایایی با استفاده از همسانی درونی و روش آلفا برابر ۸۴/• بود. (به نقل از رشید، ۱۳۷۵).
آزمون عزت نفس کوپر اسمیت که دارای ۵۸ سؤال با گزینه های بلی - خیر است روایی آزمون از طریق همبسته کردن نمره های آزمون با معدل آخر سال دانش آموزان در پژوهش شکر کن و نیسی (۱۳۷۳) برای پسران ۰
/۶۹ و برای دختران ۰ / ۷۱ بوده است. و پایایی آزمون در همسان پژوهش با استفاده از روش باز آزمایی برای پسران ۰/ ۹ و دختران ۰ / ۹۲ گزارش شده است. مقياس منبع کنترل را ترکه دارای ۲۹ عبارت و هر عبارت دارای یک جفت سؤال الف وب است. روایی آزمون در پژوهش بیابانگرد (۱۳۷۰) با استفاده از روش همبستگی بین آزمون کوپر اسميت وراتر ۰/ ۵۸ گزارش شده است. و پایایی با استفاده از همسانی درونی و روش کودر ریچاردسون ۰/۷۰ و با روش بازآزمایی نیز ۰ / ۷۰ بوده است.
پرسشنامه انگیزه پیشرفت: این پرسشنامه در دانشگاه تربيت معلم تهران زیر نظر کدیور به وسیله زارع دانشجوی کارشناسی ارشد ساخته شده است زارع ۱۳۷۳).
این پرسشنامه دارای ۲۹ سوال است که هر سؤال دارای دو عبارت الف و با می باشد. روایی این آزمون با استفاده از روش سازه همگرا توسط زارع ۰/ ۷۴ گزارش شده است و پایایی آن با استفاده از روش بازآزمایی به وسیله تحويلدار۰ / ۷۸ و به وسیله یحیایی (۱۳۷۶) به نقل از ذوالفقاری (۱۳۷۴) ۰/۸۲ محاسبه شده است.
پرسشنامه محقق ساخته: این پرسشنامه از دو قسمت تشکیل شده است، قسمت اول مربوط به خصوصیات جمعیتی نمونه (سن، پایه تحصيل، شغل پدر و مادر، تحصيلات والدین، درآمد خانواده، وضعیت مسکن و امکانات خانوادگی و قسمت دوم برای سنجش عوامل خانوادگی، مدرسه ای و اجتماعی مؤثر بر پیشرفت تحصیلی ساخته شد. عوامل خانوادگی شامل: پایگاه اقتصادی، فضای روانی - عاطفی خانواده و نگرش والدین نسبت به تحصيل فرزندان می باشد عوامل مدرسه ای شامل: نگرش دانش اموز نسبت به تحصيل، امتحان، معلم و آگاهی دانش آموز از راهبردهای یادگیری و مطالعه است. عوامل اجتماعی شامل: نگرش جامعه نسبت به تحصیل، درک دانش آموز از تأثیر تحصیلات بر روابط و پایگاه اجتماعی و درک دانش آموز از تأثیر تحصیلات براشتغال و زندگی آینده می باشد.
این پرسشنامه دارای ۵۰ سوال ۵ گزینه ای و ۱۰ خرده آزمون می باشد. روایی آن با استفاده از روش روایی محتوایی صوری و نظر متخصصان مورد تأكيد قرار گرفت و پایایی آن با روش بازآزمایی ۰/۷۹ و از طريق همسانی درونی با روش آلفا برابر ۰/ ۸۱ محاسبه گردید.
فرم جمع آوری نمرات دانش آموزان: از دفتر كل نمرات دبیرستان استخراج گرديد.
اجرای پژوهش، پس از دریافت معرفی نامه از شورای تحقیقات استان و مناطق مربوطه و مراجعه به دبیرستانهای انتخاب شده و انتخاب دو کلاس از هر پایه و انتخاب ۲۰ نفر به طور تصادفی از هر کلاس در صورت وجود سالن امتحانات در سالن مذکور و در غیر اینصورت برای هر کلاس پرسشنامه ها بسه طور جداگانه اجرا می شد.
تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه ها در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام گرفت. در سطح توصیفی از توزیع فراوانی، درصدها، نمودارهای شاخصهای گرایش مرکزی و پراکندگی محاسبه شد و در سطح استنباطی از روش همبستگی، آزمون برای مقایسه میانگینها، تجزیه و تحلیل واریانس، آزمونهای تعقیبی مناسب و تحلیل رگرسیون چند متغیره به منظور بررسی میزان تأثير هر یک از عوامل و مجموعه عوامل بر پیشرفت تحصیل استفاده شد.
