بخشی از مقاله
بررسی و مقایسه سلامت روانی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد شهر خرم آباد
چکیده
هدف اصلی این پژوهش بررسی و مقایسه سلامت روانی همسران افراد معتاد خودمعرف و همسران افراد غیرمعتاد شهر خرم آباد در اردیبهشت1392 بوده است. حجم نمونه در این پژوهش، شامل352نفر 176)نفر همسران افراد معتاد و 176 نفر همسران افراد غیرمعتاد) میباشد که به صورت تصادفی ساده از بین مراکز ترک اعتیاد شهرخرم آباد انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این تحقیق شامل پرسشنامه SCL-90-R میباشد. نوع مطالعه در پژوهش حاضر مورد-شاهدی بوده و گروه کنترل(همسران افراد غیرمعتاد) نیز به روش تصادفی ساده، برابر با همسران افراد معتاد، از میان کسانیکه در همسایگی یا محل سکونت افراد معتاد سکونت داشتند انتخاب شدند. این گروه از لحاظ سن، تحصیلات و وضعیت اجتماعی- اقتصادی با همسران افراد معتاد همتا شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره استفاده شد. در سطح آمار استنباطی نیز از آزمون t-testگروههای مستقل برای مقایسه تفاوت بین نمرات سلامت روانی دو گروه همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد استفاده شد. کلیه تجزیه و تحلیل ها با نرم افزار آماری ( SPSS (18 محاسبه گردید.نتایج تحقیق نشان داد که بین سلامت روانی همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد تفاوت معنیدار وجود دارد. همچنین نتایج آزمون t نشان داد که در تمام ابعاد نه گانه آزمون SCL-90-R (افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، ترس مرضی، حساسیت در روابط متقابل، وسواس، روان پریشی، افکار پارانوئید و شکایات جسمانی ) بین همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد تفاوت وجود دارد که در سطح P<0/001 معنیدار میباشد.
کلید واژگان: سلامت روانی، معتاد، غیر معتاد.
1
مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر تبدیل به یکی از بلایا و مصائب بشری شده و سایه هولناک آن همچون اختاپوسی مخوف، چنگ بر هستی انسان امروز انداخته و چون زالویی تشنه، واپسین شیرازه هستیاش را میمکد. اعتیاد به مواد مخدر، تبدیل به یک مسئله پیچیده و غامض قرون اخیر شده و دیگر یک مسئله در حاشیه و پیرامون زندگی بشر نیست، بلکه امروزه از چنان پیچیدگی و ابهامی برخوردار شده که نمیتوان با تعاریف و مفاهیم غیر ثابت و شناور به آن پرداخت. اعتیاد خارج از تعریف کلیشهای و نخ نما یک حالت روانی و جسمی است و از هر نوعش به قول کانت، متفکر و اندیشمند فرانسوی » همان قدر که عادت در کسی زیاد میشود به همان مقدار اسیر ، مقید و بی استقلال میشود.«اعتیاد به مواد مخدر و سوء مصرف مواد امروزه پا را از مرزهای بهداشتی درمانی فراتر نهاده است و به یک معضل اجتماعی درمانی تبدیل شده است. افزایش مصرف مواد مخدر طی سده گذشته نگرانی روزافزونی را برای کلیه جوامع در پی داشته است. مطالعات نشان می دهند که مصرف مواد مخدر در متولدین دهه بیست و سی از 1/2 به 20 درصد در متولدین دهه پنجاه افزایش یافته است. مصرف مواد مخدر سیر نوسانی داشته است به طوری که قرن گذشته جهان شاهد افزایش مصرف مواد بوده است.
نگاهی به تاریخچه مواد مخدر در کشور ایران نشان میدهد که از زمانهای دور مصرف مواد برای درمان بعضی از امراض استفاده میشده است. در چند دهه اخیر مواد مخدر به اشکال و انواع گوناگون وارد بازار شده است که توسط اقشار مختلف مورد سوء مصرف قرار می گیرد. انسان برای درمان بیماریهای جسمی و روانی خود مبادرت به مصرف دارو برای بهبود بیماری و یا تسکین علائم آن می کند. ولی گاهی اوقات مواد موثر بر وضعیت روانی عمدتاً نه به منظور درمان و تسکین آلام بیماری بلکه برای ایجاد تغییر در رفتار و هیجانات مصرف کننده، مورد سوء مصرف قرار می گیرند. در حال حاضر سوء مصرف مواد از مهمترین معضلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی در شود. ایران دومین کشور مصرف کننده مواد مخدر (بعد از پاکستان) در سراسر دنیاست.
طبق آمارهای منتشره، به ازای هر یک نفر که معتاد می شود بیش از چهار نفر تحت تاثیر عوارض اعتیاد قرار میگیرند. اولین کسانی که خیلی سریع و بیشتر از دیگران تحت تاثیر عوارض اعتیاد قرار می گیرند همسران افراد معتاد می باشند ، همسران افراد معتاد با وجودی که خود مصرف کننده نمی باشند ولی به خاطر اینکه عنصری از عناصر زندگی مشترک زناشویی می باشند اگر شریک زندگی آنها بیمار شود آنها هم متاثر خواهند شد. مسئله اصلی پژوهش این است که همسران افراد معتاد با وجودیکه خود مصرف کننده مواد مخدر نمی باشند ولی در رنجی بدتر از اعتیاد هستند، از لحاظ سلامت روانی چه تفاوتی با همسران افراد غیرمعتاد (سالم) دارند.
اهمیت و ضرورت:
سوء مصرف مواد مخدر یکی از مهمترین مشکلات عصر حاضر می باشد که در تمام کشورها گسترش یافته است. مصیبتی است که میلیونها زندگی را ویران و سرمایه های ملی را صرف مبارزه و یا جبران صدمات ناشی از آن می نماید. به نحوی که روز به روز بر شمار قربانیان مصرف مواد افیونی افزوده می شود و با ایجاد عوارض مختلف همچون اختلالات جسمی، روانی، خانوادگی، فرهنگی و اقتصادی کانون خانواده و سلامت جامعه را مورد تهدید قرار می دهد .
بر این اساس،از جنبه نظری میتوان تفاوت بین سلامت روانی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد را بررسی نمود. از جنبه کاربردی نیز میتوان راهبردهای مفیدی را در اختیار دست اندرکاران آسیب های اجتماعی، مشاوران، روانشناسان و
2
سازمانهای حمایتی – خدماتی قرار داد. تا علاوه بر درمان افراد معتاد به وضعیت زندگی همسران افراد معتاد توجه بیشتری شود. با اقدامات پیشگیرانه از شروع مصرف مواد و در نتیجه معتاد شدن افراد جلوگیری نمود تا همسران آنها هم مخاطرات اعتیاد را تجربه ننمایند. همچنین با رسیدگی به وضعیت همسران افراد معتاد، سلامت کانون خانواده بهبود خواهد یافت و فرزندان آنها هم وضعیت بهتر و مطلوبتری بدست خواهند آورد
هدف اصلی
هدف اصلی تحقیق عبارت است از؛مقایسه سلامت روانی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد شهر خرم آباد در اردیبهشت1389 سؤالات با توجه به اهداف طرح
-1آیا بین میزان افسردگی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -2آیا بین میزان اضطراب همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -3آیا بین میزان پرخاشگری همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -4آیا بین میزان وسواس همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -5آیا بین میزان ترس مرضی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟
-6آیا بین میزان حساسیت در روابط متقابل همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -7آیا بین میزان شکایات جسمانی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟
-8آیا بین میزان روان پریشی همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟ -9آیا بین میزان افکار پارانوئید همسران افراد معتاد و غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟
پیشینه پژوهش
محققینی نظیر اوتاردی (1380)؛نجفی، ضرابی، کافی و نظیفی((1383؛پور فرجی((1380؛رضایی دوگانه (1378)؛ضیایی (1380)؛رضوی (1380) در پژوهش های خود به مطالعه متغییر های مربوط به موضوع پرداخته اند.
مواد و روشها
جامعه مورد مطالعه عبارت است از همسران افراد معتاد خودمعرف مراجعه کننده به مراکز خصوصی ترک اعتیاد شهر خرم آباد تا اردیبهشتماه 1392 و همسران افراد غیرمعتاد که از نظر سن، وضعیت اقتصادی – اجتماعی و تحصیلات با همسران افراد معتاد همتا شدند.حجم نمونه نیز بر اساس فرمول زیر محاسبه گردید:
با توجه به فرمول 207 نفر برآورد گردید، برای همتاسازی از گروه شاهد هم باید به اندازه گروه مورد آزمودنی انتخاب شود. با توجه به اینکه افراد معتاد باید از بین افراد خودمعرفی انتخاب می شدند که در فاصله اردیبهشت ماه برای درمان مراجعه می کردند و این افراد باید حتماً متاهل باشند نمونه ای به تعداد 176 نفر از همسران افراد معتاد انتخاب و نمونه ای برابر با همین تعداد از همسران افراد غیرمعتاد انتخاب گردید. در مجموع 352 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند.روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده بوده است .بدین صورت که کلیه مراکز ترک اعتیاد شهر خرم آباد در مرحله اول به صورت سهمیه ایی انتخاب شدند و در مرحله بعد به صورت اتفاقی ( غیر تصادفی ) از هر مرکز تعدادی نمونه برای تحقیق انتخاب شدند. نمونه همسران افراد غیرمعتاد به روش تصادفی ساده،برابر با همسران افراد معتاد، از کسانیکه در همسایگی یا در محل زندگی همسران افراد معتاد سکونت داشتند و از لحاظ سن، تحصیلات و وضعیت اقتصادی – اجتماعی با آنها همتا بودند انتخاب شدند.ابزارهای اندازه گیری نیز پرسشنامه SCL-90-R بوده است. این آزمون شامل 90 سوال جهت ارزیابی علایم روانی است که بوسیله آزمودنی گزارش می شود. اولین بار جهت نشان دادن جنبه های روانی – شناختی بیماران جسمانی و روانی طرح ریزی گردیده است. فرم اولیه آزمون در سال 1973 توسط دراگوتیس لیپمن و کوری (1973) معرفی شد و سپس بر اساس تجارت بالینی و تجزیه و تحلیل های روانسنجی از آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و فرم نهایی آن تهیه گردید.90 ماده این آزمون 9 بعد مختلف را ارزیابی می کند: -1 شکایات جسمانی -2 وسواس – اجبار-3حساسیت در روابط بین فردی-4 افسردگی-5 اضطراب-6 پرخاشگری-7ترس
مرضی-8 افکار پارانوئیدی-9 روان پریشی.
در اگوتیس (1983) جهت سنجش پایایی ابعاد 9 گانه این آزمون از دو روش محاسبه (پایایی درونی) و (پایایی به روش آزمون مجدد) استفاده کرده است. پایایی درونی SCL-90-R برای 9 محور رضایت بخش بوده است. پایایی بازآزمایی بین 0/78 تا 0/90 بوده است. مرعشی و شکرکن (1375) پایایی کلی این مقیاس را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/95، یاراحمدی و حقیقی 0/98 (1376) گزارش نموده اند. در پژوهش مرعشی و شکرکن (1376) با استفاده از روش بازآزمایی ضریب پایایی آن 0/82 بدست آمد. در تحقیق پورفرجی (1380) ضرایب پایایی اختلالات 9 گانه فهرست تجدیدنظر شده علائم روانی با استفاده از روش آلفای کرونباخ بین 0/65 تا 0/87 و ضریب کلی آن 0/97 گزارش شد. در این پژوهش پایایی مقیاس SCL-90-R به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف اسپیرمن- براون به
ترتیب 0/98 و 0/96 بدست آمد.
جدول 3-1
4روش های تجزیه و تحلیل،نتایج و بحث
برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره استفاده شد. در سطح آمار استنباطی از t-test گروه های مستقل برای مقایسه تفاوت بین نمرات سلامت روانی دو گروه همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد استفاده شد. کلیه تجزیه و تحلیل ها با نرم افزار آماری ( ( 18 SPSS محاسبه شد. برای جمع آوری اطلاعات همکاران اجرایی طرح به مراکز خصوصی ترک اعتیاد مراجعه و به صورت اتفاقی از هر مرکز تعداد نمونه را انتخاب و طبق آدرس و شماره تلفنی که در پرونده درمانی آنها موجود بود، با همسران آنها تماس گرفته می شد و از آنها خواسته می شد به صورت حضوری به مرکز آمده و پرسشنامه ها را تکمیل نمایند یا در برخی موارد طبق آدرس به منزل آنها مراجعه می شد و پرسشنامه جهت تکمیل در اختیار آنها قرار داده می شد. سپس از بین همسران افراد غیرمعتاد که در همسایگی یا محل زندگی همسران افراد معتاد بودند، از لحاظ سن، تحصیلات و وضعیت اقتصادی و اجتماعی همتا می شدندو پرسشنامه ها در اختیار آنها قرار داده می شد تا تکمیل نمایند. لازم به ذکر است که همتاسازی گروه ها به صورت گروهی صورت می گرفت و خیلی دقت می شد تا شوهران گروه مقابل حتماً غیرمعتاد باشند.
سپس اطلاعات جمع آوری شده در کامپیوتر ثبت و با نرم افزار SPSS(18) تجزیه و تحلیل لازم روی آن صورت گرفت.
یافتههای توصیفی تحقیق
جدول 4-1 میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره مربوط به سن افراد، میزان درآمد خانواده آزمودنی ها و مدت زمان ازدواج
5
با توجه به جدول 4-4 میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر سن آزمودنیها به ترتیب 31/98، 8/16، 17 و 50 می باشد.
میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر درآمد خانواده آزمودنیها به ترتیب 238323/86، 114650/60، 50000 و 700000 می باشد. حداقل درآمد خانواده آزمودنیها پنجاه هزار تومان، حداکثر درآمد 700 هزار تومان و میانگین درآم ماهیانه تقریباً 238 هزار تومان می باشد.میانگین مدت زمان ازدواج آزمودنیها 13 سال ، حداقل 2 سال و حداکثر 40 سال می باشد.
جدول 4-2یافته های توصیفی مربوط به میزان درآمد خانواده، مدت زمان ازدواج ها و سن آزمودنیها به تفکیک شاخص های گروهها میانگین انحراف معیار حداقل حداکثر
آماری
جدول 4-2 نشان می دهد که میانگین درآمد همسران افراد معتاد 221193/18 و میانگین درآمد همسران افراد غیرمعتاد 255454/55 می باشد. میانگین مدت زمان ازدواج همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد به ترتیب 12 و 14 می باشد.
6
همانطور که در جدول 4-12 مشاهده می شود ، نتایج دستور Recode شده تعداد افراد خانوار در دو گروه نشان می دهد که 69/3 درصد همسران افراد معتاد و 54/5 درصد همسران افراد غیرمعتاد و جمعیت خانواده شان بین 2-4 نفر می باشد. 23/3 درصد همسران افراد معتاد و 41/5 درصد همسران افراد غیرمعتاد تعداد خانواده شان بین 5-7 نفر می باشد و 7/4 درصد همسران افراد معتاد و 4 درصد همسران افراد غیرمعتاد تعداد خانواده شان بین 8-11 نفر می باشد.
یافته های مربوط به سوالات اصلی تحقیق
-1آیا بین سلامت جسمانی و روانی همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟
جدول 4-4نتایج آزمون t مقایسه میانگین های سلامت روان همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد
همانطور که در جدول 4-4 مشاهده می شود، نتایج آزمون t نشان داد که بین سلامت روان همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد تفاوت وجود دارد که در سطح p<0/001 با درجه آزادی df=350 معنی دار می باشد. با توجه به میانگین نمرات دو گروه، میانگین نمرات سلامت روان همسران افراد غیرمعتاد به طور معنی داری کمتر از همسران افراد معتاد می باشد و تفاوت به نفع این گروه می باشد. یعنی همسران افراد غیرمعتاد(سالم) از سلامت روانی
بالاتری برخوردارند.
جدول 4-5نتایج آزمون t مقایسه میانگین های سلامت جسمانی همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد
7
با توجه به جدول 4-5 نتایج آزمون t نشان می دهد که بین سلامت جسمانی دو گروه همسران افراد معتاد و
همسران افراد غیرمعتاد تفاوت وجود ندارد و با توجه به سطح معنی داری %5 ،t به دست آمده معنی دار نمی باشد.
-2آیا بین میزان افسردگی همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد تفاوت معنی دار وجود دارد؟
جدول 4-6نتایج آزمون t مقایسه میانگین های افسردگی همسران افراد معتاد و همسران افراد غیرمعتاد
همانطوریکه در جدول -6 4 مشاهده می شود، نتایج آزمون t نشان می دهد که بین میزان افسردگی همسران افراد
معتاد و همسران افراد غیرمعتاد با درجه آزادیdf=350 تفاوت وجود دارد که در سطح p<0/001 معنی دار می باشد. با توجه به میانگین های دو گروه ، نتیجه گرفته می شود که همسران افراد غیرمعتاد در بعد افسردگی میانگین کمتری دارند و تفاوت به نفع این گروه می باشد.
