بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین عوامل هدایت انسان به سمت تعالیم الهی، تعلیم و تربیت دینی است. یکی از مواردی که آن را تهدید می کند تأثیرات سوء تربیتی گناه است که انسانها را از مسیر صحیح تعلیم و تربیت خارج می گرداند . هدف از مقاله ی حاضر آشنایی با تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینیاست. در راستای تحقّق این هدف، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و غور در منابع معتبر و دست اول اسلامیبه، اهمّ نتایج بدست آمده، شامل مفهوم شناسی گناه، تبیین مفهوم تعلیم و تربیت دینی و مهمترین تأثیرات سوء تربیتی گناهمانند محرومیّت از ارتباط با خدا، آلودگی نسل، پرده دری، کفر و بی دینی، قساوت قلب، خودفراموشی، نزول بلا و مصیبت، زوال و تغییر نعمت پرداخته، در پایان نیز راهکارهایی جهت پرهیز از تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینی بیان شد.
مقدمه
یکی از مقوله های قابل توجه در زندگی که هرگز نمی توانخود را از دقّت در آن بی نیاز دید، تعلیم و تربیت دینی است. از جمله مواردی که تأثیرات سوئی بر روی تعلیم و تربیت دینی می گذارد گناه استبا. دقّت در آیات قرآن کریم و روایات موجود در منابع دست اول و معتبر و موثق بدست می آید که گناه یک بیماری خطرناک است که از تمام بیماریها، هلاک کنندهتر و خطرناکتر است. امام علی علیه السلام در این زمینه می فرماید:
»هیچ دردی برای دلها دردناکتر از گناهان نیست.« - حرعاملی، 1380، ص - 173 گناه، ارزش های اصیل و باورهای اسلامی نهفته در تعلیم و تربیت دینی، را به ضدارزشها تبدیل می کند که سرانجام جامعه به سمت تباهی و نابودی حرکت می کند و افراد را از رسیدن به هدف نهایی خلقت باز می دارد. لذا مفهوم شناسی گناه و تبیین تأثیرات ناشی از آن بر تعلیم و تربیت دینی بسیار حائز اهمیت می باشد؛ چرا که در صورت عدم شناخت، ممکن است آدمی به سمت مسیر نادرست در زندگی حرکت نماید که ضررهای جبران ناپذیری را به دنبال دارد.
در بحث تأثیرات سوء تربیتی گناه پژوهش هایی از جمله پژوهش نقوی - 1384 - پیامدهای جسمی، ذهنی، روانی، معنوی و پیامدهای گناه بر شخصیت انسان؛ محمدی - 1385 - شناخت آثار فردی گناه از جمله امراض قلبی ناشی از گناه و بیماری های جسمی که ریشه در گناه دارد و شناخت آثار اجتماعی گناه مثل عذاب و خشم الهی در مورد اقوام و ملتها؛ روشنی - 1387 - شناسایی آثاری مثل عدم بهره گیری از الطاف فراوان پروردگار، عدم استجابت دعا، نزول بلاهای آسمانی، بروز مشکلات فردی و اجتماعی، تیرگی قلب و کفر؛ رضایی - 1388 - شناختپیامدهای مادّی گناهان شامل انواع مصایب و بلایا، تنگی رزق، زوال نعمت و کوتاهی عمرو پیامدهای غیرمادّی گناهان شامل سلب آرامش و یأس و ناامیدی از رحمت خدا؛ قربانیان - 1389 - آشنایی با آثار فردی گناه از جمله نقصان در عمر و سستی در عبادت و آثار اجتماعی گناه از جمله قحطی و خشکسالی، هلاکت، کفر و غبار و زنگار قلبی؛ قرائتی - 1390 -
شناخت ریشه های مختلف خانوادگی، فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، روانی و سیاسی؛ یوسفی - 1391 - شناسایی آثار گناه مثل کفر، کوتاهی عمر، عدم نزول باران، حبس دعا، ناامیدی، قساوت قلب و تاریکی دل؛ امینی - 1391 - بررسی برخی از آثار گناه در زندگی دنیوی و اخروی همانند دوری از رحمت خداوند، نزول بلایا، از بین رفتن نعمت ها؛ حسینی نژاد - 1391 - شناسایی آثار مادّی مانند کوتاهی عمر و نابودی ملّت ها و تمدن ها و آثار معنوی چون قساوت قلب، خودفراموشی، خدافراموشی، ابتلا به عذاب و استدراج؛ قربانی - - 1391 شناخت آثار دنیوی گناهان مثل قساوت و سنگدلی قلب، کم شدن رزق، نزدیک شدن مرگ و نیستی و آثار اخروی مانند غضب پروردگار، دخول در آتش و جاودان ماندن، انجام شده است ولی در این مقاله سعی شده است به مهمترین تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینی اشاره گردد تا با شناخت آنها، انگیزه ی دوری از گناه به عنوان نقطه تاثیرگذار بر تعلیم و تربیت دینی ایجاد گردد.
تحقیق انجام شده کیفی از نوع توصیفی تحلیلی است که بدنبال یافتن پاسخ 3 سوال شامل مفهوم گناه چیست؟ مفهوم تعلیم و تربیت دینی چیست؟ مهمترین تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینی مبتنی بر متون اسلامی چیست؟، می باشد که جمع آوری اطلاعات آن، به صورت کتابخانه ای از متون چاپی و الکترونیکی و عمدتاً بر اساس رجوع به قرآن و روایات معصومین علیهم السلام در منابع معتبر اسلامی اعم از متون تفسیری مانند المیزان، نمونه و کتابهای دینی مانند نهج البلاغه، بحارالانوار، اصول کافی، میزان الحکمه، وسائل الشیعه، غررالحکم و دررالحکم و... می باشد.
یافته ها
.1 مفهوم شناسی گناه
گناه از جمله موارد بسیار مهم می باشد که آشنایی با مفهوم آن ضرورت قابل توجهی دارد. در بیان مفهوم گناه باید اشاره کرد که عبارت است از نافرمانی و انجام عملیبرخلاف قانون و یا سرپیچی از قانون است و یا بنابر نظر عدّه ای، گناه هرکاری را شامل می شود که انجام آن ناروا باشد. گناه در نظر اهل شرع نیز عبارت است از این که مکلّف، امری نامشروع مرتکب شود. - دهخدا، - 1377
در فرهنگ معین آمده است که گناه در لغت به معنای خطا، جرم، غلط، جفا و ظلم است. - معین، - 1387 در اصطلاح دینی گناه به معنای معصیت و نافرمانی حق تعالی است. - دست داده، - 1377
.2 مفهوم شناسی تعلیم و تربیت دینی
تعلیم و تربیت نیاز ضروری بشر است به گونهای که در طول حیات خود، پیوسته بدان نیازمند است. از اینرو، از دیرباز این امر مورد توجه مربیان بزرگ و مصلحان اجتماعی بوده است. در بیان مفهوم تعلیم و تربیت باید گفت:
»مجموعه اعمال یا تأثیرات عمدی و هدفدار یک انسان - مربی - ، بر انسان دیگر - متربی - ، به ویژه عمل یا تأثیر فرد بالغ و مجرب بر کودک و نوجوان، به منظور ایجاد صفات - اخلاقی و عملی - ، یا مهارتهای حرفهای. به عبارت دیگر، تعلیم و تربیت، فراهم کردن زمینهها و عوامل و به فعلیت رساندن و یا شکوفا ساختن استعدادهای مشخص، در جهت رشد و تکامل اختیاری او به سوی هدفهای مطلوب و براساس برنامههای سنجیده شده است.« - کاردان و همکاران، 1384، ص - 366 » تعلیم و تربیت فعل و انفعالی است میان دو قطب سیال - مربی و متربی - ، که مسبوق به اصلی و متوجه هدفی و مستلزم طرح و نقشهای باشد.«
اگر دین را مایه ی سعادت بشر بدانید، لازمه چنین اعتقادی این است که آموزه های دین را در تعلیم و تربیت اعمال نمود تا زمینهها و عوامل مؤثر در جهت رشد و تکامل اختیاری انسان به سوی هدفهای مطلوب و برنامههای سنجیده فراهم گردد.
.3 مهمترین تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینی
از آنجا که تعلیم و تربیت دینی، انسان را به سرمنزل مقصود هدایت می کند توجه به آن، باید در برنامه زندگی انسان گنجانده شود. خداوند متعال مسیر مناسب جهت نیل به این مهم را توسط پیامبران و امامان برای انسان فرستاده است تا راه درست را بپیماید. بدیهی است که انحراف و تخطی از این مسیر یعنی گناه، انسان را به کام فساد و ابتذال خواهد کشاند. گناه، همانند یک غذای ناسالم و مسموم است که چه بخواهیم و چه نخواهیم تأثیرات سوئی بدنبال خواهد داشت. مهمترین تأثیرات سوء تربیتی گناه بر تعلیم و تربیت دینی به موارد زیر قابل تقسیم است.
-1محرومیّت از ارتباط با خدا
همه ی انسان ها بر اساس فطرت خداجو و بی نهایت طلب خود، نیاز شدیدی به ارتباط با خداوند متعال دارند، تا از رهگذر انس با او، نیازهای روحی، عاطفی و حتّی روزمره ی خود را برآورده سازند و از دلی آرام و مطمئن برخوردار باشند و احساس امنیت و خوشبختی و ترقّی فکری و روحی کنند؛ اما کم هستند کسانی که از این نعمت بزرگ الهی برخوردار و از سفره ی انس الهی متنعم باشند که موجبات آن را، با آلوده شدن به گناه فراهم آورده اند. این اثر گناه باعث می گردد که انسانها، از آن مسیر سعادت و خوسبختی که در دین آمده است فاصله گرفته و به آن پرورش ایده آل مدنظر خداوند دسترسی
پیدا نکنند. حضرت علی علیه السلام در زمینه ارتباط گناه بامحرومیّ ت از ارتباط با خدا می فرماید: »از تبعیت شهوات بپرهیزید که شما را از یاد خداوند غافل می کند.« - نوری، 1408، ج 11 ص - 347
از امام صادق علیه السلام در ارتباط با کمترین اثر ناشی از گناه روایت شده است که:
» خدای تعالی می فرماید که هر بنده ای، خواهش نفس خود را بر طاعت من اختیار نمود، کمتر چیزی که به او می کنم او را از لذت مناجات خود محروم می سازم.« همچنین در بررسی علّت محرومیّت از نماز شب که از مصادیق مهم و بارز ارتباط با خداوند است، به گناه بازگشت پیدا می کند.
