بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین تاثیر آموزش هوش معنوی بر بهزیستی روان شناختی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تحت پوشش کمیته امداد دبیرستان ملاصدرا شهر ری اجرا شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح گروه کنترل نابرابر بود. جامعه آماری این پژوهش را دانشآموزان پسر دبیرستانی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی دبیرستان ملاصدرا شهر ری در سال تحصیلی -1395 1394 تشکیل دادند. نمونه پژوهش شامل 15 دانشآموز تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی - ره - و 15 نفر دانشآموز عادی بود که به صورت در دسترس به عنوان دو گروه آزمایش و کنترل انتخاب شدند. پرسشنامه بهزیستی روانشناختی و پیشرفت تحصیلی به عنوان پیش آزمون و پس آزمون برای هر دو گروه دانش آموزان اجرا گردید، سپس آموزش هوش معنوی، طی 8 جلسه برای آنها صورت گرفت و بعد از آن مجددا بهزیستی روانشناختی و پیشرفت تحصیلی، در شرایط مشابه پیش آزمون، برای دانشآموزان اجرا گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که آموزش هوش معنوی بر بهزیستی روان شناختی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تحت پوشش معنی دار است - . - P<0/05
.1 مقدمه
سلامت روانی از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان یکی از اصول اولیه مراقبت های بهداشت روانی قلمداد می شود. سلامت روانی را با تاکید بر تمامیت و یکپارچگی شخصیت تعریف کرده اند و آن را با پنج الگوی رفتاری شامل حس مسئولیت پذیری، حس اعتماد به خود، هدف مداری، ارزش های شخصی، فردیت و یگانگی در ارتباط دانسته اند - کریمی. مصری پور، آقایی و معروفی، . - 1392 دوران نوجوانی و دانشآموزی دوران بسیار حساسی از زندگی فرد است که دانشآموزان با تغییر گسترده شناختی و ساختاری رو به رو است. فقدان توجه به سلامت روانی نوجوانان به ویژه نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست - مثل دانشآموزان تحت پوشش کمیته امداد امام - ره - و بهزیستی و غیره - ، منجر به ایجاد اختلالات روانی با پیامدهای طولانی در دوران زندگی می شود و طرفیت مولد و ایم بودن جوامع را کاهش می دهد.
بیشتر سازمانهای حمایتی بیشتر جنبه مالی و نیازهای اولیه و اساسی این گروه را تامین می کنند و سایر نیازهای عاطفی را کمتر مورد توجه قرار می دهند. لذا برای جلوگیری از مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی این دانشآموزان ضرورت رسیدگی به آنان دو چندان میشود. از جمله متغیرهایی که تحت تاثیر وضعیت بی سرپرستی قرار می تواند بگیرد بهزیستی روانشناختی است. به دنبال ظهور نظریهها و جنبش روانشناسی مثبت که در سلامت روانی بر وجود ویژگیهای مثبت و رشد تواناییهای فردی تاکید داشتند، گروهی از پژوهشگران به جای اصطلاح سلامتی روانی از اصطلاح بهزیستی رواشناختی استفاده کردهاند زیرا معتقدند این واژه بیشتر ابعاد مثبت را نشان میدهد - ریف، 1989؛ میکائیلی منیع، . - 1389 بهزیستی روانشناختی یکی از مولفه های مهم در تامین سلامت روانی افراد است و در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. بهزیستی روان شناختی اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبههای فرد را در بر میگیرد. بهزیستی روانشناختی شامل ارزشهای شناختی افراد از زندگی میشود. آنها، شرایط خود را که به انتظارات، ارزشها و تجارب قبلیشان وابسته است ارزش گذاری میکنند - داینر، اویشی و لوکاس، . - 2003 بهزیستی روانشناختی به ارزیابی شناختی افراد از میزان رضایت از زندگی و برخورداری از حداکثر عاطفه مثبت و حداقل عاطفه منفی اشاره میکند - عیدی و لارسون، . - 2008 بهزیستی روانشناختی به معنی نگرش مثبت به خود و پذیرش جنبههای مختلف خود مانند ویژگی های خوب و بد و احساس مثبت درباره ی زندگی گذشته، رابطه ی با کیفیت و ارضاکننده با دیگران، دارا بودن اهداف درازمدت و کوتاهمدت در زندگی و معنادار شمردن آن، توانایی فرد برای مدیریت زندگی و مقتضیات، گشودگی نسبت به تجربیات جدید و داشتن رشد شخصی پیوسته، احساس استقلال و اثر گذاری در رویدادهای زندگی و نقش فعال در رفتارها؛ در حقیقت توانایی فرد برای مقابله با فشارهای اجتماعی میباشد - عیدی و لارسون، . - 2008 بهزیستی روانشناختی را تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی های بالقوه واقعی فرد می داند. به عبارتی بهزیستی روانشناختی به معنای تلاش برای استعلا و ارتقاست که در تحقق استعدادها و توانایی های فرد متجلی میشود - ریف، . - 1989
از طرفی دانشآموزان بخش مهم و عظیمی از جمعیت هر کشوری را تشکیل میدهند. درصد قابل توجهی از دانشآموزان در مدارس ابتدایی مشغول به تحصیل هستند؛ دانشآموزان در مدرسه برای به دست آوردن دانش و تکنولوژی مورد نیاز مشاغل مختلف آماده میشوند - کیانی و کاکاوند، . - 1392 پیشرفت تحصیلی دانشآموزان یکی از شاخصهای مهم در ارزیابی آموزش و پرورش است و تمام کوششها و کششهای این نظام، در واقع برای رسیدن به این هدف مهم است. پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و بررسی عوامل موثر بر آن موضوع مهمی است که بخش عمده ای از پژوهش های علوم تربیتی را به خود اختصاص داده است - ارجمند سیاهپوش، قدس جعفری و فربغلانی، . - 1390 در واقع مهم ترین هدف عینی و مفید هر نظام آموزشی و پرورشی ارتقای پیشرفت تحصیلی دانشآموزان آن جامعه است. به عبارتی، جامعه و به طور ویژه آموزش و پرورش نسبت به سرنوشت، رشد و تکامل موفقیت آمیز و جایگاه دانشآموز در جامعه علاقمند است و انتظار دارد او در جوانب گوناگون اعم از ابعاد شناختی و کسب مهارت و توانایی و نیز در ابعاد شخصیتی، عاطفی و رفتاری، آن چنان که باید، پیشرفت کند و تعالی یابد - قلائی، کدیور، صرامی و اسفندیاری، . - 1391 با توجه به این که میزان پیشرفت و افت تحصیلی یکی از ملاک های کارایی نظام آموزشی است، کشف و مطالعه متغیرهای تاثیر گذار و عوامل مختلف بر پیشرفت تحصیلی، به شناخت بهتر و پیش بینی متغیرهای موثر در مدرسه میانجامد - هادی زاده، . - 1394 بنابراین بررسی متغیرهایی که با پیشرفت تحصیلی در دروس مختلف رابطه دارد، یکی از موضوعات اساسی پژوهش در نظام آموزش و پرورش است - علی بخشی و زارع، . - 1389 از جمله مداخلههایی که می تواند بر بهزیستی روانشناختی و به تبع آن پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تحت پوشش تاثیر داشته باشد آموزش هوش معنوی است.
معنویت یکی از نیازهای درونی انسان و بخش جدایی ناپذیر از اخلاق و ارزش های انسانی است که در قلبها، ذهنها و آیینها، به ویژه در آیینهای مذهبی وجود دارد. معنویت مفهومی هستی شناختی است که هدف از آن انسان و تکامل اوست. به سخن دیگر، انسانیت وابسته به وجود معنوی اوست، بدین سان میتوان گفت که معنویت، ریشههای تکاملی و زیست شناختی دارد یا به عبارتی معنویت به عنوان تلاشی دائمی بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی و متضمن بالاترین سطوح زمینههای رشد شناختی، اخلاقی، عاطفی و فردی و تلاش همواره آدمی برای پاسخ دادن به چراهای زندگی میباشد. ریشهی همه فضایل انسانی صبر و توکل است؛ صبر، عامل استقامت در برابر موانع و مشکلات است و توکل انگیزه حرکت در این راه پر نشیب و فراز است. قرآن، یکی از مهمترین اوصاف مؤمنان متوکل را به این صورت بیان میکند؛ آنها کسانی هستند که در برابر مشکلات صبر و استقامت به خرج میدهند و بر پروردگارشان توکل میکنند. تحقیقات متعددی تاثیر مذهب و توکل به خدا را بر سلامت جسم و روح و کاهش اضطراب و استرس نشان داده اند - بهدابی، دستجردی و شریف زاده، . - 1391 کسی که به خدا ایمان دارد، احساس می کند تکیه گاهی محکم دارد و همه امورش تحت نظارت خداوند است؛ لذا در بسیاری از عوامل سلب آسایش و بیماری ها، یا مصون می ماند و یا در صورت بیماری، آرام تر از آن عبور میکند. اعتماد کردن و مطمئن بودن دل بنده در جمیع امور خود به خدا و حواله کردن همه کارهای خود به پروردگار، به عبارتی توکل به خدا موجب می شود فرد در رویارویی با استرس ها، پریشانی ها و تنش ها تحمل بالایی داشته باشد - بهدابی، دستجردی و شریف زاده، . - 1391 هوش معنوی اشاره به هدایت و معرفت درونی، حفظ تعادل فکری، آرامش درونی و بیرونی و عملکرد همراه با بصیرت، ملایمت و مهربانی دارد - ویگل ورزث1، 2004؛ به نقل از رقیبی و قره چاهی، . - 1392 هوش معنوی، توانایی به کارگیری و بروز ارزشهای معنوی است به گونه ای که موجب ارتقای کارکرد روزانه و سلامت جسمی و روانی فرد می شود.
هوش معنوی شامل حس معنا و داشتن ماموریت در زندگی، حس تقدس در زندگی، درک متعادل از ارزش ماده و معتقد به بهتر شدن دنیا میشود، فردی با هوش معنوی بالا دارای انعطاف، خودآگاهی، ظرفیتی برای الهام و شهو، دیدگاه کل نگر به جهان هستی است که در جستجوی پاسخ برای پرسشهای بنیادین زندگی و نقد سنتها و آداب و رسوم می باشد، هوش معنوی به راحتی می تواند به انسان تغییر و تحول بدهد و از جمله متغیرهایی است که می تواند سلامت افراد را تحت تاثیر قرار دهد - زارعی محمودابادی و سدرپوشان، . - 1393 با توجه به آنچه گفته شد اهمیت هوش معنوی در عرصههای مختلف در جامعه پژوهشی متفاوت کاملا مشهود است و با توجه به اهمیت هوش معنوی در عصه های مختلف زندگی و نیز یافتههای متنوع تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی و بهزیستی روانشناختیف مطالعه حاضر با هده پاسخگویی به این سوال صورت گرفته است که آیا آموزش هوش معنوی بر بهزیستی روان شناختی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تحت پوشش کمیته امداد دبیرستان ملاصدرا شهر ری موثر است یا خیر؟
.2 روش پژوهش
روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح گروه کنترل نابرابر1 بود. مراحل اجرایی آن شامل موارد زیر میباشد: -1اجرای پیشآزمون و جمعآوری دادهها -2اعمال آموزش هوش معنوی -3اجرای پسآزمون و جمعآوری اطلاعات. جامعه آماری تحقیق کلیه دانش آموزان تحت پوشش کمیته امداد دبیرستان ملاصدرا شهر ری در سال تحصیلی 94B95 بودند. نمونه پژوهش به روش نمونهگیری در دسترس در دو گروه آزمایش و کنترل - هر گروه 15 نفر - جایگزین شدند. گروه آزمایشی در طی 8 جلسه آموزش هوش معنوی را دریافت و گروه کنترل به آموزشهای معمول خود ادامه دادند. آموزش هوش معنوی در مدرسه در محل اتاق مشاوره مدرسه در طی 8 جلسه هر جلسه یک و نیم ساعته داده شد.
