بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین رهبری تحول آفرین و سلامت سازمانی دبیران دوره متوسطه دوم دخترانه ناحیه 2 شهر خرم آباد بود. روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است.جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دبیران دوره متوسطه دوم دخترانه ناحیه 2 شهر خرم آباد به تعداد 360 نفر بود که بر اساس جدول مورگان 181 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده های شامل پرسشنامه رهبری تحول آفرین باس و آولیو - 2000 - و سلامت سازمانی هوی و همکاران - 1987 - بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی - میانگین و انحراف استاندارد - و آمار استنباطی - ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش گام به گام - با استفاده از نرم-افزار spss-18 استفاده شد. نتایج نشان داد که بین رهبری تحولآفرین و مؤلفه های آن با سلامت سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد - P<0/01 - و بین نفوذ آرمانی با سلامت سازمانی رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج آزمون تحلیل رگرسیون نشان داد مؤلفه ترغیب ذهنی 7 درصد از واریانس سلامت سازمانی را تبیین میکند . - P<0/01 -
کلمات کلیدی: رهبری تحولآفرین، سلامت سازمانی، مدرسه متوسطه دولتی.
مقدمه
آموزش و پرورش به عنوان اساس و زیربنای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر جامعه است که امروزه در اغلب کشورها به عنوان صنعت رشد قلمداد میشود و بیشترین بودجه دولتی را پس از امور دفاعی به خود اختصاص میدهد. از آنجایی که بخش قابل توجهی از فعالیتهای آموزش و پرورش در مدارس صورت میگیرد، مدارس به عنوان یک نظام اجتماعی حساس و مهم، از جایگاه خاصی برخوردارند. مدارس در صورتی خواهند توانست وظیفه خطیری را به دوش آنهاست به نحو احسن انجام دهند که سازمانهای سالم و پویایی باشند. جو سازمانی سالم و حمایتگر باعث اعتماد بیشتر افراد و روحیه بالای آنان و بالطبع باعث افزایش کارایی معلمان میشود که افزایش کارایی معلمان به نوبه خود عامل مهمی در افزایش اثربخشی مدرسه محسوب میشود . یکی از چارچوبهای نظری مشهور و سودمند در این زمینه، سلامت سازمانی 1 است. اندیشه سلامت کامل در یک سازمان، توجه ما را به عواملی که رشد و توسعه آن را تسهیل کرده و شرایطی که از پویایی کامل آن جلوگیری مینماید، جلب میکند.
سلامت سازمانی عبارتست از دوام و بقای سازمان در محیط خود و سازگاری با آن و گسترش و ارتقا ئ توانایی خود برای سازش بیشتر، و یا به گفته هوی و فورسیت سلامت سازمانی، توانایی سازمان برای بقا خود استو سازمانی که سالم است با نیروهای مخرب خارجی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده. - جاهد، - 1385 احتمالا فهم وضع سلامت سازمان آموزشی میتواند ما را در گزینش روشهای مدیریت و رهبری مناسب جهت اثربخشی آن را یاری کند - علاقهبند، . - 1382 یکی از عواملی که میتواند سلامت سازمانی را ارتقا دهد، رهبری تحولآفرین است. رهبری تحولی بهعنوان فرایندی که رهبران و پیروان، یکدیگر را به سطوح بالای اخلاقیات و انگیزش رهنمون میسازد، تعریف میگردد - رزوانا2،. - 2006
سلامت سازمانی، مفهومی تازه از نظر لایدن و کلینگل - 2000 - 3 است و شامل توانایی سازمان برای انجام وظایف خود به طور مؤثر در راستای رشد و بهبود سازمانی است. یک سازمان سالم جایی است که افراد میخواهند در آنجا بمانند و کار کنند و خود افرادی سودمند و مؤثر باشند. سلامت سازمانی اشاره به وضعیتی دارد که رشد، توسعه و بالندگی یک سازمان را تسهیل می کند و نیل به اهداف را مقدور میسازد. در سازمانهای سالم کارمندان وظیفهشناس هستند، روحیه و عملکرد بالایی دارند، شبکههای ارتباطی باز و سودمند است و افراد دوست دارند به محل کارشان بیایند و از اینکه در این محل کار میکنند، احساس افتخار و غرور میکنند. اگر به سازمان سالم به عنوان نظام نگاه شود، در چنین حالتی باید سلامت سازمانی را نه در بهداشت و سلامت جسمانی و روانی کارکنان، بلکه در موجودیت و بقای خود سازمان جست وجو کرد - هوی و فیلدمن،. - 1987 4 ماتیو مایلز - 1969 - 5 یک سازمان سالم را به عنوان سازمانی تعریف میکند که نه تنها در محیط خود دوام میآورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به طور کافی سازش کرده و تواناییهای بقا و سازش را به طور مداوم توسعه داده و گسترش میدهد - هوی و میسکل،. - 2000 6
در واقع میتوان گفت سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان میآیند و به کارکردن در این محل افتخار میکنند. درحقیقت سلامت سازمانی از لحاظ فیزیکی، روانی، امنیت، تعلق و شایسته سالاری و ارزش گذاری و رشد دادن به قابلیتهای آنها و انجام وظایف محول شده از سوی فراسیستمهای خود در اثر بخشی هر سیستم تاثیر بسزایی دارد. اندیشه سلامت کامل در یک سازمان توجه ما را به عواملی که رشد و شکوفایی آن را تسهیل و نیز به شرایطی که از پویایی کامل آن جلوگیری میکنند، جلب میکند. احتمالا فهم وضع سلامت یک سازمان آموزش نظیر مدرسه میتواند ما در گزینش روشهای مدیریت و رهبری مناسب برای اثر بخشی آن یاری کند. مدرسه سالم مدرسهای است که دو دسته نیازهای عمده ابزاری - انطباق و تحقق هدف - و بیانی - یگانگی اجتماعی و یکپارچگی هنجاری - را برآورده نماید و سطوح فنی، اداری و نهادی آن هماهنگ و همخوان عمل نماید - هوی و میسکل،. - 2000 پس یکی از عواملی که میتواند بر سلامت سازمانی تأثیر گذار باشد مدیریت و رهبری تحول آفرین میباشد - عباس نژاد و فرزادفر، . - 1393
نظریه رهبری تحول آفرین را باس1 در سال 1985 مطرح کرده است و میتوان آن را فرآیند نفوذ آگاهانه در افراد یا گروهها به منظور ایجاد تغییر و تحول ناپیوسته در وضع موجود و کارکردهای سازمان به عنوان یک کل تعریف کرد. تئوری رهبری تحول آفرین به منظور تمایز بین آن دسته از رهبران که روابط قوی و انگیزشی با زیردستان و پیروان برقرار میکنند و آن دسته از آنها که به طور گسترده متمرکز بر مبادله یا تعامل برای ایجاد نتایجاند به وجود امد - داکت و مک فارلان،. - 2003 2 بر اساس نظر پاوارو و ایستمن، اثر بخشی یک رهبر تحول آفرین نتیجه سه عامل است، موقعیت نسبی سازمان در پیوستار پذیرش سازمانی - پذیرش تغییر - ؛ درجه تطبیق فرآیند تحول آفرینی لازم برای موفقیت سازمان و فرآیند رهبری تحول آفرینی که در سازمان در حال اجراست و قابلیتهای رهبران تحول آفرین برای اجرای فرآیند متناسب تحول آفرینی . یک رهبر تحول آفرین، تغییر را در کل سازمان القا کرده و چشماندازی برای مدیران و کارکنان خلق میکند - مطلبی اصل، . - 1386 چنان چه یک رهبر تحول آفرین باشد، حس تحسین، احترام و وفاداری را در میان پیروان ایجاد خواهد کرد و بر اهمیت داشتن تعهد جدی جهت رسیدن به رسالت سازمان تأکید خواهد کرد - ماریونو و مولرو،3 . - 2011 ابعاد رهبری تحول آفرین که مورد تأیید اکثر محققان است عبارتند از:
نفوذ آرمانی، انگیزش الهام بخش، ترغیب ذهنی و ملاحظات فردی - باس، . - 1985 نفوذ آرمانی: عامل اول رهبری تحول آفرین، رهبرانی را شرح میدهد که به عنوان مدلهایی قوی برای پیروان عمل میکنند . پیروان توسط این رهبران شناخته میشوند و میخواهند با آنها رقابت کنند. انگیزش الهام بخش: الهام بخشی ویژگی رهبرانی است که انتظاراتی فراروی پیروان قرار میدهند و از تحریک احساسات و عواطف آنان برای تحقق انتظارات سود می-جویند - باس، . - 1985 این عامل توصیف کننده رهبرانی است که از پیروانشان انتظارات بالا دارند و به آنها از طریق انگیزش، الهام میبخشند تا در راستای افزایش تعهد آنان گام برداشته و تحقق چشمانداز مشترک را تسهیل نمایند - مورینو و مولرو، . - 2011 ترغیب ذهنی: رهبران تحول آفرین، ترغیب ذهنی را به منظور چالش کشیدن افکار و تصورات و خلاقیت و نوآوری پیروان و همچنین در جهت افزایش دانش آنان به کار میگیرند - باس، 1985؛ گارسیا- مولارز، جیمنز و گوتیرز،. - 2011 4 ملاحظات فردی: توجه به دیگران یکی دیگر از جنبههای مهم رهبری تحول آفرین است. این مقوله تأثیر مثبتی بر رضایتمندی پیروان، رهبران و به طور کلی اثر بخشی دارد - باس، . - 1985 این عامل زمانی رخ میدهد که رهبر به پیروان خود در راستای رسیدن به نیازهای مطلوبشان خدمت میکنند و در جهت توسعه توان بالقوه افراد تلاش میکنند.
با مرور ادبیات و پیشینه پژوهش، سلامت سازمانی از اهمیت بالایی برخوردار است به طوری که عباسنژاد و فرزادفر - 1393 - در پژوهش خود دریافتند که بین رهبری تحول آفرین و ابعاد آن با سلامت سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و از از بین ابعاد آن انگیزش الهام بخش و ملاحظه فردی توانایی پیشبینی سلامت سازمانی را دارند. کورکماز - 2007 - 5 در پزوهش خود تحت عنوان اثر سبکهای رهبری بر سلامت سازمانی نشان داد که رهبری تحول آفرین تأثیرات ژرفی بر رضایت شغلی معلمان دارد در حالی که رهبری تحولآفرین مدیران به طور مستقیم و از طریق رضایت شغلی معلمان به طور غیر مستقیم بر سلامت سازمانی مدرسه اثر می-گذارند. بنابراین فهم وضعیت سلامت مدرسه می تواند در گزینش روشهای مدیریت و رهبری مناسب برای اثر بخشی آن یاری کند. شناخت سلامت سازمانی مدارس بسیاری از متغیرهای مدیریت آموزشی از جمله متغیرهای سطح فنی یعنی روحیه و رضایت معلمان از کار کردن و بودن در مدرسه، تأ کیدات علمی و آموزشی معلمان و استاندارد های عالی تحصیلی و متغیرهای سطح مدیریتی یعنی میزان نفوذ تأثیرگذاری مدیران مدرسه در رفتار معلمان و مافوقها، سبک رهبری مدیران در دو بعد ملاحظه گری و ساخت دهی و هم چنین چگونگی ایفای وظیفه تدارک منابع پشتیبان در مدرسه از سوی مدیران را مورد مطالعه قرار می دهد. لذا سوال پژوهش حاضر آن است که آیا بین رهبری تحول آفرین و سلامت سازمانی دبیران مدارس متوسطه دخترانه شهر خرمآباد رابطه معناداری وجود دارد.
